Kandyty

Kandyty
Kandyty. Widok na wieś. Źródło: www.mitglieder.ostpreussen.de
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	Górowo Iławeckie
Liczba ludności (2010)	623
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kandyty
Położenie na mapie Polski Kandyty
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kandyty (niem. Kanditten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Górowo Iławeckie. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W latach 1946–1961 wchodziła w skład powiatu górowskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 623 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Renata Tomaszkiewicz.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Wzniesień Górowskich, 31 km na północny zachód od Bartoszyc i 9 km na północny zachód od Górowa Iławeckiego. Na północ od wsi wznosi się Zajęcza Góra o wysokości 196 m n.p.m. Wieś zachowała dawny układ wielodrożnicy.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa zakonu krzyżackiego. Po raz pierwszy wzmiankowana jest w źródłach z 1414 roku jako wieś czynszowa o powierzchni 68 łanów. W wyniku wojen z Polską w XV i na początku XVI wieku wieś niemal przestała istnieć. W połowie XVI wieku opustoszałe łany przejął w zastaw dowódca wojsk zaciężnych Paweł Pregel (wraz z Wągnikami i Piastami Wielkimi, a następnie przeszły one na własność możnego rodu von Waldburgów. W późniejszym czasie skarb państwa odkupił wieś i do reform uwłaszczeniowych z początku XIX wieku była to wieś królewska.

Kościół wybudowano w drugiej połowie XVI wieku, a w następnych stuleciach kilkakrotnie go przebudowywano. Do 1945 roku znajdowała się tu siedziba parafii ewangelickiej. Następnie kościół przejęli katolicy. Został on odremontowany na przełomie lat 70. i 80. XX wieku.

Szkoła parafialna powstała wraz z kościołem, a w 1737 roku poddano ją reorganizacji i nadzorowi państwowemu. W 1935 roku uczęszczało do niej 125 uczniów, a zatrudnionych było trzech nauczycieli. Po II wojnie światowej placówkę uruchomiono ponownie.

Po wojnie nowi osadnicy przybyli tu już jesienią 1945 roku. We wsi założono wówczas siedzibę gminy (pierwszym wójtem był Stanisław Dasewicz). W latach 1954–1972 znajdowała się tu siedziba gromady, a po kolejnej reformie administracyjnej ponownie gminy (w latach 1973–1976). W 1983 roku w Kandytach były 93 budynki mieszkalne, ośmioklasowa szkoła podstawowa, urząd pocztowy, klub, biblioteka, czytelnia, ośrodek zdrowia (wybudowany w latach 60.), punkt położniczy, apteczny i weterynaryjny. Przy wsi funkcjonowało Państwowe Gospodarstwo Rolne Dzikowo Iławeckie, zaś sama wieś składała się ze 127 indywidualnych gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni 843 ha. We wsi znajdowały się również: restauracja, dwa sklepy spożywcze, sklep przemysłowy, zakład naprawy sprzętu telewizyjnego, zakład naprawy sprzętu gospodarstwa domowego, zakład ślusarsko-kowalski, zakład remontowo-budowlany, zakład kowalski, dwa zakłady fryzjerskie i dwa krawieckie. Kandyty posiadały także boisko sportowe i salę kinową na 60 miejsc.

Obecnie we wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna, a także Stowarzyszenie Obywatelskie "Nasza wieś - nasza przyszłość".

Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:

• 1857 – 655 osób
• 1933 – 803 osoby
• 1939 – 930 osób
• 1983 – 535 osób

Ludzie związani z miejscowością

• ksiądz kanonik Jan Pietrzyk z Butryn – autor sztuki Spływające wody. Szept historii o Kandytach, w której ukazał początki dziejów wsi; jej premiera odbyła się w Zespole Szkół w Kandytach w listopadzie 2011 roku
• Jan Bażyński (1390–1459) – kasztelan elbląski, właściciel Kandyt od 1432 r.

Edukacja

• Zespół Szkół w Kandytach: Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kandytach, Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach

Zabytki

• kościół pw. Narodzenia NMP wraz z cmentarzem przykościelnym (dawnym ewangelickim, obecnie rzymskokatolickim, stan zły)
• dawny cmentarz ewangelicki z końca XIX wieku, na skraju wsi; stan bardzo dobry, uporządkowany
• dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku, na skraju wsi, na wzniesieniu, sąsiaduje z cmentarzem katolickim; stan zły
• cmentarz rzymskokatolicki z 1956 roku, stanowi przedłużenie dawnego cmentarza ewangelickiego, od którego odgrodzony jest siatką; stan bardzo dobry, drzewostan zadbany, uporządkowany
• przykłady budownictwa wiejskiego z pierwszej ćwierci XX wieku (domy i budynki gospodarcze)

Galeria zdjęć

• 

  Pozdrowienia z Kandyt. Pocztówka z początku XX wieku.
  Źródło: www.turystykaliteracka.com.pl
• 

  Kościół w Kandytach. Pocztówka z 1922 roku.
  Źródło: www.mitglieder.ostpreussen.de
• 

  Nowa leśniczówka w Kandytach.
  Źródło: www.mitglieder.ostpreussen.de
• 

  Kościół po odbudowie.
  Źródło: www.mitglieder.ostpreussen.de

Bibliografia

Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Hołody Krystyna, bartoszyce.wm.pl, Najfajniejsza wieś: Kandyty [05.03.2014]
Potoczny Mirosław, OSP w Kandytach, kandyty.wm.pl [05.03.2014]
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Górowo Iławeckie, Górowo Iławeckie 2008 [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
Canditten [05.03.2014]