Kruszczyk rdzawoczerwony

Kruszczyk rdzawoczerwony
Epipactis atrorubens
(Hoffm. Ex Bernh)
Kruszczyk rdzawoczerwony. Fot. BerndH. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	jednoliścienne
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Rodzaj	kruszczyk
Gatunek	kruszczyk rdzawoczerwony
Synonimy

Kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens (Hoffm. Ex Bernh) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).

Morfologia

Kruszczyk rdzawoczerwony jest byliną, geofitem ryzomowym. Tworzy wzniesioną, nierozgałęziającą się łodygę o wysokości do 80 cm, podzieloną na węzły i międzywęźla. Łodyga wyrasta z podziemnego kłącza. Ulistniona naprzemianlegle. Liście kształtu jajowatego lub jajowatolancetowatego, z szorstkimi nerwami i owłosione na brzegach. Są znacznie dłuższe od międzywęźli, sztywne i ustawione na łodydze naprzeciwlegle i dwustronnie.

Kwitnie od czerwca do sierpnia. Kwiaty małe, liczne (20), o ciemnej barwie – brudnopurpurowe lub czerwono-fioletowe, delikatnie pachnące (zapach wanilii), na krótkich szypułkach. Zebrane są w luźne jednostronne grono. Oś grona kwiatowego jest gęsto omszona białymi włoskami. Działki kielicha mają długość 8-10 mm i są z zewnątrz omszone. Zalążnia silnie omszona i nagle zwężająca się w szypułkę kwiatową. Warżka rdzawoczerwona lub różowawa, z przednim zaostrzonym członem o łódkowatym kształcie zrośniętym z członem nasadowym. Człon końcowy jest szeroki i rurkowaty lekko falisty lub karbowany z dwoma fałdowanymi guzkami, które zbiegają, łącząc się z trzecim guzkiem w środku.

Kwiaty nie produkują nektaru, są jednak odwiedzane przez owady, które zbierają pyłkowiny. Owad, siadając na warżce, odgina swoim ciężarem jej część szczytową, a pyłkowina przykleja mu się do głowy. W niesprzyjających warunkach (np. podczas długotrwałych opadów), gdy owady nie odwiedzają kwiatów, dochodzi do samozapylenia.

Rozmieszczenie i ekologia

Kruszczyk rdzawoczerwony występuje w Europie z wyjątkiem dalekiej północy, centra jego występowania skupiają się w części środkowej i wschodniej. Gatunek rodzimy dla Polski, dość pospolity, występuje na rozproszonych stanowiskach w całym kraju, zarówno na niżu, jak i w niższych położeniach górskich. Gatunek spotykany na wysokości 0-2200 m n.p.m. Rośnie w widnych lasach, na łąkach, w zaroślach, na suchych murawach. Ponadto spotykany jest w różnego typu zaroślach oraz w siedliskach przekształconych przez człowieka. Rośnie przeważnie w półcieniu, ale toleruje także stanowiska otwarte i słoneczne. Obszarem o największej koncentracji stanowisk tego gatunku w Polsce jest Pustynia Błędowska, gdzie miejscami populacje storczyka liczą nawet 100-150 osobników.

Preferuje gleby o odczynie obojętnym lub zasadowym (pH ≥ 7), o różnym stopniu wilgotności, zasobne w węglan wapnia. Spotykany w pobliżu rozsypujących się resztek betonowych słupów, umocnień, jak i na pożarzyskach. Zarówno beton, jak i popiół po pożarze powodują alkalizację gleby (wzrost zasadowości). Sprzyja to prawidłowemu wzrostowi rośliny oraz zawiązywaniu kwiatów i owoców. Miejsca po pożarach są ponadto dodatkowo użyźnione, co także korzystnie wpływa na stan populacji. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Erico-Pinetea, SubAll. Cephalanthero-Fagenion, Ass. Cephalantherorubrae-Fagetum.

Na Warmii i Mazurach gatunek występuje m.in. w Mazurskim Parku Krajobrazowym.

Wartość użytkowa

Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. W ochronie czynnej zaleca się przesadzanie osobników o najlepszej kondycji z terenów zagrożonych, np. planowaną wycinką drzew i krzewów oraz związaną z tym zmianą warunków siedliskowych, na podobne, możliwie najbliższe stanowiska.

Ciekawostki

Tworzy mieszańce z kruszczykiem szerokolistnym (Epipactis helleborine) i kruszczykiem drobnolistnym (Epipactis microphylla).

Zobacz też

pl.wikipedia.org [15.02.2015]
pustynia-bledowska.eu [15.02.2015]
przyrodaswietokrzyska.pl [15.02.2015]
parkikrajobrazowewarmiimazur.pl [15.02.2015]

Bibliografia

Rutkowski L., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa, Wyd. Naukowe PWN, 2006.
Szafer W., Kulczyński S., Rośliny polskie, Warszawa, PWN, 1988.