Bratian
To jest
| Bratian | |
| | |
 Grunwaldzka chorągiew Bratiana, źródło: http://www.wikipedia.pl, 12.09.2013.
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | nowomiejski |
| Gmina | Nowe Miasto Lubawskie |
| Sołectwo | Bratian |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 56 |
| Kod pocztowy | 13 - 300 |
| Tablice rejestracyjne | NNM |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Bratian | |
| Położenie na mapie Polski  Bratian | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Bratian (Bratyan, Bretzen, Bretchen, niem. Brattian) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Nowe Miasto Lubawskie. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Wieś znajduje się w dolinie. Miejscowość położona jest na terenie Nowe Miasto Lubawskie, która posiada niezwykle urozmaiconą rzeźbę terenu. Obszar gminy obejmuje Pojezierze Brodnickie, Garb Lubawski i głęboko wciętą dolinę Drwęcy. Na terenie gminy występują takie formy jak ozy i kemy, powstałe podczas zlodowacenia w zagłębieniach i szczelinach martwego lodu. Na południe od Nowego Dworu Bratiańskiego znajduje się oz (eksploatowany jako żwirownia), natomiast na północ od wsi Chrośle i na południe od Jamielnika występują kemy. Oś hydrograficzną gminy stanowi rzeka Drwęca. Znaczną powierzchnię zajmują mokradła i bagna, występujące głównie w dnach rynien i innych obniżeniach terenu. Stosunkowo niewielką powierzchnię zajmują lasy (14% powierzchni gminy). Ponadto 65% powierzchni gminy stanowi obszar chronionego krajobrazu.
Dzieje miejscowości
Miejscowość lokowano na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Wieś istniała w 1343 r., kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem, a Państwem Zakonnym. Nieznana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który według Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343– 1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki, a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku. Zamek określano mianem od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan.
W Bratianie odbyła się ostatnia, przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod Grunwaldem. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach Krzyżaków, zaś po II pokoju toruńskim trafiła do Polski. Pod koniec XV w. zamek bratiański przeszedł pod zarząd rodu Wilkanowskich i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo objął Jan Wieczwiński, a w 1535 r. Bratian przeją ród Działyńskich. W XVI w. we wsi funkcjonowała już szkoła parafialna. Po wojnach polsko–szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem Lubawskim została, przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego), nadana za wierność Szwedom, Bogusławowi i Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez ród Czapskich. W 1865 r. wieś kupił Florjan Różycki.
Pod koniec XIX w. teren wsi zajmował 3740 mórg. W tym okresie było 730 mieszkańców, w tym: 516 katolików i 169 protestantów. Na początku XX w. we wsi rozpoczęła funkcjonowanie kolej żelazna oraz młyn wodny na rzece Wel. W XX w. wzniesiono budynek szkolnym, w którym uczyły się przed wojną dzieci pochodzenia niemieckiego i polskiego. Do 1945 r., bowiem mieszkało we wsi dużo Niemców. W 1991 r. erygowano parafię w Bratianie, a w 2004 r. konsekrowano Kościoła pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego. Na terenie wsi w 2007 r. powstało bractwo rycerskie Chorągwi Zamku Bratian.
Gospodarka
We wsi działają firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo-produkcyjnej. Znajduje się tutaj stacja obsługi samochodów i LPG.
Kultura
We wsi działa Zespół Szkół im. Rodu Działyńskich. Przy szkole funkcjonuje Młodzieżowy Klub Integracji finansowany ze środków unijnych. Znajduje się tutaj również orlik. We wsi istnieje Ochotnicza Straż Pożarna, Filia Biblioteki Publicznej oraz Ludowy Zespół Sportowy Wel.
Ludzie związani z miejscowością
Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz Działyńskich. W latach 20. XX w. we wsi głównymi gospodarzami byli: Jan Łukaszewski, Karol Szneider i Jakób Zemke. Wójtem gminy Bratian, przed wojną był Łukaszewski. We wsi mieszkał Krzysztof Szczawiński - kolarz, zdobywca medali w Mistrzostwach Polski. W bratiańskiej szkole uczyła się Teresa Duszyńska - prof. dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego.
Zabytki
Na terenie wsi znajdują się następujące zabytki: ruiny XIV w. zamku krzyżackiego, pozostałości dworku klasycystycznego z XVIII w., kuźnia i domy z XIX w., krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń.
Bibliografia
Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy, Toruń 1997, 82 ss.
Grabowski Stanisław, W cieniu bratiańskiego zamku. Z dziejów gminy Nowe Miasto Lubawskie, Warszawa 2010, 343 ss.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss.
