Bisztynek: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | '''Bisztynek''' (niem. ''Bischofstein'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat bartoszycki|powiecie bartoszyckim]], siedziba [[Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)|gminy miejsko-wiejskiej]]. W 2012 | + | '''Bisztynek''' (niem. ''Bischofstein'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat bartoszycki|powiecie bartoszyckim]], siedziba [[Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)|gminy miejsko-wiejskiej]]. W 2012 roku miejscowość liczyła około 2 i pół tysiąca mieszkańców. Funkcję burmistrza miasta i gminy pełni [[Marek Domniak]]. |
| − | + | <br/><br/> | |
==Nazwa== | ==Nazwa== | ||
| − | Bisztynek powstał w miejscu dawnej pruskiej osady ''Strowangen'', początkowo jako wieś o nazwie ''Schönflies'' ("piękny strumień"). Nazwa ta nie przyjęła się, a w 1385 w czasie lokacji - już jako miasta - nazwano miejscowość Bisztynkiem (niem. ''Bischofstein'' - "kamień biskupi") z uwagi na duży głaz narzutowy. Z kamieniem tym wiąże się legenda o trzynastym synu okolicznego drwala; według legendy ojcem chrzestnym tego dziecka był diabeł, któremu obiecano oddać je | + | Bisztynek powstał w miejscu dawnej pruskiej osady ''Strowangen'', początkowo jako wieś o nazwie ''Schönflies'' ("piękny strumień"). Nazwa ta nie przyjęła się, a w 1385 w czasie lokacji - już jako miasta - nazwano miejscowość Bisztynkiem (niem. ''Bischofstein'' - "kamień biskupi") z uwagi na wyjątkowo duży [[Głaz narzutowy "Diabelski Kamień" w Bisztynku| głaz narzutowy]], zwany również "Diabelskim kamieniem". Z kamieniem tym wiąże się legenda o trzynastym synu okolicznego drwala; według legendy ojcem chrzestnym tego dziecka był diabeł, któremu obiecano oddać je na służbę po ukończeniu 24. roku życia. Gdy chłopiec dorósł, postanowił jednak zostać kapłanem. Rozwścieczony diabeł cisnął ze złości kamieniem w chwili odprawiania mszy prymicyjnej przez niedoszłego sługę. |
==Położenie== | ==Położenie== | ||
| − | Bisztynek leży w północnej części województwa. Odległość | + | Bisztynek leży w północnej części województwa. Odległość od [[Olsztyn|Olsztyna]] wynosi 59 km. |
==Dzieje miejscowości== | ==Dzieje miejscowości== | ||
| − | Wieś Schönflies została lokowana przez wójta warmińskiego [[Brunon Luter|Brunona Lutra]] w 1346 (zasadźcą był Jan z Rogoża), a w 1385 biskup [[Henryk Sorbom]] wydał przywilej lokacyjny na założenie na tym samym terenie miasta. Lokację zrealizował Jakub von Rosenau. W 1400 powstał gotycki kościół św. Macieja. W 1414 miasto uległo zniszczeniom wojennym, a ówczesny biskup warmiński [[Henryk Vogelsang]] podważył ważność przywileju miejskiego, w związku z czym jeden z jego następców [[Franciszek Kuhschmalz]] w 1448 wydał przywilej potwierdzający prawa miejskie. | + | Wieś ''Schönflies'' została lokowana przez wójta warmińskiego [[Brunon Luter|Brunona Lutra]] w 1346 (zasadźcą był Jan z Rogoża), a w 1385 biskup [[Henryk Sorbom]] wydał przywilej lokacyjny na założenie na tym samym terenie miasta. Lokację zrealizował Jakub von Rosenau. W 1400 roku powstał gotycki kościół św. Macieja. W 1414 miasto uległo zniszczeniom wojennym, a ówczesny biskup warmiński [[Henryk Vogelsang]] podważył ważność przywileju miejskiego, w związku z czym jeden z jego następców, [[Franciszek Kuhschmalz]], w 1448 wydał przywilej potwierdzający prawa miejskie. |
| − | Podstawą gospodarki miasta było rolnictwo i handel; prowadzono handel jęczmieniem, chmielem, miodem, przędzą, płótnem, lnem, działały także cechy rzemieślnicze, m.in. sukienników, piekarzy, rzeźników. Funkcjonowały także cegielnia, olejarnia i młyny. Od 1568 w Bisztynku odbywały się targi płodów rolnych, nici i płótna. | + | Podstawą gospodarki miasta było rolnictwo i handel; prowadzono handel jęczmieniem, chmielem, miodem, przędzą, płótnem, lnem, działały także cechy rzemieślnicze, m.in. sukienników, piekarzy, rzeźników. Funkcjonowały także cegielnia, olejarnia i młyny. Od 1568 roku w Bisztynku odbywały się targi płodów rolnych, nici i płótna. |
| − | Miasto ulegało wielokrotnie zniszczeniom wojennym, szczególnie w XV wieku czasie wojny trzynastoletniej i tzw. wojny księżej. Miały też miejsce duże pożary, m.in. w 1589. Zniszczenia rzędu 3/4 zabudowy miasta przyniósł schyłek II wojny światowej, rozebrano wówczas także linię kolejową. | + | Miasto ulegało wielokrotnie zniszczeniom wojennym, szczególnie w XV wieku, w czasie wojny trzynastoletniej i tzw. wojny księżej. Miały też miejsce duże pożary, m.in. w 1589 roku. Zniszczenia rzędu 3/4 zabudowy miasta przyniósł schyłek II wojny światowej, rozebrano wówczas także linię kolejową. |
Liczebność miasta oscyluje od wieków wokół kilku tysięcy; w 1772 mieszkało w Bisztynku 1709 osób, w 1939 - 3163, w 1997 - 2754. Zbliżona liczba mieszkańców, około 2 i pół tysiąca, utrzymuje się w drugim dziesięcioleciu XXI wieku. | Liczebność miasta oscyluje od wieków wokół kilku tysięcy; w 1772 mieszkało w Bisztynku 1709 osób, w 1939 - 3163, w 1997 - 2754. Zbliżona liczba mieszkańców, około 2 i pół tysiąca, utrzymuje się w drugim dziesięcioleciu XXI wieku. | ||
| Linia 18: | Linia 18: | ||
==Zabytki== | ==Zabytki== | ||
Do najważniejszych zabytków Bisztynka należą: | Do najważniejszych zabytków Bisztynka należą: | ||
| − | |||
* Brama Lidzbarska z XV-XVI wieku, jedyna zachowana brama miejska z trzech istniejących pierwotnie, przebudowana w XVIII wieku w stylu barokowym; | * Brama Lidzbarska z XV-XVI wieku, jedyna zachowana brama miejska z trzech istniejących pierwotnie, przebudowana w XVIII wieku w stylu barokowym; | ||
* kościół cmentarny św. Michała z XVII wieku; | * kościół cmentarny św. Michała z XVII wieku; | ||
* kościół poewangelicki z końca XIX wieku. | * kościół poewangelicki z końca XIX wieku. | ||
| − | + | *[[lkwim: Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Chrystusa w Bisztynku| Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Chrystusa]] wielokrotnie rozbudowywany i odbudowywany (m.in. po pożarze z 1770); | |
==Transport== | ==Transport== | ||
Bisztynek leży na trasie drogi krajowej nr 57 (Bartoszyce-Pasłęk) oraz drogi wojewódzkiej nr 594 (Bisztynek-Kętrzyn). | Bisztynek leży na trasie drogi krajowej nr 57 (Bartoszyce-Pasłęk) oraz drogi wojewódzkiej nr 594 (Bisztynek-Kętrzyn). | ||
| − | Od 1905 istniało połączenie kolejowe z [[Kętrzyn]] | + | Od 1905 roku istniało połączenie kolejowe z [[Kętrzyn|Kętrzynem]], zlikwidowane w 1945 roku. Obecnie autobusową obsługę pasażerską prowadzą przedsiębiorstwa PKS z Olsztyna, [[Mrągowo|Mrągowa]] i [[Bartoszyce|Bartoszyc]], a także prywatni przewoźnicy. |
==Sport== | ==Sport== | ||
| − | W Bisztynku działa Ludowy Klub Sportowy "Reduta" | + | W Bisztynku działa Ludowy Klub Sportowy "Reduta" założony w 1948 roku. Sekcja piłkarska klubu dysponuje stadionem o pojemności około 1000 osób. Jako junior zawodnikiem tego klubu był znany z późniejszych występów w ekstraklasie piłkarskiej napastnik [[Łukasz Tumicz]]. |
==Edukacja== | ==Edukacja== | ||
| − | Bisztynek ma długie tradycje | + | Bisztynek ma długie tradycje edukacyjne. Szkoła parafialna istniała od 1565, wizytacja z 1597 potwierdziła istnienie szkoły dla dziewcząt. W latach 1919-1934 działało gimnazjum. Obecnie funkcjonuje: |
| − | + | *[[Przedszkole Samorządowe w Bisztynku]] | |
| + | *[[|Szkoła Podstawowa w Bisztynku|Szkoła Podstawowa im. Ziemi Warmińskiej w Bisztynku ]] | ||
| + | *[[Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Bisztynku]] | ||
==Religia== | ==Religia== | ||
| − | W Bisztynku istnieje parafia rzymskokatolicka św. Macieja i | + | W Bisztynku istnieje [[ Parafia pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Pana Jezusa w Bisztynku| parafia rzymskokatolicka św. Macieja i Najdroższej Krwi Pana Jezusa]]. Działa też [[Zbór Świadków Jehowy w Bisztynku|zbór Świadków Jehowy]]. |
| − | Od 1796 istniała gmina ewangelicka, która doczekała się budowy świątyni w 1888. | + | Od 1796 istniała gmina ewangelicka, która doczekała się budowy świątyni w 1888. W Bisztynku istniała także gmina [[Żydzi na Warmii i Mazurach|żydowska]], po której pozostał kirkut z 1821, zdewastowany w czasie II wojny światowej. |
==Ludzie związani z Bisztynkiem== | ==Ludzie związani z Bisztynkiem== | ||
W Bisztynku urodzili się bądź działali m.in.: | W Bisztynku urodzili się bądź działali m.in.: | ||
| − | * [[Franz Goerig]] | + | * [[Franz Goerig]] – lekarz, deputowany |
| − | * [[Edmund Fittkau]] | + | * [[Edmund Fittkau]] – duchowny katolicki, obrońca polskości na Pomorzu przed 1939 |
| − | * [[Eugeniusz Brachvogel]] | + | * [[Eugeniusz Brachvogel]] – historyk Kościoła |
| − | |||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | + | Chłosta Jan, ''Słownik Warmii (historyczno-geograficzny)'', Olsztyn 2002.<br/> | |
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Bisztynek pl.wikipedia.org] [30 grudnia 2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.bisztynek24.pl/ portal bisztynek24.pl] [30 grudnia 2014] | |
| − | [[Kategoria:Miejscowość]] | + | [[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria:Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)]][[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: 1301-1400]] |
Wersja z 13:11, 11 lut 2015
Bisztynek (niem. Bischofstein) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. W 2012 roku miejscowość liczyła około 2 i pół tysiąca mieszkańców. Funkcję burmistrza miasta i gminy pełni Marek Domniak.
Spis treści
Nazwa
Bisztynek powstał w miejscu dawnej pruskiej osady Strowangen, początkowo jako wieś o nazwie Schönflies ("piękny strumień"). Nazwa ta nie przyjęła się, a w 1385 w czasie lokacji - już jako miasta - nazwano miejscowość Bisztynkiem (niem. Bischofstein - "kamień biskupi") z uwagi na wyjątkowo duży głaz narzutowy, zwany również "Diabelskim kamieniem". Z kamieniem tym wiąże się legenda o trzynastym synu okolicznego drwala; według legendy ojcem chrzestnym tego dziecka był diabeł, któremu obiecano oddać je na służbę po ukończeniu 24. roku życia. Gdy chłopiec dorósł, postanowił jednak zostać kapłanem. Rozwścieczony diabeł cisnął ze złości kamieniem w chwili odprawiania mszy prymicyjnej przez niedoszłego sługę.
Położenie
Bisztynek leży w północnej części województwa. Odległość od Olsztyna wynosi 59 km.
Dzieje miejscowości
Wieś Schönflies została lokowana przez wójta warmińskiego Brunona Lutra w 1346 (zasadźcą był Jan z Rogoża), a w 1385 biskup Henryk Sorbom wydał przywilej lokacyjny na założenie na tym samym terenie miasta. Lokację zrealizował Jakub von Rosenau. W 1400 roku powstał gotycki kościół św. Macieja. W 1414 miasto uległo zniszczeniom wojennym, a ówczesny biskup warmiński Henryk Vogelsang podważył ważność przywileju miejskiego, w związku z czym jeden z jego następców, Franciszek Kuhschmalz, w 1448 wydał przywilej potwierdzający prawa miejskie.
Podstawą gospodarki miasta było rolnictwo i handel; prowadzono handel jęczmieniem, chmielem, miodem, przędzą, płótnem, lnem, działały także cechy rzemieślnicze, m.in. sukienników, piekarzy, rzeźników. Funkcjonowały także cegielnia, olejarnia i młyny. Od 1568 roku w Bisztynku odbywały się targi płodów rolnych, nici i płótna.
Miasto ulegało wielokrotnie zniszczeniom wojennym, szczególnie w XV wieku, w czasie wojny trzynastoletniej i tzw. wojny księżej. Miały też miejsce duże pożary, m.in. w 1589 roku. Zniszczenia rzędu 3/4 zabudowy miasta przyniósł schyłek II wojny światowej, rozebrano wówczas także linię kolejową.
Liczebność miasta oscyluje od wieków wokół kilku tysięcy; w 1772 mieszkało w Bisztynku 1709 osób, w 1939 - 3163, w 1997 - 2754. Zbliżona liczba mieszkańców, około 2 i pół tysiąca, utrzymuje się w drugim dziesięcioleciu XXI wieku.
Zabytki
Do najważniejszych zabytków Bisztynka należą:
- Brama Lidzbarska z XV-XVI wieku, jedyna zachowana brama miejska z trzech istniejących pierwotnie, przebudowana w XVIII wieku w stylu barokowym;
- kościół cmentarny św. Michała z XVII wieku;
- kościół poewangelicki z końca XIX wieku.
- Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Chrystusa wielokrotnie rozbudowywany i odbudowywany (m.in. po pożarze z 1770);
Transport
Bisztynek leży na trasie drogi krajowej nr 57 (Bartoszyce-Pasłęk) oraz drogi wojewódzkiej nr 594 (Bisztynek-Kętrzyn).
Od 1905 roku istniało połączenie kolejowe z Kętrzynem, zlikwidowane w 1945 roku. Obecnie autobusową obsługę pasażerską prowadzą przedsiębiorstwa PKS z Olsztyna, Mrągowa i Bartoszyc, a także prywatni przewoźnicy.
Sport
W Bisztynku działa Ludowy Klub Sportowy "Reduta" założony w 1948 roku. Sekcja piłkarska klubu dysponuje stadionem o pojemności około 1000 osób. Jako junior zawodnikiem tego klubu był znany z późniejszych występów w ekstraklasie piłkarskiej napastnik Łukasz Tumicz.
Edukacja
Bisztynek ma długie tradycje edukacyjne. Szkoła parafialna istniała od 1565, wizytacja z 1597 potwierdziła istnienie szkoły dla dziewcząt. W latach 1919-1934 działało gimnazjum. Obecnie funkcjonuje:
- Przedszkole Samorządowe w Bisztynku
- [[|Szkoła Podstawowa w Bisztynku|Szkoła Podstawowa im. Ziemi Warmińskiej w Bisztynku ]]
- Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Bisztynku
Religia
W Bisztynku istnieje parafia rzymskokatolicka św. Macieja i Najdroższej Krwi Pana Jezusa. Działa też zbór Świadków Jehowy.
Od 1796 istniała gmina ewangelicka, która doczekała się budowy świątyni w 1888. W Bisztynku istniała także gmina żydowska, po której pozostał kirkut z 1821, zdewastowany w czasie II wojny światowej.
Ludzie związani z Bisztynkiem
W Bisztynku urodzili się bądź działali m.in.:
- Franz Goerig – lekarz, deputowany
- Edmund Fittkau – duchowny katolicki, obrońca polskości na Pomorzu przed 1939
- Eugeniusz Brachvogel – historyk Kościoła
Bibliografia
Chłosta Jan, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
pl.wikipedia.org [30 grudnia 2014]
portal bisztynek24.pl [30 grudnia 2014]
