Centuria pospolita: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
m (Zastępowanie tekstu - "Kategoria: Natura 2000" na "Kategoria:Natura 2000 Kategoria:Ochrona przyrody") |
|||
| (Nie pokazano 5 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|L = Rafn | |L = Rafn | ||
|Pusta linia = <br/> | |Pusta linia = <br/> | ||
| − | |grafika = | + | |grafika = Centaurium_erythraea_(flowers).jpg |
| − | |podpis grafiki = | + | |podpis grafiki = Centuria pospolita - kwiaty.<br>Źródło: [http://aromatikacompl.shoper.pl/pl/p/CENTURIA-POSPOLITA-ZIELE/135 www.aromatikacompl.shoper.pl] |
|Systematyka = Systematyka | |Systematyka = Systematyka | ||
|Domena = eukarionty | |Domena = eukarionty | ||
| Linia 17: | Linia 17: | ||
|Gatunek = centuria pospolita | |Gatunek = centuria pospolita | ||
|Synonimy = Synonimy | |Synonimy = Synonimy | ||
| − | |Lista synonimów = centuria zwyczajna | + | |Lista synonimów = centuria zwyczajna, tysiącznik}} |
| − | |||
| − | tysiącznik}} | ||
| − | |||
| − | |||
'''Centuria pospolita''' (''Centaurium erythraea'' Rafn) – gatunek jednorocznej lub dwuletniej rośliny z rodziny goryczkowatych (''Gentianaceae''). | '''Centuria pospolita''' (''Centaurium erythraea'' Rafn) – gatunek jednorocznej lub dwuletniej rośliny z rodziny goryczkowatych (''Gentianaceae''). | ||
| − | + | <br/><br/> | |
| − | |||
=== Morfologia === | === Morfologia === | ||
| + | Roślina tworzy wzniesioną, prostą łodygę dorastającą do 50 cm wysokości, z rzadka słabo rozgałęziającą się w górnej części. U góry jest 4-kanciasta. Ulistnienie jest nakrzyżległe. Składają się na nie dwa rodzaje liści: dolne, tworzące różyczkę są jajowate, górne, łodygowe - siedzące, o kształcie podługowatojajowatym. Łodygowe liście są 3-5-nerwowe i zaostrzone (przynajmniej górne). | ||
| − | + | Kwiaty są różowe, skupione po kilka w pęczkach w szczytowe gęste podbaldachy. W każdym podbaldachu są 2 podkwiatki. Korona kwiatu jest talerzykowata, a jej łatki mają przynajmniej 5 mm długości. Kielich ma długość do 0,75 długości rurki korony. Roślina kwitnie od lipca do października. Kwiaty zapylane są przez owady, które zbierają z nich pyłek (roślina nie wydziela nektaru). Owocem jest walcowata, żółta torebka o długości ok. 1 cm. Otwiera się dwoma klapami i zawiera liczne czarne nasiona. | |
<br/> | <br/> | ||
=== Rozmieszczenie i ekologia === | === Rozmieszczenie i ekologia === | ||
| + | Centuria występuje w całej niemal Europie, w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, w Azji Zachodniej i Środkowej, na Kaukazie i Ałtaju. W Polsce występuje na całym obszarze kraju, ale dość rzadko. Rośnie na łąkach, miedzach, widnych polanach i nasłonecznionych stokach wzgórz. | ||
| − | + | W [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]] na stanowisku o charakterze naturalnym gatunek ten stwierdzono w obszarze [[Natura 2000 Murawy na Pojezierzu Ełckim|Natura 2000 Murawy na Pojezierzu Ełckim]]. | |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
=== Wartość użytkowa === | === Wartość użytkowa === | ||
| + | Roślina lecznicza. Surowiec (ziele ''Herba Centaurii'') zawiera m.in.: substancje gorzkie, alkaloid gencjaninę, flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, sole mineralne (duża zawartość magnezu). | ||
| − | + | Ze względu na dużą zawartość goryczy ziele centurii pobudza wytwarzanie soków trawiennych żołądka i żółci. Znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń trawienia, takich jak brak apetytu, niedokwasota, bóle i wzdęcia brzucha, "odbijanie" się, upośledzone wydzielanie żółci. Stosuje się je w postaci naparu. Większe ilości ziela powodują szkodliwe działanie uboczne, z tego też względu zazwyczaj centuria jest używana w mieszance z innymi ziołami. | |
| − | Ze względu na dużą zawartość goryczy | ||
| − | |||
| − | Roślina ta używana jest także do aromatyzowania gorzkich wódek, nalewek i niektórych win (wermuty). | + | W średniowieczu centuria była jednym ze składników słynnej mieszanki leczniczej – teriaku składającego się z kilkudziesięciu ziół i używanego jako odtrutka na wszelkiego rodzaju schorzenia. Roślina ta używana jest także do aromatyzowania gorzkich wódek, nalewek i niektórych win (wermuty). |
Roślina kosmetyczna. Używa się jej do produkcji kosmetyków dla cery wrażliwej i zwiotczałej. Jest też jednym ze składników płynu do dezynfekcji skóry i ust. | Roślina kosmetyczna. Używa się jej do produkcji kosmetyków dla cery wrażliwej i zwiotczałej. Jest też jednym ze składników płynu do dezynfekcji skóry i ust. | ||
| Linia 50: | Linia 45: | ||
=== Ciekawostki === | === Ciekawostki === | ||
| − | + | Polska nazwa ''centuria'' wywodzi się od legendy, według której centaur Chiron wyleczył swoje rany zadane mu przez Herkulesa właśnie tą rośliną. Według innych źródeł nazwa rośliny jest tłumaczeniem słów ''centum aurum'' oznaczających 100 sztuk złota. Miałoby to oznaczać, jak wielką wartość dawniej przypisywano tej roślinie. Niektórzy wywodzą nazwę od łacińskiego słowa ''centum'', ale oznacza ono nie tysiąc, lecz sto, nie wydaje się więc to prawidłowe, gdyż w Polsce dla tej rośliny używana była nazwa tysiącznik. | |
| − | Polska nazwa centuria wywodzi się od legendy, według której centaur Chiron wyleczył swoje rany zadane mu przez Herkulesa właśnie tą rośliną. Według innych źródeł nazwa rośliny jest tłumaczeniem słów ''centum aurum'' oznaczających 100 sztuk złota. Miałoby to oznaczać, jak wielką wartość dawniej przypisywano tej roślinie. Niektórzy wywodzą nazwę od łacińskiego słowa ''centum'', ale oznacza ono nie tysiąc, lecz sto, nie wydaje się więc to prawidłowe, gdyż w Polsce dla tej rośliny używana była nazwa tysiącznik | ||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Centuria_pospolita pl.wikipedia.org, centuria pospolita] [17.06.2014]<br/> | |
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_gatunk%C3%B3w_ro%C5%9Blin_obj%C4%99tych_%C5%9Bcis%C5%82%C4%85_ochron%C4%85 pl.wikipedia.org, lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną w Polsce] [17.06.2014] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: Przyroda]][[Kategoria: | + | [[Kategoria: Przyroda]][[Kategoria:Natura 2000]] [[Kategoria:Ochrona przyrody]] [[Kategoria: Rośliny chronione]] [[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]] [[Kategoria: Powiat ełcki]] |
Aktualna wersja na dzień 12:04, 18 mar 2015
| Centuria pospolita | |
| | |
| Centaurium erythraea | |
| Rafn | |
.jpg) Centuria pospolita - kwiaty. Źródło: www.aromatikacompl.shoper.pl | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Gromada | rośliny naczyniowe |
| Klasa | okrytonasienne |
| Rząd | goryczkowce |
| Rodzina | goryczkowate |
| Rodzaj | centuria |
| Gatunek | centuria pospolita |
| Synonimy | |
| centuria zwyczajna, tysiącznik | |
Centuria pospolita (Centaurium erythraea Rafn) – gatunek jednorocznej lub dwuletniej rośliny z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae).
Spis treści
Morfologia
Roślina tworzy wzniesioną, prostą łodygę dorastającą do 50 cm wysokości, z rzadka słabo rozgałęziającą się w górnej części. U góry jest 4-kanciasta. Ulistnienie jest nakrzyżległe. Składają się na nie dwa rodzaje liści: dolne, tworzące różyczkę są jajowate, górne, łodygowe - siedzące, o kształcie podługowatojajowatym. Łodygowe liście są 3-5-nerwowe i zaostrzone (przynajmniej górne).
Kwiaty są różowe, skupione po kilka w pęczkach w szczytowe gęste podbaldachy. W każdym podbaldachu są 2 podkwiatki. Korona kwiatu jest talerzykowata, a jej łatki mają przynajmniej 5 mm długości. Kielich ma długość do 0,75 długości rurki korony. Roślina kwitnie od lipca do października. Kwiaty zapylane są przez owady, które zbierają z nich pyłek (roślina nie wydziela nektaru). Owocem jest walcowata, żółta torebka o długości ok. 1 cm. Otwiera się dwoma klapami i zawiera liczne czarne nasiona.
Rozmieszczenie i ekologia
Centuria występuje w całej niemal Europie, w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, w Azji Zachodniej i Środkowej, na Kaukazie i Ałtaju. W Polsce występuje na całym obszarze kraju, ale dość rzadko. Rośnie na łąkach, miedzach, widnych polanach i nasłonecznionych stokach wzgórz.
W województwie warmińsko-mazurskim na stanowisku o charakterze naturalnym gatunek ten stwierdzono w obszarze Natura 2000 Murawy na Pojezierzu Ełckim.
Wartość użytkowa
Roślina lecznicza. Surowiec (ziele Herba Centaurii) zawiera m.in.: substancje gorzkie, alkaloid gencjaninę, flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, sole mineralne (duża zawartość magnezu).
Ze względu na dużą zawartość goryczy ziele centurii pobudza wytwarzanie soków trawiennych żołądka i żółci. Znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń trawienia, takich jak brak apetytu, niedokwasota, bóle i wzdęcia brzucha, "odbijanie" się, upośledzone wydzielanie żółci. Stosuje się je w postaci naparu. Większe ilości ziela powodują szkodliwe działanie uboczne, z tego też względu zazwyczaj centuria jest używana w mieszance z innymi ziołami.
W średniowieczu centuria była jednym ze składników słynnej mieszanki leczniczej – teriaku składającego się z kilkudziesięciu ziół i używanego jako odtrutka na wszelkiego rodzaju schorzenia. Roślina ta używana jest także do aromatyzowania gorzkich wódek, nalewek i niektórych win (wermuty).
Roślina kosmetyczna. Używa się jej do produkcji kosmetyków dla cery wrażliwej i zwiotczałej. Jest też jednym ze składników płynu do dezynfekcji skóry i ust.
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Wszystkie gatunki centurii są prawnie chronione. Dla potrzeb przemysłu farmakologicznego pozyskuje się ją z upraw.
Ciekawostki
Polska nazwa centuria wywodzi się od legendy, według której centaur Chiron wyleczył swoje rany zadane mu przez Herkulesa właśnie tą rośliną. Według innych źródeł nazwa rośliny jest tłumaczeniem słów centum aurum oznaczających 100 sztuk złota. Miałoby to oznaczać, jak wielką wartość dawniej przypisywano tej roślinie. Niektórzy wywodzą nazwę od łacińskiego słowa centum, ale oznacza ono nie tysiąc, lecz sto, nie wydaje się więc to prawidłowe, gdyż w Polsce dla tej rośliny używana była nazwa tysiącznik.
Bibliografia
pl.wikipedia.org, centuria pospolita [17.06.2014]
pl.wikipedia.org, lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną w Polsce [17.06.2014]
