Centuria pospolita: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 27: | Linia 27: | ||
=== Morfologia === | === Morfologia === | ||
| − | Roślina tworzy wzniesioną, prostą łodygę dorastającą do 50 cm wysokości, z rzadka słabo rozgałęziającą się w górnej częsci. U góry jest 4-kanciasta. Ulistnienie jest nakrzyżległe. Składają się na nie dwa rodzaje liści: dolne, tworzące różyczkę - są jajowate, górne, łodygowe - siedzące, o kształcie podługowatojajowatym. Łodygowe liście są 3-5-nerwowe i zaostrzone (przynajmniej górne). Kwiaty są różowe, skupione po kilka w pęczkach w szczytowe gęste podbaldachy. W każdym podbaldachu są 2 podkwiatki. Korona kwiatu jest talerzykowata, a jej łatki mają przynajmniej 5 mm długości. Kielich ma długość do 0,75 długości rurki korony. Owocem jest walcowata, żółta torebka o długości ok. 1 cm. Otwiera się dwoma klapami i zawiera liczne, czarne nasiona | + | Roślina tworzy wzniesioną, prostą łodygę dorastającą do 50 cm wysokości, z rzadka słabo rozgałęziającą się w górnej częsci. U góry jest 4-kanciasta. Ulistnienie jest nakrzyżległe. Składają się na nie dwa rodzaje liści: dolne, tworzące różyczkę - są jajowate, górne, łodygowe - siedzące, o kształcie podługowatojajowatym. Łodygowe liście są 3-5-nerwowe i zaostrzone (przynajmniej górne). Kwiaty są różowe, skupione po kilka w pęczkach w szczytowe gęste podbaldachy. W każdym podbaldachu są 2 podkwiatki. Korona kwiatu jest talerzykowata, a jej łatki mają przynajmniej 5 mm długości. Kielich ma długość do 0,75 długości rurki korony. Roślina kwitnie od lipca do października. Kwiaty zapylane są przez owady, które zbierają z nich pyłek (roślina nie wydziela nektaru). Owocem jest walcowata, żółta torebka o długości ok. 1 cm. Otwiera się dwoma klapami i zawiera liczne, czarne nasiona. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 33: | Linia 33: | ||
Centuria występuje w całej niemal Europie, w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, w Azji Zachodniej i Środkowej,na Kaukazie i Ałtaju. W Polsce występuje na całym obszarze kraju ale dość rzadko. | Centuria występuje w całej niemal Europie, w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, w Azji Zachodniej i Środkowej,na Kaukazie i Ałtaju. W Polsce występuje na całym obszarze kraju ale dość rzadko. | ||
| − | + | ||
| + | Roślina ta rośnie na łąkach, miedzach, widnych polanach i nasłonecznionych stokach wzgórz. | ||
<br/> | <br/> | ||
=== Wartość użytkowa === | === Wartość użytkowa === | ||
| − | Roślina lecznicza. Surowiec | + | Roślina lecznicza. Surowiec (ziele Herba Centaurii) zawiera m.in.: substancje gorzkie, alkaloid gencjaninę, flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, sole mineralne (duża zawartość magnezu). |
Ze względu na dużą zawartość goryczy, ziele centurii pobudza wytwarzanie soków trawiennych żołądka i żółci. Znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń trawienia: brak apetytu, niedokwasota, bóle i wzdęcia brzucha, odbijanie się, upośledzone wydzielanie żółci. Używa się w postaci naparu. Większe ilości ziela powodują szkodliwe działanie uboczne, z tego też względu zazwyczaj centuria jest używana w mieszance z innymi ziołami. | Ze względu na dużą zawartość goryczy, ziele centurii pobudza wytwarzanie soków trawiennych żołądka i żółci. Znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń trawienia: brak apetytu, niedokwasota, bóle i wzdęcia brzucha, odbijanie się, upośledzone wydzielanie żółci. Używa się w postaci naparu. Większe ilości ziela powodują szkodliwe działanie uboczne, z tego też względu zazwyczaj centuria jest używana w mieszance z innymi ziołami. | ||
W średniowieczu centuria była jednym ze składników słynnej mieszanki leczniczej – teriaku, składającego się z kilkudziesięciu ziół i używanego jako odtrutka na wszelkiego rodzaju schorzenia. | W średniowieczu centuria była jednym ze składników słynnej mieszanki leczniczej – teriaku, składającego się z kilkudziesięciu ziół i używanego jako odtrutka na wszelkiego rodzaju schorzenia. | ||
| Linia 51: | Linia 52: | ||
=== Ciekawostki === | === Ciekawostki === | ||
| − | Polska nazwa centuria wywodzi się od legendy, według której centaur Chiron wyleczył swoje rany zadane mu przez Herkulesa właśnie tą rośliną. Według innych źródeł nazwa rośliny jest tłumaczeniem słów ''centum aurum'' oznaczających 100 sztuk złota. Miałoby to oznaczać, jak wielką wartość dawniej przypisywano tej roślinie. Niektórzy wywodzą nazwę od łacińskiego słowa ''centum'', ale oznacza ono nie tysiąc, lecz sto, nie wydaje się więc to prawidłowe, gdyż w Polsce dla tej rośliny używana była nazwa tysiącznik. | + | Polska nazwa ''centuria'' wywodzi się od legendy, według której centaur Chiron wyleczył swoje rany zadane mu przez Herkulesa właśnie tą rośliną. Według innych źródeł nazwa rośliny jest tłumaczeniem słów ''centum aurum'' oznaczających 100 sztuk złota. Miałoby to oznaczać, jak wielką wartość dawniej przypisywano tej roślinie. Niektórzy wywodzą nazwę od łacińskiego słowa ''centum'', ale oznacza ono nie tysiąc, lecz sto, nie wydaje się więc to prawidłowe, gdyż w Polsce dla tej rośliny używana była nazwa tysiącznik. |
W [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]] na stanowisku o charakterze naturalnym gatunek ten stwierdzono w [[Natura 2000 Murawy na Pojezierzu Ełckim|Obszarze Natura 2000 Murawy na Pojezierzu Ełckim]]. | W [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]] na stanowisku o charakterze naturalnym gatunek ten stwierdzono w [[Natura 2000 Murawy na Pojezierzu Ełckim|Obszarze Natura 2000 Murawy na Pojezierzu Ełckim]]. | ||
Wersja z 09:55, 24 cze 2014
| Centuria pospolita | |
| | |
| Centaurium erythraea | |
| Rafn | |
![Centuria pospolita - kwiaty [1]](/index.php/Plik:Centaurium_erythraea_(flowers).jpg) Centuria pospolita - kwiaty [2] | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Gromada | rośliny naczyniowe |
| Klasa | okrytonasienne |
| Rząd | goryczkowce |
| Rodzina | goryczkowate |
| Rodzaj | centuria |
| Gatunek | centuria pospolita |
| Synonimy | |
| centuria zwyczajna
tysiącznik | |
Centuria pospolita (Centaurium erythraea Rafn) – gatunek jednorocznej lub dwuletniej rośliny z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae).
Spis treści
Morfologia
Roślina tworzy wzniesioną, prostą łodygę dorastającą do 50 cm wysokości, z rzadka słabo rozgałęziającą się w górnej częsci. U góry jest 4-kanciasta. Ulistnienie jest nakrzyżległe. Składają się na nie dwa rodzaje liści: dolne, tworzące różyczkę - są jajowate, górne, łodygowe - siedzące, o kształcie podługowatojajowatym. Łodygowe liście są 3-5-nerwowe i zaostrzone (przynajmniej górne). Kwiaty są różowe, skupione po kilka w pęczkach w szczytowe gęste podbaldachy. W każdym podbaldachu są 2 podkwiatki. Korona kwiatu jest talerzykowata, a jej łatki mają przynajmniej 5 mm długości. Kielich ma długość do 0,75 długości rurki korony. Roślina kwitnie od lipca do października. Kwiaty zapylane są przez owady, które zbierają z nich pyłek (roślina nie wydziela nektaru). Owocem jest walcowata, żółta torebka o długości ok. 1 cm. Otwiera się dwoma klapami i zawiera liczne, czarne nasiona.
Rozmieszczenie i ekologia
Centuria występuje w całej niemal Europie, w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, w Azji Zachodniej i Środkowej,na Kaukazie i Ałtaju. W Polsce występuje na całym obszarze kraju ale dość rzadko.
Roślina ta rośnie na łąkach, miedzach, widnych polanach i nasłonecznionych stokach wzgórz.
Wartość użytkowa
Roślina lecznicza. Surowiec (ziele Herba Centaurii) zawiera m.in.: substancje gorzkie, alkaloid gencjaninę, flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, sole mineralne (duża zawartość magnezu). Ze względu na dużą zawartość goryczy, ziele centurii pobudza wytwarzanie soków trawiennych żołądka i żółci. Znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń trawienia: brak apetytu, niedokwasota, bóle i wzdęcia brzucha, odbijanie się, upośledzone wydzielanie żółci. Używa się w postaci naparu. Większe ilości ziela powodują szkodliwe działanie uboczne, z tego też względu zazwyczaj centuria jest używana w mieszance z innymi ziołami. W średniowieczu centuria była jednym ze składników słynnej mieszanki leczniczej – teriaku, składającego się z kilkudziesięciu ziół i używanego jako odtrutka na wszelkiego rodzaju schorzenia.
Roślina ta używana jest także do aromatyzowania gorzkich wódek, nalewek i niektórych win (wermuty).
Roślina kosmetyczna. Używa się jej do produkcji kosmetyków dla cery wrażliwej i zwiotczałej. Jest też jednym ze składników płynu do dezynfekcji skóry i ust.
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Wszystkie gatunki centurii są prawnie chronione. Dla potrzeb przemysłu farmakologicznego pozyskuje się ją z upraw.
Ciekawostki
Polska nazwa centuria wywodzi się od legendy, według której centaur Chiron wyleczył swoje rany zadane mu przez Herkulesa właśnie tą rośliną. Według innych źródeł nazwa rośliny jest tłumaczeniem słów centum aurum oznaczających 100 sztuk złota. Miałoby to oznaczać, jak wielką wartość dawniej przypisywano tej roślinie. Niektórzy wywodzą nazwę od łacińskiego słowa centum, ale oznacza ono nie tysiąc, lecz sto, nie wydaje się więc to prawidłowe, gdyż w Polsce dla tej rośliny używana była nazwa tysiącznik.
W województwie warmińsko-mazurskim na stanowisku o charakterze naturalnym gatunek ten stwierdzono w Obszarze Natura 2000 Murawy na Pojezierzu Ełckim.
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Centuria pospolita [3] 17.06.2014
Lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną w Polsce[4] 17.06.2014
![[2]](http://pl.wikipedia.org/wiki/Centuria_pospolita#mediaviewer/Plik:Centaurium_erythraea_(flowers).jpg){kind=link}