Elementy ozdobne chat drewnianych: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 32 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
<!-- w trakcie opracowania --> | <!-- w trakcie opracowania --> | ||
|nazwa = Budownictwo ludowe | |nazwa = Budownictwo ludowe | ||
| − | |typ obiektu = | + | |typ obiektu = elementy ozdobne chat drewnianych |
|lokalizacja = chaty drewniane na Warmii i Mazurach | |lokalizacja = chaty drewniane na Warmii i Mazurach | ||
|datacja = do końca XIX w. | |datacja = do końca XIX w. | ||
| − | }} <br /> | + | }} |
| − | + | ''' Elementy ozdobne chat drewnianych ''' – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych. | |
| + | <br/><br/> | ||
| − | + | [[Plik:wozownia przy karczmie_1.jpg|thumb|right|290px|Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku.<br/>Autor: Piotr Marynowski. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:MBL_Olsztynek_-_16._Wozownia_przy_karczmie_%2801%29.jpg Commons Wikimedia] [07.12.2013]]] | |
| + | [[Plik:Chałupa_z_Nowego_Kawkowa.jpg|thumb|right|290px|Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku.<br/>Autor: Piotr Marynowski. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:MBL_Olsztynek_-_26a._Cha%C5%82upa_z_Nowego_Kawkowa.jpg Commons Wikimedia] [07.12.2013] | ||
| + | ]] | ||
== Występowanie == | == Występowanie == | ||
| − | Elementy ozdobne spotykane w [[Warmińska chata drewniana | chatach warmińskich]] i [[Mazurska chata drewniana | mazurskich]]. | + | Elementy ozdobne spotykane są w [[Warmińska chata drewniana | chatach warmińskich]] i [[Mazurska chata drewniana | mazurskich]]. |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
== Ozdoby dachowe == | == Ozdoby dachowe == | ||
| − | + | *Pazdur – zdobiona pionowa deska biegnąca od szczytu dachu i wzmacniająca dwie szczytówki. Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a jej rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się zdobieniem charakterystycznym tylko dla terenu [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazur]]. | |
| − | * | ||
| − | * | + | *Śparogi – inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu i zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były zazwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic. |
== Ozdoby szczytowe == | == Ozdoby szczytowe == | ||
| + | *Deskowanie w "jodełkę" – deski ułożone parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi. | ||
| − | * | + | *Podział szczytu na dwie poziome części – górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie – pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę". |
| − | |||
| − | |||
== Ozdabianie ścian zewnętrznych == | == Ozdabianie ścian zewnętrznych == | ||
| − | W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych pozostawiając widoczną strukturę drewna. Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką. | + | W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych, pozostawiając widoczną strukturę drewna. |
| + | Wyjątek stanowiły domy stawiane w [[Konstrukcja szachulcowa | konstrukcji szachulcowej]], których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką. | ||
| + | <br/> | ||
== Ozdoby drzwi i okien == | == Ozdoby drzwi i okien == | ||
| − | * | + | * Drzwi wejściowe – jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane, np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi m.in. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | * Okna – poza rzeźbionymi i malowanymi okiennicami jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane. | |
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | Pokropek Marian, ''Osadnictwo i budownictwo'', w: | + | Pokropek Marian, ''Osadnictwo i budownictwo'', [w:] ''Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków'', red. Józef Burszta, Wrocław 1976, s. 173-181. |
| − | |||
| − | |||
[[Kategoria:Turystyka]][[Kategoria: Budownictwo ludowe]] | [[Kategoria:Turystyka]][[Kategoria: Budownictwo ludowe]] | ||
Aktualna wersja na dzień 10:44, 12 mar 2015
| Budownictwo ludowe | |
| | |
| typ obiektu: | elementy ozdobne chat drewnianych |
| lokalizacja: | chaty drewniane na Warmii i Mazurach |
| datacja: | do końca XIX w. |
Elementy ozdobne chat drewnianych – zdobienia drewniane oraz metalowe na budynkach mieszkalnych.
Wozownia przy karczmie z ozdobnym pazdurem w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku.
Autor: Piotr Marynowski. Źródło: Commons Wikimedia [07.12.2013]
Autor: Piotr Marynowski. Źródło: Commons Wikimedia [07.12.2013]
Chałupa z Nowego Kawkowa ze szczytówkami w Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznym w Olsztynku.
Autor: Piotr Marynowski. Źródło: Commons Wikimedia [07.12.2013]
Autor: Piotr Marynowski. Źródło: Commons Wikimedia [07.12.2013]
Spis treści
Występowanie
Elementy ozdobne spotykane są w chatach warmińskich i mazurskich.
Ozdoby dachowe
- Pazdur – zdobiona pionowa deska biegnąca od szczytu dachu i wzmacniająca dwie szczytówki. Wcześniej była to solidna belka, która pełniła funkcję konstrukcyjną i zdobniczą, a jej rzeźbiona część wystawała nawet do kilkudziesięciu cm ponad szczyt dachu. Z czasem pazdur stał się zdobieniem charakterystycznym tylko dla terenu Warmii i Mazur.
- Śparogi – inaczej szparogi, szczytówki, wietrznice, wiatrownice lub zapożyczone z języka niemieckiego windbret, windłata. Dwie deski równoległe do krokwi, leżące na brzegu dachu i zabezpieczające jego poszycie ze słomy lub trzciny. Na terenie Warmii i Mazur deski te były zazwyczaj równo przycięte nie wystawały poza konstrukcję dachu jak np. na Kurpiach czy Podlasiu. Czasami jednak można spotkać profilowane deski wiatrownic.
Ozdoby szczytowe
- Deskowanie w "jodełkę" – deski ułożone parami po obu stronach pazdura w sposób równoległy do krokwi.
- Podział szczytu na dwie poziome części – górny trójkąt i dolny trapez. W obu częściach można było dowolnie zmieniać deskowanie – pionowe, poziome, skośne, w kwadraty lub w "jodełkę".
Ozdabianie ścian zewnętrznych
W budownictwie drewnianym na Warmii i Mazurach nie tynkowano i nie malowano ścian zewnętrznych, pozostawiając widoczną strukturę drewna.
Wyjątek stanowiły domy stawiane w konstrukcji szachulcowej, których ściany były tynkowane i malowane jednolicie wapnem lub glinką.
Ozdoby drzwi i okien
- Drzwi wejściowe – jako wizytówka domu najczęściej były masywne, mogły być proste, skromne bez elementów zdobniczych w kolorze pociemniałego drewna albo malowane, np. w kolorze ciemnej zieleni. Drzwi mogły być również ozdobione owalnymi odrzwiami wypełnionymi m.in. skośnym deskowaniem oraz rzeźbionym elementem dekoracyjnym na środku.
- Okna – poza rzeźbionymi i malowanymi okiennicami jedną z częściej spotykanych form zdobienia okien było listwowanie ram wokół okien. Listwy te miały różnorodne kształty np. faliste lub ząbkowane.
Bibliografia
Pokropek Marian, Osadnictwo i budownictwo, [w:] Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, red. Józef Burszta, Wrocław 1976, s. 173-181.
