Kandyty: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Ludzie związani z miejscowością) |
|||
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
|zdjęcie = Kandyty. Widok na wieś.jpg | |zdjęcie = Kandyty. Widok na wieś.jpg | ||
| − | |opis zdjęcia = Kandyty. Widok na wieś | + | |opis zdjęcia = Kandyty. Widok na wieś.<br>Źródło: [http://mitglieder.ostpreussen.de/canditten/ www.mitglieder.ostpreussen.de] |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Kandyty ''' (niem. ''Kanditten'') – | + | ''' Kandyty ''' (niem. ''Kanditten'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat bartoszycki|powiecie bartoszyckim]], w [[Górowo Iławeckie (gmina wiejska)|gminie Górowo Iławeckie]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W latach 1946–1961 wchodziła w skład powiatu górowskiego. |
| − | + | Miejscowość w 2010 roku liczyła 623 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Renata Tomaszkiewicz. | |
| − | Miejscowość w 2010 roku liczyła 623 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje | ||
| − | |||
| − | |||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| Linia 40: | Linia 37: | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | + | Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa [[Zakon krzyżacki|zakonu krzyżackiego]]. Po raz pierwszy wzmiankowana jest w źródłach z 1414 roku jako wieś czynszowa o powierzchni 68 łanów. W wyniku wojen z Polską w XV i na początku XVI wieku wieś niemal przestała istnieć. W połowie XVI wieku opustoszałe łany przejął w zastaw dowódca wojsk zaciężnych Paweł Pregel (wraz z [[Wągniki|Wągnikami]] i [[Piasty Wielkie|Piastami Wielkimi]], a następnie przeszły one na własność możnego rodu von Waldburgów. W późniejszym czasie skarb państwa odkupił wieś i do reform uwłaszczeniowych z początku XIX wieku była to wieś królewska. | |
| − | Kościół wybudowano w drugiej połowie XVI wieku, a w następnych stuleciach kilkakrotnie go przebudowywano. Do 1945 roku znajdowała się tu | + | Kościół wybudowano w drugiej połowie XVI wieku, a w następnych stuleciach kilkakrotnie go przebudowywano. Do 1945 roku znajdowała się tu siedziba parafii ewangelickiej. Następnie kościół przejęli katolicy. Został on odremontowany na przełomie lat 70. i 80. XX wieku. |
| − | |||
| − | |||
| − | + | Szkoła parafialna powstała wraz z kościołem, a w 1737 roku poddano ją reorganizacji i nadzorowi państwowemu. W 1935 roku uczęszczało do niej 125 uczniów, a zatrudnionych było trzech nauczycieli. Po II wojnie światowej placówkę uruchomiono ponownie. | |
| − | |||
| − | |||
| + | Po wojnie nowi osadnicy przybyli tu już jesienią 1945 roku. We wsi założono wówczas siedzibę gminy (pierwszym wójtem był Stanisław Dasewicz). W latach 1954–1972 znajdowała się tu siedziba gromady, a po kolejnej reformie administracyjnej ponownie gminy (w latach 1973–1976). W 1983 roku w Kandytach były 93 budynki mieszkalne, ośmioklasowa szkoła podstawowa, urząd pocztowy, klub, biblioteka, czytelnia, ośrodek zdrowia (wybudowany w latach 60.), punkt położniczy, apteczny i weterynaryjny. Przy wsi funkcjonowało Państwowe Gospodarstwo Rolne [[Dzikowo Iławeckie]], zaś sama wieś składała się ze 127 indywidualnych gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni 843 ha. We wsi znajdowały się również: restauracja, dwa sklepy spożywcze, sklep przemysłowy, zakład naprawy sprzętu telewizyjnego, zakład naprawy sprzętu gospodarstwa domowego, zakład ślusarsko-kowalski, zakład remontowo-budowlany, zakład kowalski, dwa zakłady fryzjerskie i dwa krawieckie. Kandyty posiadały także boisko sportowe i salę kinową na 60 miejsc. | ||
| − | + | Obecnie we wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna, a także [[Stowarzyszenie Obywatelskie "Nasza wieś - nasza przyszłość" w Kandytach|Stowarzyszenie Obywatelskie "Nasza wieś - nasza przyszłość"]]. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[ | ||
| − | |||
| + | Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła: | ||
| + | *1857 – 655 osób | ||
| + | *1933 – 803 osoby | ||
| + | *1939 – 930 osób | ||
| + | *1983 – 535 osób | ||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | * | + | *ksiądz kanonik [[Jan Pietrzyk]] z [[Butryny|Butryn]] – autor sztuki ''Spływające wody. Szept historii o Kandytach'', w której ukazał początki dziejów wsi; jej premiera odbyła się w Zespole Szkół w Kandytach w listopadzie 2011 roku |
| − | *[[Jan Bażyński]] | + | *[[Jan Bażyński]] (1390–1459) – kasztelan elbląski, właściciel Kandyt od 1432 r. |
| − | |||
| − | |||
== Edukacja == | == Edukacja == | ||
| − | *[[Zespół Szkół w Kandytach]]: [[Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kandytach]], [[Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach]] | + | *[[Zespół Szkół w Kandytach]]: [[Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kandytach|Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kandytach]], [[Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach]] |
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| + | *[[Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Kandytach|kościół pw. Narodzenia NMP]] wraz z cmentarzem przykościelnym (dawnym ewangelickim, obecnie rzymskokatolickim, stan zły) | ||
| + | *dawny cmentarz ewangelicki z końca XIX wieku, na skraju wsi; stan bardzo dobry, uporządkowany | ||
| + | *dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku, na skraju wsi, na wzniesieniu, sąsiaduje z cmentarzem katolickim; stan zły | ||
| + | *cmentarz rzymskokatolicki z 1956 roku, stanowi przedłużenie dawnego cmentarza ewangelickiego, od którego odgrodzony jest siatką; stan bardzo dobry, drzewostan zadbany, uporządkowany | ||
| + | *przykłady budownictwa wiejskiego z pierwszej ćwierci XX wieku (domy i budynki gospodarcze) | ||
| − | + | ==Galeria zdjęć== | |
| − | + | <gallery mode=packed widths=200px heights=200px class="left"> | |
| − | + | File:Pozdrowienia z Kandyt. Pocztówka z początku XX wieku.jpg|<center>Pozdrowienia z Kandyt. Pocztówka z początku XX wieku. <br>Źródło: [http://www.turystykaliteracka.com.pl/2014/01/na-wschod-nie-jedzie-juz-nic.html www.turystykaliteracka.com.pl] | |
| − | + | File:Kościół w Kandytach. Pocztówka z 1922 roku.jpg|<center>Kościół w Kandytach. Pocztówka z 1922 roku.<br>Źródło: [http://mitglieder.ostpreussen.de/canditten/ www.mitglieder.ostpreussen.de] | |
| − | + | File:Nowa leśniczówka w Kandytach.jpg|<center>Nowa leśniczówka w Kandytach.<br>Źródło: [http://mitglieder.ostpreussen.de/canditten/ www.mitglieder.ostpreussen.de] | |
| − | <br | + | File:Kościół po odbudowie.jpg|Kościół po odbudowie.<br>Źródło: [http://mitglieder.ostpreussen.de/canditten/ www.mitglieder.ostpreussen.de] |
| − | + | </gallery> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | < | ||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | + | == Bibliografia == | |
| + | ''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.<br/> | ||
| + | Hołody Krystyna, [http://bartoszyce.wm.pl/116027,Najfajniejsza-wies-Kandyty.html#ixzz25gu35Gny| bartoszyce.wm.pl, Najfajniejsza wieś: Kandyty] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | Potoczny Mirosław, [http://kandyty.wm.pl/54730,OSP-w-Kandytach-Bogu-na-chwale-Ludziom-na-ratunek.html#ixzz25h0IUy3b| OSP w Kandytach, kandyty.wm.pl] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.<br/> | ||
| + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ||
| + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://gorowoil-ug.bip-wm.pl/public/?id=88869|gorowoil-ug.bip-wm.pl, Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Górowo Iławeckie], Górowo Iławeckie 2008 [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/preylau.html| verwaltungsgeschichte.de] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://mitglieder.ostpreussen.de/canditten/|mitglieder.ostpreussen.de, Canditten] [05.03.2014] | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: Górowo Iławeckie (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]] [[Kategoria: 1401-1500]] |
Aktualna wersja na dzień 10:12, 15 kwi 2020
| Kandyty | |
| | |
 Kandyty. Widok na wieś.
Źródło: www.mitglieder.ostpreussen.de | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | bartoszycki |
| Gmina | Górowo Iławeckie |
| Liczba ludności (2010) | 623 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Kandyty | |
| Położenie na mapie Polski  Kandyty | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Kandyty (niem. Kanditten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Górowo Iławeckie. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W latach 1946–1961 wchodziła w skład powiatu górowskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 623 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Renata Tomaszkiewicz.
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Wzniesień Górowskich, 31 km na północny zachód od Bartoszyc i 9 km na północny zachód od Górowa Iławeckiego. Na północ od wsi wznosi się Zajęcza Góra o wysokości 196 m n.p.m. Wieś zachowała dawny układ wielodrożnicy.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa zakonu krzyżackiego. Po raz pierwszy wzmiankowana jest w źródłach z 1414 roku jako wieś czynszowa o powierzchni 68 łanów. W wyniku wojen z Polską w XV i na początku XVI wieku wieś niemal przestała istnieć. W połowie XVI wieku opustoszałe łany przejął w zastaw dowódca wojsk zaciężnych Paweł Pregel (wraz z Wągnikami i Piastami Wielkimi, a następnie przeszły one na własność możnego rodu von Waldburgów. W późniejszym czasie skarb państwa odkupił wieś i do reform uwłaszczeniowych z początku XIX wieku była to wieś królewska.
Kościół wybudowano w drugiej połowie XVI wieku, a w następnych stuleciach kilkakrotnie go przebudowywano. Do 1945 roku znajdowała się tu siedziba parafii ewangelickiej. Następnie kościół przejęli katolicy. Został on odremontowany na przełomie lat 70. i 80. XX wieku.
Szkoła parafialna powstała wraz z kościołem, a w 1737 roku poddano ją reorganizacji i nadzorowi państwowemu. W 1935 roku uczęszczało do niej 125 uczniów, a zatrudnionych było trzech nauczycieli. Po II wojnie światowej placówkę uruchomiono ponownie.
Po wojnie nowi osadnicy przybyli tu już jesienią 1945 roku. We wsi założono wówczas siedzibę gminy (pierwszym wójtem był Stanisław Dasewicz). W latach 1954–1972 znajdowała się tu siedziba gromady, a po kolejnej reformie administracyjnej ponownie gminy (w latach 1973–1976). W 1983 roku w Kandytach były 93 budynki mieszkalne, ośmioklasowa szkoła podstawowa, urząd pocztowy, klub, biblioteka, czytelnia, ośrodek zdrowia (wybudowany w latach 60.), punkt położniczy, apteczny i weterynaryjny. Przy wsi funkcjonowało Państwowe Gospodarstwo Rolne Dzikowo Iławeckie, zaś sama wieś składała się ze 127 indywidualnych gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni 843 ha. We wsi znajdowały się również: restauracja, dwa sklepy spożywcze, sklep przemysłowy, zakład naprawy sprzętu telewizyjnego, zakład naprawy sprzętu gospodarstwa domowego, zakład ślusarsko-kowalski, zakład remontowo-budowlany, zakład kowalski, dwa zakłady fryzjerskie i dwa krawieckie. Kandyty posiadały także boisko sportowe i salę kinową na 60 miejsc.
Obecnie we wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna, a także Stowarzyszenie Obywatelskie "Nasza wieś - nasza przyszłość".
Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:
- 1857 – 655 osób
- 1933 – 803 osoby
- 1939 – 930 osób
- 1983 – 535 osób
Ludzie związani z miejscowością
- ksiądz kanonik Jan Pietrzyk z Butryn – autor sztuki Spływające wody. Szept historii o Kandytach, w której ukazał początki dziejów wsi; jej premiera odbyła się w Zespole Szkół w Kandytach w listopadzie 2011 roku
- Jan Bażyński (1390–1459) – kasztelan elbląski, właściciel Kandyt od 1432 r.
Edukacja
- Zespół Szkół w Kandytach: Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kandytach, Gimnazjum im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach
Zabytki
- kościół pw. Narodzenia NMP wraz z cmentarzem przykościelnym (dawnym ewangelickim, obecnie rzymskokatolickim, stan zły)
- dawny cmentarz ewangelicki z końca XIX wieku, na skraju wsi; stan bardzo dobry, uporządkowany
- dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku, na skraju wsi, na wzniesieniu, sąsiaduje z cmentarzem katolickim; stan zły
- cmentarz rzymskokatolicki z 1956 roku, stanowi przedłużenie dawnego cmentarza ewangelickiego, od którego odgrodzony jest siatką; stan bardzo dobry, drzewostan zadbany, uporządkowany
- przykłady budownictwa wiejskiego z pierwszej ćwierci XX wieku (domy i budynki gospodarcze)
Galeria zdjęć
Pozdrowienia z Kandyt. Pocztówka z początku XX wieku.
Źródło: www.turystykaliteracka.com.pl
Kościół w Kandytach. Pocztówka z 1922 roku.
Źródło: www.mitglieder.ostpreussen.de
Nowa leśniczówka w Kandytach.
Źródło: www.mitglieder.ostpreussen.de
Kościół po odbudowie.
Źródło: www.mitglieder.ostpreussen.de
Przypisy
Bibliografia
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Hołody Krystyna, bartoszyce.wm.pl, Najfajniejsza wieś: Kandyty [05.03.2014]
Potoczny Mirosław, OSP w Kandytach, kandyty.wm.pl [05.03.2014]
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Górowo Iławeckie, Górowo Iławeckie 2008 [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
Canditten [05.03.2014]
