Młyn w Pajtunach: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
Linia 1: Linia 1:
'''Młyn w Pajtunach'''. Tradycja istnienia w tym miejscu młyna sięga średniowiecza.  
+
'''Młyn w Pajtunach'''. Tradycja istnienia młyna w Pajtunach [[gm. Purda]] sięga średniowiecza.  
 +
  
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
Linia 7: Linia 8:
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        = Pajtun
 
  |dopełniacz wsi        = Pajtun
  |zdjęcie              = Młyn w Pajtunach_5.jpg   
+
  |zdjęcie              = młyn w Pajtunach_1.jpg   
  |opis zdjęcia          = Młyn w Pajtunach.
+
  |opis zdjęcia          = Młyn w Pajtunach, po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna.
 
  |rodzaj miejscowości  =
 
  |rodzaj miejscowości  =
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
Linia 24: Linia 25:
 
  |mapa wsi              =
 
  |mapa wsi              =
 
  |kod mapy              = PL-WN
 
  |kod mapy              = PL-WN
  |stopniN = 53 |minutN = 42 |sekundN = 56
+
  |stopniN = 53 |minutN = 43 |sekundN = 00
  |stopniE = 21 |minutE = 19 |sekundE = 02
+
  |stopniE = 20 |minutE = 42 |sekundE = 00
 
  |commons              =
 
  |commons              =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikipodróże          =
Linia 32: Linia 33:
 
}}
 
}}
  
Sytuacja stopnia wodnego pozostawała stabilna przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu młyna i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach z siły wody korzystano także w tartaku. Młyn w Pajtunach, na rzece Kośna został wzniesiony w XIX w., jego wyposażenie i urządzenia pochodzą z lat 20-tych XX w. (w tym m.in. turbina i tablica sterująco–pomiarowa firmy Siemens). Część budynku wykorzystywana jako mała elektrownia wodna.  
+
==Historia - młyn i tartak==
W sąsiedztwie młyna budynki gospodarcze, młynarzówka i figura Chrystusa Sędziego. W niedalekiej odległości od młyna, także na rzece Kośna, znajduje się młyn w Patrykach.
+
Sytuacja stopnia wodnego na rzece Kośna w Pajtunach pozostawała stabilna od średniowiecza przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu w tym miejscu młyna i współpracujących z nim budowli i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach uruchomiono także tartak wykorzystujący do swej działalności również siłę wody. Na przestrzeni dziejów w Pajtunach funkcjonowały kolejne młyny - remontowane i odbudowywane ze zniszczeń, także wojennych w XVII w. Do 1772 r. młyn w Pajtunach należał do Kapituły Warmińskiej.
 +
 
 +
Istniejący do dziś młyn w Pajtunach powstał pod koniec XIX w. W latach 20-tych XX w. przeprowadzono modernizację młyna, w tym jego wyposażenia technicznego. Wówczas koła młyńskie zastąpiono bardziej wydajnymi turbinami wodnymi systemu Francisa. Wytworzoną dzięki nim energię, za pomocą przekładni, wałów i pasów pędnych, przenoszono do urządzeń na wyższych kondygnacjach. Dzięki turbinom funkcjonował także sąsiedni tartak (obecnie zachowane pozostałości).
 +
 
 +
Po zakończeniu drugiej wojny światowe młyn w Pajtunach upaństwowiono (1945 r.). W 1983 r. funkcjonujący zakład sprzedano osobie prywatnej. Wówczas w większości zdemontowano  wyposażenie młyna. Pod koniec lat 80-tych XX w. uruchomiono w młynie małą elektrownię wodną wykorzystującą turbinę młyńską oraz przeprowadzono remont budowli hydrotechnicznych. Obecnie w młynie funkcjonuje gospodarstwo agroturystyczne.
 +
 
 +
Budynkowi młyna, wzniesionemu w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym (tzw. mur pruski), towarzyszą zabudowania gospodarcze, młynarzówka oraz urządzenia hydrotechniczne, a także figura Chrystusa Sędziego.
 +
 
 +
==Urządzenia i budowle hydrotechniczne==
 +
Wśród budowli i urządzeń hydrotechnicznych, które towarzyszą młynowi znajduje się grobla przez którą przebiega droga z mostem prowadzącym do młyna. W piętrzącej wodę grobli znajduje się betonowy jaz z upustami, a towarzyszą im komora turbin i siłownia.
 +
W młynie zachowane są pozostałości historycznego wyposażenia pochodzącego z lat 20-tych XX w., w tym m.in.: turbina systemu Francisa, relikty pędni pasowych oraz pionowego transportu kubełkowego, a także złożenie kół młyńskich. Część budynku młyna, zlokalizowana w pobliżu jazu i grobli, wykorzystywana jest jako mała elektrownia wodna.  
 +
 
 +
==Ciekawostki==
 +
W bezpośrednim sąsiedztwie budynku młyna znajduje się renesansowa figura Chrystusa Sędziwego. Wykonana z piaskowca w XVII w. figura jest najstarszym tego typu zabytkiem w województwie warmińsko – mazurskim (data na cokole figury późniejsza - 1791 r.)
 +
 
 +
W ściany budynku młyna wmurowane są trzy historyczne koła młyńskie, w tym wyprodukowane w Elblągu.
 +
 
 +
Niedaleko Pajtun w Patrykach, także na rzece Kośna, znajduje się młyn z wyjątkowym w skali regionu kołem podsiębiernym pochodzącym z lat 80-tych XIX w.
 +
 
 +
 
 +
==Zobacz także==
 +
Figura Chrystusa Sędziego[[http://enc-test.warmia.mazury.pl/w1/index.php/Figura_Salvatora_Mundi_w_Pajtu%C5%84skim_M%C5%82ynie]]
 +
 
 +
http://www.pajtunskimlyn.pl/
 +
 
 +
==Bibliografia==
 +
#K. Sobaczewski, Wykorzystanie rzeki Kośny do celów przemysłowych i technicznych, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 1999, nr 1.
 +
#A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur,  „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 2014, nr 6.
 +
 
 +
[[Plik:młyn w Pajtunach_2.jpg|290px|right|thumb|Wyprodukowane w Elblągu koło młyńskie wmurowane w ścianę młyna]]
 +
[[Plik:młyn w Pajtunach_3.jpg|290px|right|thumb|Figura Chrystusa Sędziego w pobliżu młyna]]
 
[[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]] [[Kategoria: gmina Purda]] [[Kategoria: powiat olsztyński]]
 
[[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]] [[Kategoria: gmina Purda]] [[Kategoria: powiat olsztyński]]

Wersja z 19:41, 5 sty 2015

Młyn w Pajtunach. Tradycja istnienia młyna w Pajtunach gm. Purda sięga średniowiecza.


Pajtuny

Młyn w Pajtunach, po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna.
Młyn w Pajtunach, po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna.
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Purda
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Pajtuny
Pajtuny
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Pajtuny
Pajtuny
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Historia - młyn i tartak

Sytuacja stopnia wodnego na rzece Kośna w Pajtunach pozostawała stabilna od średniowiecza przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu w tym miejscu młyna i współpracujących z nim budowli i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach uruchomiono także tartak wykorzystujący do swej działalności również siłę wody. Na przestrzeni dziejów w Pajtunach funkcjonowały kolejne młyny - remontowane i odbudowywane ze zniszczeń, także wojennych w XVII w. Do 1772 r. młyn w Pajtunach należał do Kapituły Warmińskiej.

Istniejący do dziś młyn w Pajtunach powstał pod koniec XIX w. W latach 20-tych XX w. przeprowadzono modernizację młyna, w tym jego wyposażenia technicznego. Wówczas koła młyńskie zastąpiono bardziej wydajnymi turbinami wodnymi systemu Francisa. Wytworzoną dzięki nim energię, za pomocą przekładni, wałów i pasów pędnych, przenoszono do urządzeń na wyższych kondygnacjach. Dzięki turbinom funkcjonował także sąsiedni tartak (obecnie zachowane pozostałości).

Po zakończeniu drugiej wojny światowe młyn w Pajtunach upaństwowiono (1945 r.). W 1983 r. funkcjonujący zakład sprzedano osobie prywatnej. Wówczas w większości zdemontowano wyposażenie młyna. Pod koniec lat 80-tych XX w. uruchomiono w młynie małą elektrownię wodną wykorzystującą turbinę młyńską oraz przeprowadzono remont budowli hydrotechnicznych. Obecnie w młynie funkcjonuje gospodarstwo agroturystyczne.

Budynkowi młyna, wzniesionemu w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym (tzw. mur pruski), towarzyszą zabudowania gospodarcze, młynarzówka oraz urządzenia hydrotechniczne, a także figura Chrystusa Sędziego.

Urządzenia i budowle hydrotechniczne

Wśród budowli i urządzeń hydrotechnicznych, które towarzyszą młynowi znajduje się grobla przez którą przebiega droga z mostem prowadzącym do młyna. W piętrzącej wodę grobli znajduje się betonowy jaz z upustami, a towarzyszą im komora turbin i siłownia. W młynie zachowane są pozostałości historycznego wyposażenia pochodzącego z lat 20-tych XX w., w tym m.in.: turbina systemu Francisa, relikty pędni pasowych oraz pionowego transportu kubełkowego, a także złożenie kół młyńskich. Część budynku młyna, zlokalizowana w pobliżu jazu i grobli, wykorzystywana jest jako mała elektrownia wodna.

Ciekawostki

W bezpośrednim sąsiedztwie budynku młyna znajduje się renesansowa figura Chrystusa Sędziwego. Wykonana z piaskowca w XVII w. figura jest najstarszym tego typu zabytkiem w województwie warmińsko – mazurskim (data na cokole figury późniejsza - 1791 r.)

W ściany budynku młyna wmurowane są trzy historyczne koła młyńskie, w tym wyprodukowane w Elblągu.

Niedaleko Pajtun w Patrykach, także na rzece Kośna, znajduje się młyn z wyjątkowym w skali regionu kołem podsiębiernym pochodzącym z lat 80-tych XIX w.


Zobacz także

Figura Chrystusa Sędziego[[1]]

http://www.pajtunskimlyn.pl/

Bibliografia

  1. K. Sobaczewski, Wykorzystanie rzeki Kośny do celów przemysłowych i technicznych, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 1999, nr 1.
  2. A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski” 2014, nr 6.
Wyprodukowane w Elblągu koło młyńskie wmurowane w ścianę młyna
Figura Chrystusa Sędziego w pobliżu młyna