Nasięźrzał pospolity

Nasięźrzał pospolity
Ophioglossum vulgatum
L.
Nasięźrzał pospolity (Ophioglossum vulgatum L.). Fot. Orchi. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	paprotniki
Klasa	psylotowe
Rząd	nasięźrzałowce
Rodzina	nasięźrzałowate
Rodzaj	Nasięźrzał
Gatunek	Nasięźrzał pospolity
Synonimy

Nasięźrzał pospolity (Ophioglossum vulgatum L.) – gatunek rośliny należący do rodziny nasięźrzałowatych (Ophioglossaceae).

Morfologia

Nasięźrzał pospolity jest rośliną wieloletnią o wysokości od 5 do 30 cm, o podziemnych, mięsistych i bezzieleniowych kłączach, z których wyrasta od czerwca do sierpnia jeden nadziemny liść. Ogonek liścia rozgałęzia się dychotomicznie, dzieląc blaszkę na dwie części: asymilacyjną i zarodnionośną. Liść płonny (asymilacyjny) jest podłużnie jajowaty lub eliptyczny, całobrzegi, tępy, ku nasadzie zwężony, lekko zbiegający w ogonek, obejmujący część zarodnionośną liścia. Osiąga do 10 cm długości i 4 cm szerokości.

Kłos zarodnionośny z dwoma szeregami kulistych zarodni ułożonych po 10-35. Ścianka zarodni zbudowana jest z wielu warstw komórek i nie posiada żadnego mechanizmu otwierającego. Zarodnie pękają szczeliną na szczycie. Zarodniki produkowane są w dużej ilości (nawet do kilkunastu tysięcy), wszystkie są jednakowe (paprocie jednakozarodnikowe). Zarodniki dojrzewają od czerwca do sierpnia.

System korzeniowy rozwinięty jest w niewielkim stopniu. Nieliczne, słabo rozgałęzione i mięsiste korzenie współżyją z grzybami w procesie mykoryzy. Gametofit żyje pod ziemią, jest bezzieleniowy i współżyje z grzybami. Odsłonięte jego części stają się bladozielone i zachowują zdolności fotoautotroficzne.

Nasięźrzał pospolity oprócz zarodników rozmnaża się również wegetatywnie za pomocą nowych kłączy tworzących się z pączków korzeniowych. Populacje tego gatunku są dość liczne, średnio liczą od kilku do kilkuset osobników.

Rozmieszczenie i ekologia

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony. Występuje w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej. Zwarty zasięg gatunku obejmuje w Europie obszar od Wysp Brytyjskich i Francji po południową Skandynawię, Polskę i łuk Karpat, na południu obejmując Bułgarię, Serbię i środkowe Włochy. W rozproszeniu spotykany jest jednak poza tym na całym kontynencie. W Polsce rośnie w rozproszeniu na terenie całego kraju.

Na Warmii i Mazurach odnotowany w rezerwacie przyrody "Jezioro Iłgi".

Preferuje wilgotne, śródleśne polany, wilgotne łąki i gleby wapienne. Nieco rzadziej spotykany jest w lasach łęgowych, przesuszonych olsach i na torfowiskach. Gatunek charakterystyczny łąk trzęślicowych ze związku Molinion caeruleae.

Wartość użytkowa

W Polsce jest to gatunek rzadko spotykany. Objęty jest ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku. Ze względu na dość szybkie ustępowanie nasięźrzała z licznych stanowisk, gatunek został umieszczony w "Czerwonej liście roślin i grzybów Polski" (2006) o kategorii zagrożenia V, w grupie gatunków narażonych na wyginięcie. Głównym zagrożeniem dla tej paproci jest osuszanie siedlisk oraz zmiana sposobu użytkowania łąk oraz zarastanie przez zbiorowiska zaroślowe.

Ciekawostki

Nasięźrzałowe występują najczęściej w krajach tropikalnych, gdzie znajdują się najbardziej wyspecjalizowane gatunki m.in. epifityczne.

Bibliografia

Szweykowska A., Szweykowski J., Botanika. Systematyka, Warszawa 1993.
Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z., Rośliny chronione, Warszawa 2006.
pl.wikipedia.org [30.12.2014]