Ponary: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Bibliografia:) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| − | |nazwa = | + | |nazwa = Ponary |
|herb wsi = | |herb wsi = | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = Ponar |
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = wieś niesołecka | |rodzaj miejscowości = wieś niesołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 16: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = 130 | + | |liczba ludności = 130 |
|rok = 2010 | |rok = 2010 | ||
|strefa numeracyjna =(+48) 89 | |strefa numeracyjna =(+48) 89 | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Ponary''' (niem.''Gut Ponarien'', od 1939 r. ''Ponarien'') – wieś niesołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat ostródzki | powiecie ostródzkim]], w [[Miłakowo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Miłakowo]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 130 mieszkańców<ref>łącznie Ponary, Janowo, Naryjski Młyn</ref>. |
| − | <br/> | + | <br/><br/> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ==Położenie== | ||
| + | Miejscowość położona nad północną zatoką jeziora [[Jezioro Narie|Narie]], w odległości około 12 km na północny wschód od [[Morąg|Morąga]]. Na wschód od dawnego majątku Ponary znajduje się las zwany [[Chrośniak]] (''Tannenwald'') | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Dzieje miejscowości == | |
| − | Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1337 roku . Przed tą datą istniały już dobra ziemskie, których właścicielem był zapewne bliżej nieokreślony Prus. Nazwa miejscowości | + | Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1337 roku. Przed tą datą istniały już dobra ziemskie, których właścicielem był zapewne bliżej nieokreślony [[Prusowie| Prus]]. Nazwa miejscowości nawiązuje do jeziora Narie, nad którym jest położona (słowo ''pa'' w języku pruskim oznacza ''nad''). W XVI wieku majątek stanowił własność rodziny [[Rodzina Przyjemskich |Behrenreuter]] (Przyjemskich) herbu Rawicz, w kolejnym stuleciu przeszedł w posiadanie rodu [[Rodzina Schoultz von Aschenrade |Schoultz von Aschenrade]]. Pod koniec XVII wieku dobra zostały wykupione przez [[Friedrich von der Groeben|Friedricha von der Groeben]] – generał–lejtnanta piechoty i komendanta wojsk cudzoziemskich w armii koronnej Jana III Sobieskiego. Majątek odziedziczył jego bratanek - [[Wilhelm von der Groeben]] - dowódca regimentu piechoty wojsk koronnych. Ponary należały do rodziny aż od 1701 do 1945 roku. W skład dóbr wchodziło również jezioro Narie. |
| − | W 1817 roku Ponary liczyły 100 mieszkańców, w 1858 – 201. W roku 1904 w dobrach było 4102 ha ziemi, w tym 1108 lasów. Zmniejszenie posiadłości wynikało z uwłaszczenia chłopów we wsiach: [[Brzydowo]], [[Litwa]], [[Brzeźno]], [[Roje]]. W dobrach pozostały folwarki [[Janowo (gmina Miłakowo) |Janowo]], [[Kolnik]] (w 1973 roku już nie istniał), [[Naryjski Młyn]],[[Nowe Bolity]], Roje a także | + | W 1817 roku Ponary liczyły 100 mieszkańców, w 1858 – 201. W roku 1904 w dobrach było 4102 ha ziemi, w tym 1108 lasów. Zmniejszenie posiadłości wynikało z uwłaszczenia chłopów we wsiach: [[Brzydowo]], [[Litwa]], [[Brzeźno]], [[Roje]]. W dobrach pozostały folwarki [[Janowo (gmina Miłakowo) |Janowo]], [[Kolnik]] (w 1973 roku już nie istniał), [[Naryjski Młyn]], [[Nowe Bolity]], Roje, a także jezioro Narie. W 1939 roku miejscowość liczyła 277 mieszkańców. W styczniu 1945 roku ostatni właściciel majątku hrabia [[Konrad von der Groeben]] opuścił z małżonką Ponary. W [[lkwim:Pałac w Ponarach|pałacu]] pozostała jego matka Benita z domu [[Rodzina von Finckenstein|Finckenstein]] wraz ze służbą. Zanim została rozstrzelana, miała podobno rozegrać partię szachów z radzieckim komendantem. W roku 1973 Ponary należały do [[Powiat morąski|powiatu morąskiego]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Zabytki == | |
| − | + | Pałac wzniesiono na przełomie XVI–XVII wieku, przebudowano w stylu barokowym w 1743 roku, rozbudowano w roku 1860. Kuźnia wybudowana w 1861 roku znajduje się obecnie w ruinie. Wówczas wybudowano od strony ogrodu oficynę i połączono ją murami z gmachem pałacu, tworząc wewnętrzny dziedziniec. Pałac otacza park krajobrazowy. Obiekt dwukrotnie odnawiany po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach |II wojnie światowej]]. Rodzinne portrety i wizerunki pruskich władców trafiły do [[lkwim: Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie|Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie]]. Część z nich eksponowana jest w [[lkwim:Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu |Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu]]. Zachował się m.in. portret [[lkwim:Portret Alberta von Tettau z pałacu w Ponarach |Alberta von Tettau]], a także przedstawicieli rodu [[Rodzina von Groeben |von Groeben]]: [[lkwim:Portret Agnes Laury von Groeben z pałacu w Ponarach |Agnes Laury]], [[lkwim:Portret Wilhelma von Groeben z pałacu w Ponarach |Wilhelma]] oraz [[lkwim:Portret Arthura von Groeben z pałacu w Ponarach |Arthura]] i [[lkwim:Portret Augusty von Groeben z pałacu w Ponarach |Augusty]] i [[lkwim:Portret dzieci Augusty i Arthura von Groeben z pałacu w Ponarach |ich dzieci]]. Pałacowy księgozbiór znajduje się obecnie w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Przez wiele lat w pałacu mieścił się [[Ośrodek wypoczynkowy w Ponarach|ośrodek wypoczynkowy]] jednego z toruńskich zakładów. Obecnie obiekt stanowi własność prywatną. | |
| − | + | W czasie prac archeologicznych na terenie wsi odkryto 5 [[Kurhany w Ponarach|kurhanów]] i [[Cmentarzysko ciałopalne w Ponarach |cmentarzysko ciałopalne]]. | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Przyroda== | |
| − | W pobliżu miejscowości znajduje się pomnik przyrody | + | W pobliżu miejscowości znajduje się pomnik przyrody – [[Głaz narzutowy koło Ponar |głaz narzutowy]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Bibliografia == | |
#Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998. | #Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998. | ||
#''Morąg. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973. | #''Morąg. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973. | ||
| Linia 59: | Linia 56: | ||
#Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992. | #Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992. | ||
#''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. | #''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. | ||
| − | # | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [19.08.2013] |
| − | # | + | #[http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [19.08.2013] |
| + | |||
| + | {{Przypisy}} | ||
| + | <references/> | ||
<br/> | <br/> | ||
Wersja z 19:23, 26 paź 2014
| Ponary | |
| | |
| Rodzaj miejscowości | wieś niesołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | ostródzki |
| Gmina | Miłakowo |
| Liczba ludności (2010) | 130 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 14-310 |
| Tablice rejestracyjne | NOS |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Ponary | |
| Położenie na mapie Polski  Ponary | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Ponary (niem.Gut Ponarien, od 1939 r. Ponarien) – wieś niesołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Miłakowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 130 mieszkańców[1].
Położenie
Miejscowość położona nad północną zatoką jeziora Narie, w odległości około 12 km na północny wschód od Morąga. Na wschód od dawnego majątku Ponary znajduje się las zwany Chrośniak (Tannenwald)
Dzieje miejscowości
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1337 roku. Przed tą datą istniały już dobra ziemskie, których właścicielem był zapewne bliżej nieokreślony Prus. Nazwa miejscowości nawiązuje do jeziora Narie, nad którym jest położona (słowo pa w języku pruskim oznacza nad). W XVI wieku majątek stanowił własność rodziny Behrenreuter (Przyjemskich) herbu Rawicz, w kolejnym stuleciu przeszedł w posiadanie rodu Schoultz von Aschenrade. Pod koniec XVII wieku dobra zostały wykupione przez Friedricha von der Groeben – generał–lejtnanta piechoty i komendanta wojsk cudzoziemskich w armii koronnej Jana III Sobieskiego. Majątek odziedziczył jego bratanek - Wilhelm von der Groeben - dowódca regimentu piechoty wojsk koronnych. Ponary należały do rodziny aż od 1701 do 1945 roku. W skład dóbr wchodziło również jezioro Narie.
W 1817 roku Ponary liczyły 100 mieszkańców, w 1858 – 201. W roku 1904 w dobrach było 4102 ha ziemi, w tym 1108 lasów. Zmniejszenie posiadłości wynikało z uwłaszczenia chłopów we wsiach: Brzydowo, Litwa, Brzeźno, Roje. W dobrach pozostały folwarki Janowo, Kolnik (w 1973 roku już nie istniał), Naryjski Młyn, Nowe Bolity, Roje, a także jezioro Narie. W 1939 roku miejscowość liczyła 277 mieszkańców. W styczniu 1945 roku ostatni właściciel majątku hrabia Konrad von der Groeben opuścił z małżonką Ponary. W pałacu pozostała jego matka Benita z domu Finckenstein wraz ze służbą. Zanim została rozstrzelana, miała podobno rozegrać partię szachów z radzieckim komendantem. W roku 1973 Ponary należały do powiatu morąskiego.
Zabytki
Pałac wzniesiono na przełomie XVI–XVII wieku, przebudowano w stylu barokowym w 1743 roku, rozbudowano w roku 1860. Kuźnia wybudowana w 1861 roku znajduje się obecnie w ruinie. Wówczas wybudowano od strony ogrodu oficynę i połączono ją murami z gmachem pałacu, tworząc wewnętrzny dziedziniec. Pałac otacza park krajobrazowy. Obiekt dwukrotnie odnawiany po II wojnie światowej. Rodzinne portrety i wizerunki pruskich władców trafiły do Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Część z nich eksponowana jest w Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu. Zachował się m.in. portret Alberta von Tettau, a także przedstawicieli rodu von Groeben: Agnes Laury, Wilhelma oraz Arthura i Augusty i ich dzieci. Pałacowy księgozbiór znajduje się obecnie w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Przez wiele lat w pałacu mieścił się ośrodek wypoczynkowy jednego z toruńskich zakładów. Obecnie obiekt stanowi własność prywatną.
W czasie prac archeologicznych na terenie wsi odkryto 5 kurhanów i cmentarzysko ciałopalne.
Przyroda
W pobliżu miejscowości znajduje się pomnik przyrody – głaz narzutowy.
Bibliografia
- Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
- Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
- Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
- Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Bank Danych Lokalnych GUS [19.08.2013]
- Wojewódzka Ewidencja Zabytków [19.08.2013]
Przypisy
- ↑ łącznie Ponary, Janowo, Naryjski Młyn
