Prostki

Prostki
Herb Prostek
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ełcki
Gmina	Prostki
Liczba ludności (2010)	3 060
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	19-335
Tablice rejestracyjne	NEL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Prostki
Położenie na mapie Polski Prostki
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Dawna restauracja niemiecka.
Źródło: Wikimedia Commons
Fot. Marcin Szala

Prostki (niem. Prostken) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie ełckim, w gminie Prostki. W latach 1975–1998 wchodziła w skład powołanego po reformie administracyjnej województwa suwalskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Prostki. W 2010 roku wieś liczyła 3 060 mieszkańców. Obecnie funkcję wójta sprawuje Mirosław Orłowski.

Położenie

Miejscowość leży w odległości 7 km na północny–zachód od Grajewa.

Dzieje miejscowości

Początek miejscowości datuje się od 1482 roku, kiedy osiedlili się tutaj bracia: Marcin, Jan i Tyburcy, którzy otrzymali od komtura ryńskiego Jerzego Ramunga von Rameck 20 łanów na prawie magdeburskim. Wiadomości o Prostkach odnajdujemy także w źródłach z 1479 roku w wykazie bartników i rybaków z prokuratorii ełckiej. Niewielka wieś mazurska zawdzięczała swój rozrost otwarciu w roku 1866 linii kolejowej Białystok – Grajewo – Ełk. Prostki znajdowały się w odległości 1 km od ówczesnej granicy między Rzeczpospolitą a Niemcami. Fakt ten przyczynił się do budowy kilku hoteli w okolicach dworca kolejowego. Powstała komora celna, a stacja w Prostkach pełniła funkcję miejsca przeładunku towarów. W latach 20. ubiegłego wieku Prostki zamieszkiwało 2 000 osób. W przewodniku turystycznym Mieczysława Orłowicza, wydanym w 1923 roku, odnajdziemy między innymi informację, że przed wybuchem I wojny światowej wieś słynęła „z eksportu raków”. Ten sam autor wśród zabytków wymienia między innymi słup graniczny z 1545 roku, który symbolicznie oddzielał granice Prus Książęcych, Litwy i Polski. Obelisk zachował się do naszych czasów. Na murowanym słupie znajduje się napis w języku łacińskim autorstwa Jerzego Sabinusa – pierwszego rektora Uniwersytetu w Królewcu – a także herby – litewska Pogoń oraz Orzeł Pruski z koroną na szyi i literą S na piersi.

W dniu 8 października 1656 roku w okolicach miejscowości doszło do rozgromienia sprzymierzonych oddziałów Bogusława Radziwiłła i wojsk szwedzko–brandenburskich przez siły polsko–tatarskie pod dowództwem hetmana polnego litewskiego Wincentego Gosiewskiego. Jedną z pamiątek po tym wydarzeniu oraz udziale Tatarów w późniejszym najeździe na Prusy Książęce pozostały nazwy miejscowe: Gościniec Tatarski i Tatarska Góra. Tatarska Góra wznosi się na wysokości 308 m n.p.m. Zalesiony wierzchołek góry kryje jeziorko wytopiskowe, leżące w niecce przypominającej wygasły krater wulkaniczny. To najwyżej położone jezioro na obszarze Mazur. W drugiej połowie XIX wieku miejscowość zamieszkiwała również diaspora żydowska. Mieszkańcy pochodzenia żydowskiego zajmowali się głównie handlem, rzemiosłem, ale także przemytem towarów z terenu Królestwa Polskiego. Informacje dotyczące cmentarza żydowskiego w okolicach Prostek pojawiły się w 1873 roku. Został założony na wschodnim brzegu rzeki Ełk poza granicami miejscowości. Do czasów obecnych nie zachował się żaden materialny ślad kirkutu.

W 1939 roku, w pierwszych dniach wojny, w okolicach Prostek toczyły się zaciekłe walki. Wkrótce Prostki znalazły się się na styku nowej niemiecko–rosyjskiej granicy, która uległa zmianie po inwazji Rzeszy na ZSRR. W 1950 roku miejscowość została włączona do powiatu suwalskiego. W 1956 roku do Prostek przyłączono wieś Bogusze, gdzie w czasie II wojny światowej mieścił się obóz jeniecki.

Kultura

W miejscowości działa Gminny Ośrodek Kultury organizujący między innymi Dni Prostek. Na pamiątkę wydarzenia z roku 1565 cyklicznie w każdy pierwszy weekend lipca odbywa się rekonstrukcja bitwy. Co roku organizowany jest również Bieg Szlakiem Tatarskim, popularyzujący nie tylko sport, ale i walory turystyczne gminy. Działa tutaj Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych Nasze Prostki, m.in. uczestniczące w organizacji Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej w Różyńsku Wielkim. Z miejscowością związany jest zespół Free.

Z Prostek wywodzi się zespół muzyczny Boys.

Szkolnictwo

• szkoła podstawowa
• gimnazjum

Religia

We wsi znajduje się siedziba lokalnej parafii rzymskokatolickiej.

Ludzie związani z miejscowością

• Elżbieta Hetman (ur. 1938) – urodzona w Prostkach malarka amatorka, zajmuje się też batikiem
• Grzegorza Jabłońskiego – czterokrotny mistrz Polski w wadze lekkiej, uczestnik Olimpiady w Seulu w 1988 roku
• Marcin Miller - piosenkarz, lider zespołu Boys

Sport

W miejscowości działa klub piłkarski KS Pojezierze Prostki, który został założony w roku 1960. Mecze rozgrywane są na Stadionie Leśnym w Prostkach, mogącym pomieścić 1000 osób.

Turystyka

• szlak kajakowy rzeką Ełk o łącznej długości 74 km – przebieg trasy: Mazury – Zamoście – Połom – Straduny – Ełk – Prostki – Bogusze

Zabytki

• zabytkowy słup graniczny wzniesiony w roku 1545
• pomnik ku czci poległych w czasie I wojny światowej; obecnie na pomniku znajduje się tablica dedykowana Adamowi Mickiewiczowi w stulecie śmierci
• kwatera wojenna z czasów I wojny światowej, zlokalizowana na dawnym cmentarzu ewangelickim; pochowano w niej 1 żołnierza niemieckiego, 1 żołnierza rosyjskiego i 14 ofiar cywilnych

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 2, Olsztyn 2011.
Augusiewicz Sławomir, Prostki 1656, Warszawa 2001.
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Kessert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Gdańsk 2008 (reprint Lwów-Warszawa 1923)
Rocznik Demograficzny na rok 2012,Warszawa 2012.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Sowiński Tomasz, Tajemnice Warmii i Mazur, Olsztyn 2008.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [20.07.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [20.07.2013]
Strona Gminnego Ośrodka Kultury w Prostkach [20.07.2013]