Szałstry

Szałstry
Szałstry. Kapliczka przydrożna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Jonkowo
Liczba ludności (2010)	237
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Szałstry
Położenie na mapie Polski Szałstry
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Szałstry (niem. Schaustern) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 237 mieszkańców (łącznie z Bobrami).

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Olszyńskim, nad jeziorem Szałstry, 7 km na zachód od Jonkowa i 12 km na zachód od Olsztyna; przebiega przez nią linia kolejowa na odcinku Olsztyn - Morąg.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w 1352 roku, gdy kapituła warmińska powierzyła Prusowi Sinsutenowi zadanie założenia wsi czynszowej na 40 łanach nad jeziorem Szałstry. Wieś poniosła poważne straty podczas wojen polsko-krzyżackich w XV i na początku XVI wieku; w 1520 roku odnotowano tu 12 opuszczonych łanów. Ponowne zagospodarowywanie trwało do lat 60. XVI wieku. Aż do 1772 roku Szałstry obejmowały obszar 40 łanów (choć w niektórych okresach cześć z nich leżała odłogiem, np. podczas wojen szwedzkich w połowie XVII wieku). Przed I rozbiorem Polski sześć łanów należało do sołtysa, 18 łanów - do trzech największych gospodarzy, a reszta, czyli 16 łanów - do 12 chłopów czynszowych. Szałstry miały wówczas własnego kowala, ogrodnika, szewca i bednarza.

Na początku XIX wieku w ramach reform uwłaszczeniowych tutejsi chłopi za odszkodowaniem otrzymali uprawianą przez nich ziemię; w 1820 roku wieś posiadała 27 budynków mieszkalnych. W tym samym czasie w Szałstrach założono szkołę elementarną, w której zatrudniony był jeden nauczyciel (w okresie międzywojennym trzech nauczycieli). W czasie plebiscytu 1920 roku za przyłączeniem do Polski oddano tu jeden głos (za Prusami Wschodnimi - 311 głosów).

Obecnie we wsi działa sklep spożywczo-przemysłowy, posterunek Ochotniczej Straży Pożarnej, świetlica, pięć gospodarstw rolnych nastawionych na dużą produkcję mleczną; wieś ma pełną instalację wodociągowo-kanalizacyjną.

Liczba mieszkańców

1820 - 137 osób

1857 - 341 osób

1861 - 345 osób

1895 - 519 osób

1933 - 389 osób

1939 - 358 osób

Zabytki

• Krzyż przydrożny z XIX wieku
• Budynek dawnej szkoły z pierwszej ćwierci XX wieku
• Chałupa nr 2 z połowy XIX wieku i chałupa nr 13 z początku XX wieku
• Dworek Wojtówka z XIX wieku (obecnie dom, nr 8/9)

Bibliografia

1. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
2. Syrwid Robert, Warmińska gmina Jonkowo: historia i współczesność, Jonkowo 2010.
3. Historia wsi na stronie gminy Jonkowo [data dostępu: 5.03.2014]
4. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jonkowo [data dostępu: 5.03.2014]
5. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 5.03.2014]
6. Deutsche Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 5.03.2014]
7. Dom Warmiński [data dostępu: 5.03.2014]
8. Ciekawe Mazury.pl [data dostępu: 5.03.2014]