Tomaszkowo: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Bibliografia) |
(→Dzieje miejscowości) |
||
| Linia 40: | Linia 40: | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś została założona w roku 1349. Kapituła warmińska | + | Wieś została założona w roku 1349. Kapituła warmińska nadała wówczas 33 łany na [[prawo chełmińskie| prawie chełmińskim]] dwóm sołtysom – Piotrowi i Thomasowi. Swoją nazwę zawdzięcza miejscowość imieniu jednego z zasadźców. Na przestrzeni lat nazwa ulegała różnym przekształceniom: ''Thomsdorff'', ''Thomasdorf'' (1417), ''Thomesdorf'' (1518), ''Thomaskowo'' (1656), ''Thomsdorff'' (1755), ''Tomaszkowo'' (1879). Wieś parokrotnie ucierpiała w okresie [[wojny polsko-krzyżackie| wojen polsko-krzyżackich]]. W pierwszej połowie XVII wieku Tomaszkowo praktycznie wyludniło się. Po pierwszej [[wojny szwedzkie| wojnie szwedzkiej]], połowa ziemi leżała odłogiem; po drugiej wojnie obszar opuszczonej ziemi ponownie się powiększył. Wspomnianą ziemię udało się na nowo zaludnić w latach 80. i 90. XVII wieku. |
W XVI stuleciu stanowisko sołtysa było dziedziczone przez rodzinę Wróblów. W kolejnym stuleciu urząd znajdował się w rękach rodziny Poposa; w XVII wieku przeszedł do rodziny Kłobuk, a następnie Falaszek. W miejscowości osiedlali się głównie przybysze z Mazowsza i Ziemi Chełmińskiej; nieliczni Niemcy zazwyczaj szybko się polonizowali. Przez stulecia Tomaszkowo, [[Bartążek| Bartążek]], [[Dorotowo| Dorotowo]], [[Gągławki| Gągławki]], [[Jaroty| Jaroty]] oraz [[Ruś| Ruś]] należały do parafii bartąskiej. W 1772 roku wieś była zamieszkana przez 144 dorosłych i 92 dzieci. Po przemarszu wojsk francuskich wielu mieszkańców nie było w stanie wywiązać się z finansowych powinności, związanych z podatkiem za dzierżawę. Separacja gruntów przeprowadzona przez władze pruskie w 1843 roku doprowadziła do likwidacji wspólnych pastwisk, na czym ponownie ucierpieli najgorzej uposażeni rolnicy. W XIX wieku wielu parafian z Tomaszkowa zapisało się do olsztyńskiego [[Towarzystwo Wstrzemięźliwości w Olsztynie| Towarzystwa Wstrzemięźliwości]]. W roku 1861 wieś liczyła 359 Polaków i 5 Niemców. W 1895 roku liczba mieszkańców wzrosła do 576 osób. W tym czasie miejscowość miała charakter wsi rzemieślniczej. Pierwsza szkoła powstała w 1780 roku. W 1825 roku uczęszczało do niej 53 dzieci. Pierwszy budynek szkoły wzniesiono w roku 1829. Nowa szkoła została wybudowana w 1873 roku; nauczano w niej już wyłącznie po niemiecku, wyjątek stanowiła religia. W 1935 roku do placówki uczęszczało 119 dzieci. | W XVI stuleciu stanowisko sołtysa było dziedziczone przez rodzinę Wróblów. W kolejnym stuleciu urząd znajdował się w rękach rodziny Poposa; w XVII wieku przeszedł do rodziny Kłobuk, a następnie Falaszek. W miejscowości osiedlali się głównie przybysze z Mazowsza i Ziemi Chełmińskiej; nieliczni Niemcy zazwyczaj szybko się polonizowali. Przez stulecia Tomaszkowo, [[Bartążek| Bartążek]], [[Dorotowo| Dorotowo]], [[Gągławki| Gągławki]], [[Jaroty| Jaroty]] oraz [[Ruś| Ruś]] należały do parafii bartąskiej. W 1772 roku wieś była zamieszkana przez 144 dorosłych i 92 dzieci. Po przemarszu wojsk francuskich wielu mieszkańców nie było w stanie wywiązać się z finansowych powinności, związanych z podatkiem za dzierżawę. Separacja gruntów przeprowadzona przez władze pruskie w 1843 roku doprowadziła do likwidacji wspólnych pastwisk, na czym ponownie ucierpieli najgorzej uposażeni rolnicy. W XIX wieku wielu parafian z Tomaszkowa zapisało się do olsztyńskiego [[Towarzystwo Wstrzemięźliwości w Olsztynie| Towarzystwa Wstrzemięźliwości]]. W roku 1861 wieś liczyła 359 Polaków i 5 Niemców. W 1895 roku liczba mieszkańców wzrosła do 576 osób. W tym czasie miejscowość miała charakter wsi rzemieślniczej. Pierwsza szkoła powstała w 1780 roku. W 1825 roku uczęszczało do niej 53 dzieci. Pierwszy budynek szkoły wzniesiono w roku 1829. Nowa szkoła została wybudowana w 1873 roku; nauczano w niej już wyłącznie po niemiecku, wyjątek stanowiła religia. W 1935 roku do placówki uczęszczało 119 dzieci. | ||
| − | W sierpniu 1914 roku do Tomaszkowa wkroczyli Rosjanie. Zamożniejsi mieszkańcy opuścili wieś, reszta była przygotowana do ewentualnej ucieczki. Żołnierze rosyjscy nie byli jednak wrogo nastawieni przeciw miejscowym. W pobliżu Jeziora Wulpińskiego doszło do bitwy między Niemcami i Rosjanami. Tuż po zakończeniu [[I wojna światowa| I wojny światowej]] powołano do życia towarzystwo ludowe w Tomaszkowie. Prezesem został Antoni Domachowski. W czasie [[plebiscyt 1920| plebiscytu w 1920 roku]] za | + | W sierpniu 1914 roku do Tomaszkowa wkroczyli Rosjanie. Zamożniejsi mieszkańcy opuścili wieś, reszta była przygotowana do ewentualnej ucieczki. Żołnierze rosyjscy nie byli jednak wrogo nastawieni przeciw miejscowym. W pobliżu Jeziora Wulpińskiego doszło do bitwy między Niemcami i Rosjanami. Tuż po zakończeniu [[I wojna światowa| I wojny światowej]] powołano do życia towarzystwo ludowe w Tomaszkowie. Prezesem został Antoni Domachowski. W czasie [[plebiscyt 1920| plebiscytu w 1920 roku]] za Polską oddano 72 głosy; za Prusami głosowało 276 osób. Kilku spośród mieszkańców było członkami Banku Ludowego oraz należało do [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]]. |
W 1925 roku Tomaszkowo było zamieszkane przez 528 osób. W okresie międzywojennym nauczyciel z Olsztyna – Leonard Fromm odkrył w pobliżu wsi znaleziska sprzed 1500 lat, w tym ślady dawnych chat. W 1939 roku miejscowość liczyła 566 mieszkańców. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Tomaszkowa, wielu miejscowych zostało deportowanych do pracy w odległych częściach Związku Radzieckiego. Po przejściu frontu pojawił się problem szabrownictwa, a przede wszystkim głód i zagrożenie epidemią tyfusu. Jednym z inicjatorów działań wspierających mieszkańców był Paweł Turowski. Jako sołtys zagwarantował opiekę sanitarną, podjął także inicjatywę założenia spółdzielni rybackiej. Po 1945 roku w Tomaszkowie powstała pierwsza szkoła w [[Powiat olsztyński| powiecie olsztyńskim]], założona przez Pawła Turowskiego. W pierwszym roku funkcjonowania uczęszczało do niej 86 dzieci; trzy lata później 80. Placówka została zlikwidowana w 1996 roku. | W 1925 roku Tomaszkowo było zamieszkane przez 528 osób. W okresie międzywojennym nauczyciel z Olsztyna – Leonard Fromm odkrył w pobliżu wsi znaleziska sprzed 1500 lat, w tym ślady dawnych chat. W 1939 roku miejscowość liczyła 566 mieszkańców. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Tomaszkowa, wielu miejscowych zostało deportowanych do pracy w odległych częściach Związku Radzieckiego. Po przejściu frontu pojawił się problem szabrownictwa, a przede wszystkim głód i zagrożenie epidemią tyfusu. Jednym z inicjatorów działań wspierających mieszkańców był Paweł Turowski. Jako sołtys zagwarantował opiekę sanitarną, podjął także inicjatywę założenia spółdzielni rybackiej. Po 1945 roku w Tomaszkowie powstała pierwsza szkoła w [[Powiat olsztyński| powiecie olsztyńskim]], założona przez Pawła Turowskiego. W pierwszym roku funkcjonowania uczęszczało do niej 86 dzieci; trzy lata później 80. Placówka została zlikwidowana w 1996 roku. | ||
Wersja z 21:08, 6 kwi 2014
| Tomaszkowo | |
| | |
 Tomaszkowo. Kapliczka przydrożna z 2. połowy XIX wieku
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Stawiguda |
| Liczba ludności (2012) | 622[1] |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Tomaszkowo | |
| Położenie na mapie Polski  Tomaszkowo | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Tomaszkowo (niem. Thomsdorf) - wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
W 2012 roku miejscowość liczyła 622 mieszkańców (łącznie z osadą Zofijówka). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Maria Dąbrowska[2].
Spis treści
Położenie
Miejscowość położona na Pojezierzu Olsztyńskim nad Jeziorem Wulpińskim, w odległości 10 km na południowy zachód od Olsztyna.
Dzieje miejscowości
Wieś została założona w roku 1349. Kapituła warmińska nadała wówczas 33 łany na prawie chełmińskim dwóm sołtysom – Piotrowi i Thomasowi. Swoją nazwę zawdzięcza miejscowość imieniu jednego z zasadźców. Na przestrzeni lat nazwa ulegała różnym przekształceniom: Thomsdorff, Thomasdorf (1417), Thomesdorf (1518), Thomaskowo (1656), Thomsdorff (1755), Tomaszkowo (1879). Wieś parokrotnie ucierpiała w okresie wojen polsko-krzyżackich. W pierwszej połowie XVII wieku Tomaszkowo praktycznie wyludniło się. Po pierwszej wojnie szwedzkiej, połowa ziemi leżała odłogiem; po drugiej wojnie obszar opuszczonej ziemi ponownie się powiększył. Wspomnianą ziemię udało się na nowo zaludnić w latach 80. i 90. XVII wieku.
W XVI stuleciu stanowisko sołtysa było dziedziczone przez rodzinę Wróblów. W kolejnym stuleciu urząd znajdował się w rękach rodziny Poposa; w XVII wieku przeszedł do rodziny Kłobuk, a następnie Falaszek. W miejscowości osiedlali się głównie przybysze z Mazowsza i Ziemi Chełmińskiej; nieliczni Niemcy zazwyczaj szybko się polonizowali. Przez stulecia Tomaszkowo, Bartążek, Dorotowo, Gągławki, Jaroty oraz Ruś należały do parafii bartąskiej. W 1772 roku wieś była zamieszkana przez 144 dorosłych i 92 dzieci. Po przemarszu wojsk francuskich wielu mieszkańców nie było w stanie wywiązać się z finansowych powinności, związanych z podatkiem za dzierżawę. Separacja gruntów przeprowadzona przez władze pruskie w 1843 roku doprowadziła do likwidacji wspólnych pastwisk, na czym ponownie ucierpieli najgorzej uposażeni rolnicy. W XIX wieku wielu parafian z Tomaszkowa zapisało się do olsztyńskiego Towarzystwa Wstrzemięźliwości. W roku 1861 wieś liczyła 359 Polaków i 5 Niemców. W 1895 roku liczba mieszkańców wzrosła do 576 osób. W tym czasie miejscowość miała charakter wsi rzemieślniczej. Pierwsza szkoła powstała w 1780 roku. W 1825 roku uczęszczało do niej 53 dzieci. Pierwszy budynek szkoły wzniesiono w roku 1829. Nowa szkoła została wybudowana w 1873 roku; nauczano w niej już wyłącznie po niemiecku, wyjątek stanowiła religia. W 1935 roku do placówki uczęszczało 119 dzieci.
W sierpniu 1914 roku do Tomaszkowa wkroczyli Rosjanie. Zamożniejsi mieszkańcy opuścili wieś, reszta była przygotowana do ewentualnej ucieczki. Żołnierze rosyjscy nie byli jednak wrogo nastawieni przeciw miejscowym. W pobliżu Jeziora Wulpińskiego doszło do bitwy między Niemcami i Rosjanami. Tuż po zakończeniu I wojny światowej powołano do życia towarzystwo ludowe w Tomaszkowie. Prezesem został Antoni Domachowski. W czasie plebiscytu w 1920 roku za Polską oddano 72 głosy; za Prusami głosowało 276 osób. Kilku spośród mieszkańców było członkami Banku Ludowego oraz należało do Związku Polaków w Niemczech.
W 1925 roku Tomaszkowo było zamieszkane przez 528 osób. W okresie międzywojennym nauczyciel z Olsztyna – Leonard Fromm odkrył w pobliżu wsi znaleziska sprzed 1500 lat, w tym ślady dawnych chat. W 1939 roku miejscowość liczyła 566 mieszkańców. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Tomaszkowa, wielu miejscowych zostało deportowanych do pracy w odległych częściach Związku Radzieckiego. Po przejściu frontu pojawił się problem szabrownictwa, a przede wszystkim głód i zagrożenie epidemią tyfusu. Jednym z inicjatorów działań wspierających mieszkańców był Paweł Turowski. Jako sołtys zagwarantował opiekę sanitarną, podjął także inicjatywę założenia spółdzielni rybackiej. Po 1945 roku w Tomaszkowie powstała pierwsza szkoła w powiecie olsztyńskim, założona przez Pawła Turowskiego. W pierwszym roku funkcjonowania uczęszczało do niej 86 dzieci; trzy lata później 80. Placówka została zlikwidowana w 1996 roku. Obecnie we wsi niewielka liczba mieszkańców trudni się jeszcze rolnictwem. Tomaszkowo rozrasta się za sprawą budowy licznych domów jednorodzinnych przez mieszkańców Olsztyna. W miejscowości działa obecnie gospodarstwo agroturystyczne oraz prywatny ośrodek wczasowy. Uruchomiona została świetlica wiejska.
Gospodarka
W Tomaszkowie działa firma „Metakol”, specjalizująca się w odlewaniu żeliwnych krzyży, pomników oraz tablic pamiątkowych oraz firma Mazurskie Miody, założona w 1964 roku.
Kultura
W miejscowości od 2005 roku działa Towarzystwo Sportowe „Wulpinek”. Trzy lata później zostało przekształcone w Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Lokalnych.
Ludzie związani z miejscowością:
- Jakub Mayska (1844-1900) – poeta, działacz społeczny pochodzący z Tomaszkowa
- Piotr Sonwald (1860-1936) – pochodzący z Tomaszkowa znany przewodnik pielgrzymek, wchodził w skład Warmińskiej Rady Ludowej, był radnym Olsztyna
- Jan Boenigk (1903-1982) – urodzony w Tomaszkowie działacz społeczny, pisarz, nauczyciel
- Paweł Turowski (1892-1978) – urodzony w Tomaszkowie kronikarz dziejów wsi, autor opracowania Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę polską jednej wsi warmińskiej, po 1945 roku kierował miejscową szkołą, pełniąc jednocześnie funkcję sołtysa
- Edward Turowski (1904-1972) – brat Pawła, nauczyciel, działacz społeczny i oświatowy, w latach 1952-1956 był posłem na Sejm
Zabytki
- Cztery zabytkowe drewniane chałupy
- Kapliczka przydrożna z XIX wieku, usytuowana na prywatnej posesji
- Kapliczka przydrożna wzniesiona w stylu neogotyckim w 1887 roku
- Neogotycka kapliczka przydrożna z czerwonej cegły, wzniesiona pod koniec XIX stulecia
- Kapliczka przydrożna z 2. połowy XIX wieku, zbudowana z cegły, otynkowana
- Neogotycka kapliczka przydrożna z dwuspadowym dachem, wzniesiona w XIX wieku
Bibliografia
- Chłosta Jan, Tomaszkowo – 660 lat, Olsztyn 2009.
- Turowski Paweł,Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej, wstęp i opracowanie Danuta i Norbert Kasparkowie, Olsztyn 2003.
- Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 5.03.2014]
- CiekaweMazury.pl [data dostępu: 20.02.2014]
- Dane Statystyczne – Gmina Stawiguda [data dostępu: 20.02.2014]
- Dom Warmiński [data dostępu: 20.02.2014]
Przypisy
- ↑ Łącznie Tomaszkowo i Zofijówka.
- ↑ Spis sołectw – Gmina Stawiguda
