Tomaszkowo

Tomaszkowo
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Stawiguda
Liczba ludności (2022)	828
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Tomaszkowo
Położenie na mapie Polski Tomaszkowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Tomaszkowo (niem. Thomsdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2020 roku miejscowość liczyła 806 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Mariusz Balcerzak.

Położenie

Miejscowość położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, nad jeziorami Wulpińskim i Świętajno, w odległości 10 km na południowy zachód od Olsztyna.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w roku 1349. Kapituła warmińska nadała wówczas 33 łany na prawie chełmińskim dwóm sołtysom – Piotrowi i Thomasowi. Swoją nazwę miejscowość zawdzięcza imieniu jednego z zasadźców. Na przestrzeni lat nazwa ulegała różnym przekształceniom: Thomsdorff, Thomasdorf (1417), Thomesdorf (1518), Thomaskowo (1656), Thomsdorff (1755), Tomaszkowo (1879).

Wieś parokrotnie ucierpiała w okresie wojen polsko-krzyżackich. W pierwszej połowie XVII wieku Tomaszkowo praktycznie wyludniło się. Po pierwszej wojnie szwedzkiej połowa ziemi leżała odłogiem; po drugiej wojnie obszar opuszczonej ziemi ponownie się powiększył. Ziemię tę udało się na nowo zaludnić w latach 80. i 90. XVII wieku.

W XVI stuleciu stanowisko sołtysa było dziedziczone przez rodzinę Wróblów. W kolejnym stuleciu urząd znajdował się w rękach rodziny Poposa; w XVII wieku przeszedł na rodzinę Kłobuk, a następnie Falaszek. W miejscowości osiedlali się głównie przybysze z Mazowsza i Ziemi Chełmińskiej. Nieliczni Niemcy zazwyczaj szybko się polonizowali. Przez stulecia Tomaszkowo, Bartążek, Dorotowo, Gągławki, Jaroty oraz Ruś należały do parafii bartąskiej. W 1772 roku wieś była zamieszkana przez 144 dorosłych i 92 dzieci.

Po przemarszu wojsk francuskich wielu mieszkańców nie było w stanie wywiązać się z finansowych powinności związanych z podatkiem za dzierżawę. Separacja gruntów przeprowadzona przez władze pruskie w 1843 roku doprowadziła do likwidacji wspólnych pastwisk, na czym ponownie ucierpieli najgorzej uposażeni rolnicy. W XIX wieku wielu parafian z Tomaszkowa zapisało się do olsztyńskiego Towarzystwa Wstrzemięźliwości. W roku 1861 wieś liczyła 359 Polaków i 5 Niemców. W 1895 roku liczba mieszkańców wzrosła do 576 osób. W tym czasie miejscowość miała charakter wsi rzemieślniczej.

Szkoła powstała w 1780 roku. W 1825 roku uczęszczało do niej 53 dzieci. Pierwszy budynek szkoły wzniesiono w roku 1829. Nowa szkoła została wybudowana w 1873 roku; nauczano w niej już wyłącznie po niemiecku, wyjątek stanowiła religia. W 1935 roku do placówki uczęszczało 119 dzieci.

W sierpniu 1914 roku do Tomaszkowa wkroczyli Rosjanie. Zamożniejsi mieszkańcy opuścili wieś, reszta była przygotowana do ewentualnej ucieczki. Żołnierze rosyjscy nie byli jednak wrogo nastawieni wobec miejscowych. W pobliżu Jeziora Wulpińskiego doszło do bitwy między Niemcami i Rosjanami. Tuż po zakończeniu I wojny światowej powołano do życia towarzystwo ludowe w Tomaszkowie. Prezesem został Antoni Domachowski. W czasie plebiscytu w 1920 roku za Polską oddano 72 głosy; za Prusami głosowało 276 osób. Kilku spośród mieszkańców było członkami Banku Ludowego oraz należało do Związku Polaków w Niemczech. W 1925 roku Tomaszkowo było zamieszkane przez 528 osób.

W 1939 roku miejscowość liczyła 566 mieszkańców. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Tomaszkowa wielu miejscowych zostało deportowanych do pracy w odległych częściach Związku Radzieckiego. Po przejściu frontu pojawił się problem szabrownictwa, a przede wszystkim głód i zagrożenie epidemią tyfusu. Jednym z inicjatorów działań wspierających mieszkańców był Paweł Turowski. Jako sołtys zagwarantował opiekę sanitarną, podjął także inicjatywę założenia spółdzielni rybackiej. Po 1945 roku w Tomaszkowie powstała pierwsza szkoła w powiecie olsztyńskim założona przez Pawła Turowskiego. W pierwszym roku funkcjonowania uczęszczało do niej 86 dzieci; trzy lata później 80. Placówka została zlikwidowana w 1996 roku.

Obecnie Tomaszkowo intensywnie rozrasta się, w miejscowości powstają liczne domy jednorodzinne. Tylko niewielka liczba mieszkańców trudni się jeszcze rolnictwem. W miejscowości działają liczne restauracje, gospodarstwa agroturystyczne, prywatne ośrodki wczasowe. Uruchomiona została świetlica wiejska.

Gospodarka

W Tomaszkowie działa firma Metakol specjalizująca się w odlewaniu żeliwnych krzyży, pomników i tablic pamiątkowych oraz firma Mazurskie Miody, założona w 1964 roku.

Kultura

W miejscowości od 2005 roku działa Towarzystwo Sportowe "Wulpinek". Trzy lata później zostało przekształcone w Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Lokalnych "Tomaszkowo".

Ludzie związani z miejscowością:

• Jakub Mayska (1844–1900) – poeta, działacz społeczny pochodzący z Tomaszkowa
• Piotr Sonwald (1860–1936) – pochodzący z Tomaszkowa znany przewodnik pielgrzymek, wchodził w skład Warmińskiej Rady Ludowej, był radnym Olsztyna
• Jan Boenigk (1903–1982) – urodzony w Tomaszkowie działacz społeczny, pisarz, nauczyciel
• Paweł Turowski (1892–1978) – urodzony w Tomaszkowie kronikarz dziejów wsi, autor opracowania Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę polską jednej wsi warmińskiej, po 1945 roku kierował miejscową szkołą, pełniąc jednocześnie funkcję sołtysa
• Edward Turowski (1904–1972) – brat Pawła, nauczyciel, działacz społeczny i oświatowy, w latach 1952–1956 był posłem na sejm

Zabytki

• cztery zabytkowe drewniane chałupy
• kapliczka przydrożna neogotycka, usytuowana na prywatnej posesji
• kapliczka przydrożna wzniesiona w stylu neogotyckim w 1887 roku
• neogotycka kapliczka przydrożna z czerwonej cegły, wzniesiona pod koniec XIX stulecia
• kapliczka przydrożna z 2. połowy XIX wieku, zbudowana z cegły, otynkowana
• neogotycka kapliczka przydrożna z dwuspadowym dachem, wzniesiona w XIX wieku

Ciekawostki

W okresie międzywojennym nauczyciel z Olsztyna Leonhard Fromm odkrył w pobliżu wsi znaleziska sprzed 1500 lat, w tym ślady dawnych chat.

Bibliografia

Chłosta Jan, Tomaszkowo – 660 lat, Olsztyn 2009.
Turowski Paweł,Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej, wstęp i oprac. Danuta i Norbert Kasparek, Olsztyn 2003.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
stawiguda.pl [20.02.2014]
miedzydeskami.eatbu.com [13.03.2021]
karczmawstodole.pl [13.03.2021]