Gąski

Gąski
Kościół w Gąskach. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olecki
Gmina	Olecko
Liczba ludności (2010)	250
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Gąski
Położenie na mapie Polski Gąski
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Gąski (niem. Gonsken, od 1938 r. Herzogskirchen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie oleckim, w gminie Olecko. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. W latach 1999–2001 wieś wchodziła w skład powiatu olecko–gołdapskiego. Wieś w 2010 roku liczyła 250 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Alicja Stefanowska.

Położenie

Wieś położona jest w północno–wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Ełckim, nad wschodnią odnogą Jeziora Przytulskiego, przy granicy z powiatem ełckim, 12 km na południe od Olecka; przebiega przez nią droga krajowa nr 65. Na północ od Gąsek znajduje się niewielkie jezioro Juchnówka.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji północno–wschodnich terenów Prus Książęcych. W 1539 roku książę Albrecht Hohenzollern za pośrednictwem starosty Wawrzyńca von Halle nadał sześć łanów sołeckich niejakiemu Marcinowi Gąsce i jego synowi Stanisławowi. Otrzymali oni zadanie założenia wsi czynszowej na 60 łanach na prawie chełmińskim. Gąski długo należały do parafii ewangelickiej w Olecku. W 1741 roku wybudowano tutaj kościół, a kilka lat później (1749) założono parafię. W 1860 roku powstał w Gąskach urząd pocztowy.

Szkołę we wsi założono w pierwszej połowie XVIII wieku (około 1737–1740). W 1935 roku zatrudnionych w niej było dwóch nauczycieli, a w ośmiu klasach uczęszczało do niej ogółem 112 dzieci. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ponownie w sierpniu 1945 roku jako jedną z pierwszych szkół w powiecie oleckim; pracował w niej wówczas jeden nauczyciel.

Po II wojnie światowej Gąski były siedzibą gminy, a w latach 1954–1971 – gromady. W pierwszej połowie lat 50. uruchomiono we wsi spółdzielnię produkcyjną; w latach 60. utworzono gromadzką bibliotekę publiczną.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. – 577 osób

• 1933 r. – 675 osób

• 1939 r. – 604 osoby

Szkolnictwo

• szkoła podstawowa z oddziałami integracyjnymi

Religia

We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. św. Antoniego Padewskiego.

Zabytki

• dawny kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki z 1833 r.
• plebania z początku XX wieku
• zespół budynków szkolnych z początku XX wieku: szkoła (obecnie dom mieszkalny) i budynek gospodarczy, Gąski 10
• budynek szkolny z początku XX wieku, Gąski 12
• zespół budynków szkolnych z początku XX wieku: szkoła (obecnie dom mieszkalny) i budynek gospodarczy, Gąski 14
• kilka przykładów budownictwa z przełomu XIX i XX wieku (domy nr 21, 41, 44/45)
• cmentarz parafialny, 1945-2009
• cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na północ od wsi
• cmentarz ewangelicki z przełomu XIX i XX wieku, na wschód od wsi
• cmentarz ewangelicki z XIX i pierwszej połowy XX wieku; znajduje się na nim mogiła zbiorowa trzech nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej

Bibliografia

Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1974.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Gminna Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Vervaltugsgeschichte [12.11.2013]
Moje Mazury [09.07.2014]