Konsulat RP w Olsztynie

Konsulat RP w Olsztynie
Budynek dawnego Konsulatu RP w Olsztynie. Fot. Stokrotka 11. Źródło: Commons Wikimedia [dostęp: 15.11.2014]
Rodzaj organizacji	jednostka konsularna
Profil działalności	działalność dyplomatyczna
Rok założenia	1920

Konsulat w 2016 r. po odnowieniu elewacji i detali architektonicznych.
Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Konsulat RP w Olsztynie – konsulat założony w 1920 roku, w okresie poprzedzającym plebiscyt.

Historia

16 lutego 1920 roku na teren objęty głosowaniem przybyli reprezentanci Międzynarodowej Komisji Sojuszniczej. W tym czasie w Olsztynie zjawił się dr Zenon Eugeniusz Lewandowski, mianowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych kierownikiem Konsulatu Generalnego RP. Lewandowski trzykrotnie kandydował do parlamentu Rzeszy z obwodu Szczytno i Mrągowo. W 1919 roku roku wraz z Bogumiłem Linką, Adamem oraz Józefem Zapatkami udał się do Paryża, aby upomnieć się o przyłączenie Mazur do Polski bez przeprowadzania plebiscytu na tych terenach. Był bez wątpienia osobą silnie zaangażowaną w sprawy mazurskie, wyczuloną na specyfikę lokalnych realiów społecznych i politycznych.

Pierwszą siedzibą konsulatu był lokal Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego, naprzeciwko Domu Polskiego. Od 22 kwietnia 1920 roku konsulat znajdował się przy obecnej ulicy Dąbrowszczaków 28. Ostatecznie, od 1 lipca 1920 roku siedzibą konsulatu stał się budynek na ówczesnej Friedrich Wilhelm Platz 5 (obecnie pl. Konsulatu Polskiego]].

Działalność

Od początku swej działalności konsulat musiał walczyć z licznymi przejawami wrogości ze strony Niemców. Komisarz Rzeszy na terenie plebiscytowym, Wilhelm von Gayl, złożył nawet protest do Komisji Międzysojuszniczej. Chodziło o komunikat zamieszczony przez Lewandowskiego na łamach "Gazety Olsztyńskiej". Apelował w nim do ludności polskiej, aby zgłaszała do konsulatu wszelkie przypadki prześladowania jej przez Niemców. Po odrzuceniu protestu doszło do zerwania flagi polskiej i trzykrotnego usuwania godła polskiego, znajdującego się nad drzwiami wejściowymi.

20 kwietnia 1920 roku organizacje polskie podjęły decyzję o strajku plebiscytowym, którego bezpośrednią przyczyną stały się prześladowania Polaków i wzrastająca skala terroru niemieckich bojówkarzy. W tej sytuacji Komisja Międzysojusznicza zwróciła się do konsula, aby skłonił działaczy do przerwania protestu. Lewandowski jednak odmówił, twierdząc że nie chce wywierać nacisku na przedstawicielach polskich organizacji. Komisja Międzysojusznicza poinformowała wówczas Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, że dopóki kierownikiem konsulatu pozostaje Lewandowski, nie widzi ona możliwości dalszego kontynuowania kontaktów z konsulatem. Lewandowski został wówczas zawieszony w czynnościach.

Dotychczasowy wicekonsul Henryk Korybut Woroniecki przejął obowiązki kierownika. Jego największą bolączką stała się w tym okresie sytuacja polskiej akcji propagandowej na terenie objętym plebiscytem. Zwracał uwagę na brak doświadczonych ludzi, którzy skupiliby całą uwagę na redagowaniu ulotek, broszur, artykułów zamieszczanych w prasie. Sytuacji nie poprawiał trwający strajk plebiscytowy.

W maju konsulem i delegatem rządu przy Komisji Międzysojuszniczej został Czesław Andrycz. 19 maja strona polska i Komisja Międzysojusznicza doszły do porozumienia. Strajk został przerwany. Polacy uzyskali obietnicę rozwiązania niemieckiej Straży Bezpieczeństwa, którą miała zastąpić polsko-niemiecka policja plebiscytowa (miała również zabezpieczać polskie zebrania). Andrycz rozpoczął następnie walkę o zwolnienie z wojska wszystkich Mazurów i Warmiaków, którzy mogliby tym samym zagłosować za Polską. Zwalczał również działania antypolskiej propagandy, protestował także przeciw fałszowaniu list wyborczych.

Pod koniec lipca 1920 konsul Czesława Andrycza został napadnięty. 18 sierpnia Komisja Międzysojusznicza opuściła Prusy Wschodnie. Andrycza zastąpił na stanowisku Henryk Korybut Woroniecki. Poświęcił się głównie interwencjom w rejencji olsztyńskiej, protestując oficjalnie przeciw narastającym aktom przemocy i prześladowań polskiej ludności. Praca konsulatu skupiona była natomiast na rejestracji miejscowych Polaków, którzy zrzekali się polskiego obywatelstwa, likwidowali majątki i wyjeżdżali do Polski. W tym czasie organizacje niemieckie oskarżały polski konsulat o szpiegostwo na rzecz Polski, kwestionując na każdym kroku sens jego istnienia. Cztery lata później w stronę konsula Karola Ripy nieznany sprawca oddał kilka, na szczęście niecelnych, strzałów. To wydarzenie nie zmieniło jednak podejścia konsula do jego pracy. Nadal angażował się w rozbudowę polskich organizacji, popierał tworzenie nowych towarzystw ludowych i śpiewaczych, poświęcał też wiele uwagi polskim robotnikom sezonowym. Ta aktywność Ripy została przez stronę niemiecką uznana za działalność szpiegowską. Ripa został odwołany. Stanowisko przejął po nim Filip Zawada. W 1925 roku w Berlinie, podczas konferencji konsularnej, Zawada podkreślał nikłe efekty dotychczasowej akcji polskiej wśród Mazurów, co w znacznym stopniu związane było z ograniczonym zapleczem finansowym.

Od połowy października 1920 roku konsulat, działający już jako agencja konsularna, został podporządkowany (podobnie jak placówki w Ełku i Kwidzynie) Konsulatowi Generalnemu w Królewcu. 5 maja 1923 roku placówkę podniesiono do rangi wicekonsulatu. W 1928 roku placówce udało się uzyskać rangę konsulatu II klasy. Od 1929 roku konsulat w Olsztynie pełnił rolę kierowniczą wobec swoich odpowiedników w Kwidzynie i Ełku. Zgodnie z ówczesnym założeniem Wydziału Zachodniego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP, olsztyńska placówka miała skoncentrować się wyłącznie na polityczno-kulturalnej akcji wśród ludności polskiej.

W 1930 roku Antoni Andrzej Zalewski został zatrudniony na stanowisku referenta prasowego; rok później zespół konsularny powiększył się o attaché kosnularnego w osobie Jędrzeja Giertycha. Od 1928 roku pracownicy konsulatu poświęcili się gromadzeniu materiału, który w przyszłości miał służyć jako podstawa długofalowego działania akcji polskiej n terenie Mazur. W kwietniu 1931 roku do Ministerstwa Spraw Zagranicznych został wysłany memoriał Akcja mazurska, przygotowany przez pracowników konsulatu. Począwszy od 1933 roku obszar wpływów i skuteczność inicjatyw, w które angażowali się pracownicy konsulatu drastycznie się zmniejszały.

Konsulat wspierał miejscową ludność, patronując inicjatywom o charakterze narodowym. Utrzymywał kontakty z warmińskimi działaczami, zabiegając również o kredyty dla miejscowych banków ludowych. Konsulat apelował także w kraju o pomoc materialną dla miejscowych Polaków, która w znacznym stopniu wspierała działalność wydawniczą.

Osoby związane z organizacją

Zenon Lewandowski przebywał w Olsztynie do 21 kwietnia 1920 roku. Do 10 maja 1920 roku jego obowiązki pełnił wicekonsul Henryk Korybut Woroniecki. Jego następcą został wspomniany Czesław Andrycz. 1 sierpnia 1920 roku Woroniecki powrócił na stanowisko. W połowie października 1920 roku został jednak odwołany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Utworzono wówczas agencję konsularną, której kierownikiem został Józef Gieburowski, dotychczasowy sekretarz konsulatu.Personel składał się z pięciu osób. 22 lutego 1922 roku pracę rozpoczął nowy kierownik - Karol Ripa.

We wrześniu 1924 roku Ripę zastąpił Filip Zawada, dotychczasowy kierownik wicekonsulatu w Ełku. W Olsztynie spędził kolejne cztery lata. W 1929 roku konsulem został Józef Gieburowski. Od 1934 roku funkcję tę pełnił Antoni Andrzej Zalewski, a następnie (od 1 grudnia 1936 roku) Bogdan Jałowiecki. W 1939 roku został on aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym w Hohenbruch, a następnie w Działdowie, gdzie zmarł w lutym 1941 roku.

Ciekawostki

• 

  Rzeźba ogrodowa (wys. 1,4 m) znaleziona w siedzibie Konsulatu w 1983 r. w czasie remontu po pożarze. Obecnie znajduje się w Czytelni Ośrodka Badań Naukowych w Olsztynie.
  Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Zobacz też

• Siedziba Konsulatu Polskiego w Olsztynie
• Wicekonsulat RP w Ełku
• Agencja konsularna w Elblągu
• Mazurski Komitet Plebiscytowy
• Strajk plebiscytowy

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Piechocki Stanisław, Dzieje olsztyńskich ulic, Olsztyn 1998.
Szostakowska Małgorzata, Konsulaty polskie w Prusach Wschodnich w latach 1920-1939, Olsztyn 1990.
Wrzesiński Wojciech, Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939, Olsztyn 1973.