Nibypłucnik

Nibypłucnik
Cetrelia
W.L. Culb. & C.F. Culb.
Nibypłucnik (Cetrelia sp.). Fot. Dariusz Kubiak.
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby workowe
Klasa	miseczniaki (Lecanoromycetes)
Rząd	misecznicowce
Rodzina	tarczownicowate
Rodzaj	nibypłucnik
Synonimy

Nibypłucnik (Cetrelia Culb. & C.F. Culb.) – gatunek zlichenizowanego grzyba workowego (porostu) z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae), rzędu misecznicowców (Lecanorales).

Plecha

Obecnie znanych jest na świecie 18 gatunków z rodzaju Cetrelia. W Europie i Polsce odnotowano tylko 4 taksony: C. cetrarioides (Duby) WL Culb. & C.F Culb., C. chicitae (W. L. Culb.) W.L. Culb. & C.F, Culb., C. monachorum (Zahlbr.) W.L Culb. & C.F. Culb. i C. olivetorum (Nyl.) W.L. Culb. & C.F. Culb.

Rodzaj ten obejmuje porosty o listkowatych plechach barwy szarawej luźno przyczepionych do podłoża. Przedstawicieli rodzaju charakteryzują ponadto laminalne pseudocyfele, prozplektenchymatyczna górna kora, przynajmniej częściowo czarno zabarwiona kora dolna z nielicznymi chwytnikami, marginalne pyknidia oraz elipsoidalne askospory. Porosty te zawierają w korze atranorynę jako główny metabolit wtórny. Ponadto poszczególne gatunki wytwarzają kilka różnych metabolitów z grupy depsydonów, które pełnią ważną rolę w diagnostyce taksonomicznej. Wszystkie te cechy pozwalają odróżnić rodzaj Cetrelia od innych podobnych morfologicznie rodzajów, takich jak Parmotrema A. Massal. i Platismatia W.L. Culb. & C.F. Culb.

Rozmieszczenie i ekologia

Przedstawiciele tego rodzaju występują na korze różnych gatunków drzew liściastych, wyjątkowo na jodłach, rzadko na drewnie i na omszonych skałach, przede wszystkim w dobrze zachowanych fragmentach lasów liściastych z przestojami starych drzew.

Na Warmii i Mazurach odnotowano dotychczas występowanie trzech gatunków z rodzaju Cetrelia. Cetrelia cetrarioides stwierdzono m.in. w rezerwatach: Niedźwiedzie Wielkie oraz Dębowo. Cetrelia olivetorum występuje w rezerwatach: Krutynia, Las Warmiński, Koniuszanka II i Borki. Nieco bardziej rozpowszechnionym w regionie gatunkiem jest Cetrelia monachorum.

Wartość użytkowa

Wszystkie występujące w Polsce gatunki objęte są ścisłą ochroną. W związku z niedawno dokonaną rewizją tego rodzaju status poszczególnych gatunków nie został dokładnie poznany. Wszystkie cztery gatunki uznawane są za porosty zagrożone wymarciem, przy czym dla C. cetrarioides, C. chicitae i C. olivetorum proponowana jest kategoria "krytycznie zagrożone" (CR), natomiast dla gatunku jak się wydaje najczęstszego - C. monachorum, kategoria wymierający (EN).

Zobacz też

pl.wikipedia.org, Cetrelia [22.04.2014]

Bibliografia

Czyżewska Krystyna, Cieśliński Stanisław, Porosty – wskaźniki niżowych lasów puszczańskich w Polsce, "Monographiae Botanicae" 2003, nr 91, s. 223–239.
Cieśliński Stanisław, Czyżewska Krystyna, Fabiszewski Jerzy, Czerwona lista porostów w Polsce. Red list of the lichens in Poland, [w:] Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Red lists of plants and fungi in Poland, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006, s. 71–89.
Fałtynowicz Wiesław, Porosty w lasach. Przewodnik terenowy dla leśników i taksatorów, Warszawa 2012.
Kukwa Martin, Pietnoczko Magdalena, Czyżewska Krystyna, The lichen family Parmeliaceae in Poland. II. The genus Cetrelia, "Acta Societatis Botanicorum Poloniae" 2012, nr 81, s.43-52.