Obóz jeniecki w Olsztynku

Obóz jeniecki w Olsztynku (Stalag I B Hohenstein) – niemiecki obóz jeńców wojennych istniejący w okresie II wojny światowej niedaleko Olsztynka, w miejscowości Królikowo. Jeden z największych obozów wojennych w Europie Wschodniej. Jego oficjalna nazwa brzmiała Stalag I B Hohenstein. W obozie miało przebywać w latach 1939–1945 ponad 400 000 żołnierzy z Polski, Francji, Belgii, Serbii, ZSRR i Włoch. Z powodu epidemii, zimna i wycieńczenia zmarło prawie 55 000 jeńców. Zostali oni pochowani na cmentarzu w pobliżu wsi Sudwa.

Powstanie obozu

Latem 1939 roku władze wojskowe wydzierżawiły od miejscowych rolników teren, który otoczony został podwójnymi drutami kolczastymi i kilkoma wieżami strażniczymi. We wrześniu obóz pełnił rolę punktu przejściowego. Początkowo istniały zaledwie dwa baraki. Wkrótce postawiono namioty wojskowe, które były w stanie pomieścić około 300 jeńców. Podobnie jak w obozie w Stabławkach do budowy kolejnych baraków wyznaczono polskich żołnierzy pochodzenia żydowskiego. Pozostali jeńcy zostali przeznaczeni do oddziałów roboczych. Baraki wznoszono do wiosny 1940 roku.

Ostatecznie na terenie obozu znajdowało się ponad 100 drewnianych baraków, które po zakończeniu wojny rozebrano. Materiał został wywieziony do Warszawy. Powstało z niego (stojące zresztą do dzisiaj) osiedle na Jelonkach. W centrum obozu zlokalizowana była kuchnia, plac apelowy, pracownia fotograficzna, poszczególne biura oraz murowany budynek aresztu. Najstarszą część stalagu stanowiły prawdopodobnie pomieszczenia pracownicze, magazyny, izba chorych oraz baraki. Do środka obozu dochodziły drogi oraz kolejka wąskotorowa, którą dowożono żywność i produkty przechowywane w magazynach. W odległości 600 m od obozu zlokalizowany został szpital dla jeńców. Każda grupa narodowościowa przebywała w oddzielnym baraku i wydzielonym sektorze.

Codzienność obozowa

30 października 1939 roku w obozie miało przebywać 1413 polskich jeńców cywilnych, 11 oficerów i 18 276 szeregowych. Wiosną 1940 roku Polacy zostali odesłani do pracy w rolnictwie w roli robotników przymusowych. Stalag stał się wówczas obozem jeńców francuskich. W lutym 1941 roku stalag został przeznaczony na obóz macierzysty dla jeńców radzieckich. Francuzi przejęli wówczas od Polaków wszystkie stanowiska funkcyjne (praca w kancelarii w roli tłumaczy, na poczcie, w kuchni, magazynach). W obozie, podobnie jak w stalagu w Stabławkach, każda narodowość posiadała swojego męża zaufania. Reprezentantem interesów wszystkich jeńców był Francuz Eugen Bourdin. Od 1942 roku polskim mężem zaufania został wybrany Mieczysław Mackiewicz. We wrześniu 1943 roku zastąpił go Henryk Zaszetów. Ze stalagu w Olsztynku i ze Stabławek wywożono do Generalnej Guberni jeńców żydowskiego pochodzenia, którzy trafiali do gett. Od 1 kwietnia 1940 roku z obozu zaczęto wywozić polskich jeńców.

Przez stalag w Olsztynku przeszło łącznie 70 000 jeńców francuskich, 20 000 polskich, ponad 100 000 rosyjskich, 10 000 belgijskich oraz 13 000 internowanych żołnierzy włoskich.

19 stycznia 1945 roku część obozu została zniszczona w czasie nalotu radzieckiego. Po zakończeniu działań wojennych miejscowa ludność rozpoczęła rozbiórkę obozowych baraków. W 2011 roku w trakcie prac przy budowie drogi ekspresowej S7 odkryto ślady dawnego obozu. W Olsztynku ruszyła budowa multimedialnego muzeum, w którym zebrane zostaną pamiątki po więzionych żołnierzach. Planowane jest również uruchomienie części interaktywnej. Placówka zostanie zlokalizowana na poddaszu olsztyneckiego ratusza.

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Datner Szymon, Zbrodnie Werhmachtu na jeńcach wojennych armii regularnych w II wojnie światowej, Warszawa 1964.
Dudzińska Zofia, Obóz jeniecki w Olsztynku, Olsztyn 1983.
Knercer Wiktor, Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995.
Kuźniewski Bogumił, Obóz jeniecki Stalag IB Hohenstein, Olsztynek 2013.
Lietz Zygmunt, Obozy jenieckie w Prusach Wschodnich 1939-1945, Warszawa 1982.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Ze znakiem "P": relacje i wspomnienia robotników przymusowych i jeńców wojennych w Prusach Wschodnich, wyb. i oprac. Bohdan Koziełło-Poklewski, Bohdan Łukaszewicz, Olsztyn 1977.
Spis jeńców Stalagu I B Hohenstein [11.10.2014]
Tannenberg-Denkmal [11.10.2014]
Dzieje – Portal Historyczny [15.11.2014]