Towarzystwo Upiększania Miasta w Olsztynie
To jest | Towarzystwo Upiększania Miasta w Olsztynie | |
| | |
| Rodzaj organizacji | społeczna organizacja niemiecka |
| Profil działalności | działalność na rzecz estetyzacji miasta |
| Rok założenia | 1843 |
Istniejące w latach 1843-1912 niemieckie Towarzystwo (niem. Verschönerungsverein) powstałe z inicjatywy burmistrza Jakuba Rarkowskiego. W 2009 r. powołana została organizacja o identycznej nazwie z inicjatywy olsztyńskich społeczników.
Spis treści
Historia idei miasta-ogrodu w XIX-wiecznych Prusach
Już w 1822 roku na terenie Królestwa Prus powstało Towarzystwo dla Ulepszania Ogrodnictwa (niem. Vereins zur Beförderung des Gartenbaues). Towarzystwa Upiększania Miast powstawały też na innych terenach: (Bydgoszcz-1833, Poznań-1834, Gorzów Wlkp.-1844, Wrocław-1892).
Tendencje do powoływania społecznych towarzystw estetyzacji i upiększania miejsc swojego zamieszkania były już od połowy XIX wieku powszechne w Prusach. W 1862 roku w Nidzicy stowarzyszenie zajmowało się zagospodarowaniem ewangelickiego cmentarza w formie parkowej oraz założono rozległy park na zamkowych wzgórzach. W Działdowie miejscowe towarzystwo przyczyniło się w znacznej mierze do założenia zieleńców i parku miejskiego. Kętrzyńscy społecznicy doprowadzili do zadrzewienia tzw. Góry Szubienicznej, a w Bartoszycach, gdzie w 1887 roku działało w towarzystwie ponad 130 osób, uporządkowano i zagospodarowano park Elżbiety zlokalizowany na prawie 3 hektarowej działce podarowanej miastu przez starostę Heinricha von Gottberga, który w ten sposób upamiętnił swoją zmarłą żonę. Temu parkowi nadał rekreacyjno-sportowy charakter znany wówczas projektant ogrodów z Bydgoszczy Ernst Larass. W Dobrym Mieście Adalbert Fischer-honorowy obywatel miasta założył park miejski, w Mrągowie w 1905 roku park założył majętny mieszczanin Edward Pałasz.
Działalność Towarzystwa
Stowarzyszenie zajmowało się porządkowaniem ulic, skwerów i podwórek, uczestniczyło w organizowaniu świąt państwowych i miejskich, zajmowało się też dekorowaniem i iluminowaniem miasta. Burmistrz Jakub Rarkowski zainicjował budowę urządzeń komunalnych, przeprowadził oczyszczanie i brukowanie ulic, a także remont ratusza. Zlecił zasypanie fosy miejskiej, wybudowanie studni głębinowych i zamontowanie olejowego oświetlenia ulic. Dzięki jego pierwszym inwestycjom, miasto wyszło poza mury obronne i zaczęło zagospodarowywać Górne i Dolne Przedmieście. Istniejące od średniowiecza przedmieścia straciły charakter wiejski, zaczęły znikać stodoły, stajnie, pojawiły się kamienice, które dzisiaj tworzą Śródmieście.
W 1846 roku staraniem Towarzystwa uporządkowano i zagospodarowano cmentarz z XVIII w. u zbiegu dzisiejszych ulic 1 Maja i Bogusława Linki z pochowanymi ofiarami epidemii dżumy z lat 1709-1710, zachowując wzniesioną tu w 1737 roku Statuę Zbawiciela Świata trzymającego kulę ziemską, która w 1949 roku została przeniesiona na skwer przy kościele Najświętszego Serca Jezusowego przy ul. M. Kopernika. Dzisiaj miejsce to (naprzeciw teatru) od sierpnia 2003 roku nosi nazwę Placu Trzech Krzyży. Od XVIII w. plac nie miał oficjalnej nazwy, dla ludności był to jednak Platz der Drei Kreuze. Towarzystwo podejmowało wiele podobnych inicjatyw, m.in. uporządkowano cmentarz Św. Krzyża, który znajdował się w miejscu dzisiejszego nowego ratusza, gdzie jeszcze wielokrotnie podczas przebudowy lub naprawy pobliskich ulic pod ziemią znajdowano szczątki tutaj pochowanych.
W 1862 roku z inicjatywy Towarzystwa rozpoczęto prace nad budową na terenie lasu miejskiego ośrodka wypoczynkowego i parku Jakubowo. Powołano w tym celu przedsiębiorstwo o nazwie Wzgórze św. Jakuba (niem. Jacobsberg), wytyczono promenadę. W kolejnych latach zbudowano tam lokal gastronomiczny z salą taneczną i werandą widokową, strzelnicę, sportową wieżę spadochronową z tarasem widokowym. W ostatniej dekadzie XIX wieku inicjatywy nad zagospodarowaniem Jakubowa kontynuowano pod kierownictwem nowego przewodniczącego Towarzystwa, podpułkownika Lentza-szefa olsztyńskiego oddziału Landwehry (obrony terytorialnej). Wybudowano m.in. na Łynie most cesarza Fryderyka (dzisiaj Św. Jakuba przy ul. Pieniężnego) z promenadą pełną ławeczek, obsadzoną jaworami. Po przeniesieniu ppłk. Lentza do Królewca, towarzystwem kierował tajny radca Oskar Belian, późniejszy najbardziej zasłużony dla Olsztyna burmistrz od 1877 roku, a w latach 1903-1908 nadburmistrz miasta. Belian kontynuował dzieło J. Rarkowskiego, m.in. uruchomił linię tramwajową do Jakubowa, był też czynnie zaangażowany w organizację i przebieg wystawy przemysłowej urządzonej w Jakubowie w 1910 roku.
Z czasem ogrom podjętych zobowiązań społecznych przez wąską grupkę miłośników miasta nie mógł być właściwie realizowany, dlatego utworzono przy urzędzie miejskim początkowo etat ogrodnika, a następnie Zarząd Parków i Ogrodów. Jedną z ostatnich inwestycji podjętych z inicjatywy towarzystwa było zagospodarowanie i upiększenie w 1910 roku Placu Fryderyka Wilhelma (dzisiejszy Plac Konsulatu Polskiego) z przeznaczeniem na promenadę spacerową oraz miejsce rotacyjnych koncertów dla orkiestr wojskowych olsztyńskiego garnizonu.
Zobacz też
Bibliografia
- Informacje nadesłane przez Andrzeja Cieślaka
- Płoski A., Knercer W.- Towarzystwo upiększania miasta Olsztyna- „Rocznik Olsztyński” t. XVIII, Muzeum Warmii i Mazur, Olsztyn 2009, ISBN 978-83-60016-12-1
- www.wrota.warmia.mazury
- www.olsztyn.eu
- www.wikipedia.pl
