Wieże wodne: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Wieże wodne | |nazwa = Wieże wodne | ||
| Linia 31: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | == | + | '''Wieże wodne''' – wodociągi budowane na przełomie XIX i XX w. zrewolucjonizowały zaopatrzenie miast regionu w wodę. Zachowane do dziś na terenie [[województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]] liczne wieże wodne (ciśnień) zadziwiają różnorodnością rozwiązań architektoniczno–konstrukcyjnych. Wiele z nich to ciekawe zabytki techniki. |
| − | Pierwsze wodociągi funkcjonowały jako system drewnianych lub ceramicznych kanałów oraz rur zasilanych wodą ze zbiorników. Wyjątkowy w Europie był funkcjonujący we | + | <br/><br/> |
| + | ==Historia== | ||
| + | Pierwsze wodociągi funkcjonowały jako system drewnianych lub ceramicznych kanałów oraz rur zasilanych wodą ze zbiorników. Wyjątkowy w Europie był funkcjonujący we [[Frombork|Fromborku]] system wodociągowy wykorzystujący wieżę wodną (1571-1572), dostarczający wodę na wzgórze katedralne. W systemie tym koło wodne podnosiło wodę na szczyt wieży za pomocą podnośnika łańcuchowego z czerpakami. Wodociągi ciśnieniowe budowane na przełomie XIX i XX w. zastąpiły funkcjonujące dotąd wodociągi grawitacyjne. | ||
| − | + | Budowie nowych wodociągów towarzyszyło wznoszenie wież wodnych, którym z kolei towarzyszyły studnie lub ujęcia wody oraz stacje pomp, gdzie mieściły się maszyny parowe, potem pompy spalinowe i elektryczne, które miały za zadanie pompować wodę do zbiornika wieży, skąd rozprowadzana była ona do odbiorców. Na terenie miast odrębnie funkcjonowały wodociągi komunalne i kolejowe. Wieże wodne były obiektami nowoczesnymi konstrukcyjnie, architektonicznie i technicznie. Z zachowanych do dziś wyróżniają się wieże w [[Dąbrówno|Dąbrównie]] i [[Korsze|Korszach]], które prezentują unikalny w skali kraju typ wieży ze zbiornikiem otwartym, kulistym typu Klönne (od nazwiska konstruktora). Ze względów epidemiologicznych budowano także nowoczesne systemy kanalizacyjne (np. w [[Olsztyn|Olsztynie]]). | |
| − | Budowie nowych wodociągów towarzyszyło wznoszenie wież wodnych, którym towarzyszyły studnie lub ujęcia wody oraz stacje pomp, gdzie mieściły się maszyny parowe, potem pompy spalinowe i elektryczne, które miały za zadanie pompować wodę do zbiornika wieży, skąd rozprowadzana była do odbiorców. Na terenie miast odrębnie funkcjonowały wodociągi komunalne i kolejowe. Wieże wodne były obiektami nowoczesnymi konstrukcyjnie, architektonicznie i technicznie. Z zachowanych do dziś wyróżniają się wieże w Dąbrównie i Korszach, które prezentują unikalny w skali kraju typ wieży ze zbiornikiem otwartym, kulistym typu Klönne (od nazwiska konstruktora). Ze względów epidemiologicznych budowano także nowoczesne systemy kanalizacyjne (np. w Olsztynie. | ||
==Zabytki techniki== | ==Zabytki techniki== | ||
| − | Wiele z zachowanych do dziś w regionie wież wodnych, często z oryginalnym wyposażeniem, stanowi interesujące zabytki techniki. Pierwsze wieże kolejowe wznoszono na planie wieloboku (np. Iława, Ruciane-Nida) lub kwadratu (np. Biesal gm. Gietrzwałd). Dość licznie reprezentowane są także wieże wznoszone na początku XX w. na planie koła, ze zbiornikiem cylindrycznym, w typie | + | Wiele z zachowanych do dziś w regionie wież wodnych, często z oryginalnym wyposażeniem, stanowi interesujące zabytki techniki. Pierwsze wieże kolejowe wznoszono na planie wieloboku (np. [[Iława]], [[Ruciane-Nida]]) lub kwadratu (np. [[Biesal]] w [[Gietrzwałd (gmina wiejska)|gm. Gietrzwałd]]). Dość licznie reprezentowane są także wieże wznoszone na początku XX w. na planie koła, ze zbiornikiem cylindrycznym, w typie "grzybka", gdzie głowica szersza jest niż trzon, a całość przekryta jest stożkowym dachem (np. dworzec w [[Bogaczewo|Bogaczewie]] w [[Elbląg (gmina wiejska)|gm. Elbląg]]). Spotkać możemy również wieże w typie kolumnowym (np. kolejowe w Iławie i [[Nidzica|Nidzicy]]). Wśród ciekawszych przykładów są również wieże w [[Ełk|Ełku]] (ul. Kajki), [[Sępopol|Sępopolu]] (ul. Leśna), [[Biała Piska|Białej Piskiej]] (ul. Ogrodowa), [[Pisz|Piszu]] (ul. Wąglicka), [[Pasym|Pasymiu]] (ul. Pocztowa, z łaźnią i parkiem) i innych miastach regionu. |
| + | |||
| + | W obrębie wsi wieże wodne i wodociągi wznoszono także w folwarkach. Dziś ich ostatnie przykłady znajdują się np. we wsi [[Kajny]] w [[Jonkowo (gmina wiejska)| gm. Jonkowo]] oraz w [[Maruny|Marunach]] w [[Barczewo (gmina miejsko-wiejska)|gm. Barczewo]]. Ciekawa wieża wodna znajduje się także w tartaku w [[Ruciane-Nida|Rucianem-Nidzie]]. | ||
==Ciekawostki== | ==Ciekawostki== | ||
| − | W miejscowości [[Korsze | + | W miejscowości [[Korsze]] znajdują się trzy wieże wodne z przełomu XIX i XX w., każda o innej technologii działania. Tworzą one unikalny w Polsce "skansen" typologii wież wodnych. |
| − | Interesujące są także wieże wodne w Olsztynie, gdzie w dawnej wieży komunalnej mieści się obserwatorium astronomiczne, a w wieży kolejowej siedziba | + | Interesujące są także wieże wodne w Olsztynie, gdzie w dawnej wieży komunalnej mieści się obserwatorium astronomiczne, a w wieży kolejowej siedziba Warmińsko–Mazurskiego Towarzystwa Miłośników Kolei, które prowadzi tu niewielkie muzeum kolejnictwa. |
| − | W dawnych, komunalnych wieżach ciśnień w Giżycku i Gołdapi mieszczą się obecne galeria, kawiarnia i punkt widokowy | + | |
| + | W dawnych, komunalnych wieżach ciśnień w Giżycku i Gołdapi mieszczą się obecne galeria, kawiarnia i punkt widokowy. | ||
[[Plik:Biala Piska - wieza cisnien.jpg|290px|right|thumb|Komunalna wieża ciśnień w Białej Piskiej]] | [[Plik:Biala Piska - wieza cisnien.jpg|290px|right|thumb|Komunalna wieża ciśnień w Białej Piskiej]] | ||
[[Plik:Działdowo-wieza.jpg|290px|right|thumb|Komunalna wieża ciśnień w Działdowie]] | [[Plik:Działdowo-wieza.jpg|290px|right|thumb|Komunalna wieża ciśnień w Działdowie]] | ||
| Linia 55: | Linia 57: | ||
| − | [[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]] | + | [[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]] [[Kategoria: 1801-1918]] [[Kategoria: 1919-1944]] |
Wersja z 19:33, 8 lut 2015
| Wieże wodne | |
| | |
 Wieża wodna w Dąbrównie (komunalna)
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Wieże wodne | |
| Położenie na mapie Polski  Wieże wodne | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Wieże wodne – wodociągi budowane na przełomie XIX i XX w. zrewolucjonizowały zaopatrzenie miast regionu w wodę. Zachowane do dziś na terenie województwa warmińsko-mazurskiego liczne wieże wodne (ciśnień) zadziwiają różnorodnością rozwiązań architektoniczno–konstrukcyjnych. Wiele z nich to ciekawe zabytki techniki.
Historia
Pierwsze wodociągi funkcjonowały jako system drewnianych lub ceramicznych kanałów oraz rur zasilanych wodą ze zbiorników. Wyjątkowy w Europie był funkcjonujący we Fromborku system wodociągowy wykorzystujący wieżę wodną (1571-1572), dostarczający wodę na wzgórze katedralne. W systemie tym koło wodne podnosiło wodę na szczyt wieży za pomocą podnośnika łańcuchowego z czerpakami. Wodociągi ciśnieniowe budowane na przełomie XIX i XX w. zastąpiły funkcjonujące dotąd wodociągi grawitacyjne.
Budowie nowych wodociągów towarzyszyło wznoszenie wież wodnych, którym z kolei towarzyszyły studnie lub ujęcia wody oraz stacje pomp, gdzie mieściły się maszyny parowe, potem pompy spalinowe i elektryczne, które miały za zadanie pompować wodę do zbiornika wieży, skąd rozprowadzana była ona do odbiorców. Na terenie miast odrębnie funkcjonowały wodociągi komunalne i kolejowe. Wieże wodne były obiektami nowoczesnymi konstrukcyjnie, architektonicznie i technicznie. Z zachowanych do dziś wyróżniają się wieże w Dąbrównie i Korszach, które prezentują unikalny w skali kraju typ wieży ze zbiornikiem otwartym, kulistym typu Klönne (od nazwiska konstruktora). Ze względów epidemiologicznych budowano także nowoczesne systemy kanalizacyjne (np. w Olsztynie).
Zabytki techniki
Wiele z zachowanych do dziś w regionie wież wodnych, często z oryginalnym wyposażeniem, stanowi interesujące zabytki techniki. Pierwsze wieże kolejowe wznoszono na planie wieloboku (np. Iława, Ruciane-Nida) lub kwadratu (np. Biesal w gm. Gietrzwałd). Dość licznie reprezentowane są także wieże wznoszone na początku XX w. na planie koła, ze zbiornikiem cylindrycznym, w typie "grzybka", gdzie głowica szersza jest niż trzon, a całość przekryta jest stożkowym dachem (np. dworzec w Bogaczewie w gm. Elbląg). Spotkać możemy również wieże w typie kolumnowym (np. kolejowe w Iławie i Nidzicy). Wśród ciekawszych przykładów są również wieże w Ełku (ul. Kajki), Sępopolu (ul. Leśna), Białej Piskiej (ul. Ogrodowa), Piszu (ul. Wąglicka), Pasymiu (ul. Pocztowa, z łaźnią i parkiem) i innych miastach regionu.
W obrębie wsi wieże wodne i wodociągi wznoszono także w folwarkach. Dziś ich ostatnie przykłady znajdują się np. we wsi Kajny w gm. Jonkowo oraz w Marunach w gm. Barczewo. Ciekawa wieża wodna znajduje się także w tartaku w Rucianem-Nidzie.
Ciekawostki
W miejscowości Korsze znajdują się trzy wieże wodne z przełomu XIX i XX w., każda o innej technologii działania. Tworzą one unikalny w Polsce "skansen" typologii wież wodnych. Interesujące są także wieże wodne w Olsztynie, gdzie w dawnej wieży komunalnej mieści się obserwatorium astronomiczne, a w wieży kolejowej siedziba Warmińsko–Mazurskiego Towarzystwa Miłośników Kolei, które prowadzi tu niewielkie muzeum kolejnictwa.
W dawnych, komunalnych wieżach ciśnień w Giżycku i Gołdapi mieszczą się obecne galeria, kawiarnia i punkt widokowy.
.jpg)
