Szczupak

Szczupak pospolity
Esox lucius`
Linnaeus, 1758
Esox lucius Linnaeus, 1758
źródło: wikicommoms
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	szczupakokształtne
Rodzina	szczupakowat
Rodzaj	Esox
Gatunek	Szczupak pospolity
Synonimy
Esox australis Valenciennes, 1846 Esox boreus Agassiz, 1850 Esox depraudus Lesueur, 1846 Esox estor Lesueur, 1818 Esox lucioides Agassiz & Girard, 1850 Esox lucius aralensis Pivnev, 1985 Esox lucius atrox Anikin, 1902 Esox lucius bergi Kaganowsky, 1933 Esox lugubrosus Lesueur, 1846 Esox reichertii baicalensis Dybowski, 1874 Luccius vorax Rafinesque, 1810 Lucius lucius Linnaeus, 1758 Trematina foveolata Trautschold, 1884

Szczupak (Esox lucius) – najbardziej znany i typowy drapieżca naszych wód, z rodziny szczupakowatych (Esocidae). Jego okołobiegunowy zasięg występowania jest największym naturalnym zasięgiem ryb wyłącznie słodkowodnych.

Morfologia

Płynący szczupak wygląda jak "wodna strzała". Tułów ma wydłużony, mocno przewężony przed nasadą płetwy ogonowej, głowa z przodu spłaszczona, płetwa grzbietowa przesunięta w tył, aż nad płetwę odbytową. Szczupak ma ciało mało elastyczne, dlatego pływa i atakuje przeważnie w linii prostej, czasami szerokim łukiem. Być może przyczyną tego "usztywnienia" są silnie rozwinięte mięśnie tułowia, niezbędne jednak do przezwyciężenia dużej siły bezwładności ciała. Szczupak startuje do ataku z miejsca i to w ułamku sekundy, napotyka więc od razu na duży opór wody.

Zęby szczupaka na żuchwie są skierowane do środka i bardzo ostre, szczęka jest ich pozbawiona. Ponadto liczne zęby występują na kości podniebiennej, kościach międzyszczękowych, lemieszu, kości gnykowe oraz łukach skrzelowych. Łuski są dosyć małe, owalne, mocno osadzone w skórze. Linia boczna dobrze rozwinięta, często poprzerywana, posiada dwa lub trzy rozgałęzienia wzdłuż boków. Na głowie znajdują się liczne jamki zmysłowe. Płetwy grzbietowa i odbytowa są przesunięte mocno do tyłu i położone blisko siebie. Ubarwienie zmienne w zależności od warunków środowiska. Młode osobniki są zwykle jasnozielone, brązowawe lub srebrzyste. Ciemne plamy na bokach zlewają się czasami w poprzeczne smugi. Starsze osobniki mają ciemnozielony grzbiet, jaśniejsze nakrapiane żółtymi plamami boki i biały brzuch. Płetwy parzyste są czerwonawe i jasne, na nieparzystych występują ciemne poprzeczne paski. W dobrych warunkach rośnie bardzo szybko. Osiąga długość do 1,5 m i masę do około 10 kg. Okazy ponad 15–20 kg są rzadkie. Notowany rekord masy wynosił 35 kg.

Występowanie

Żyje w wodach słodkich, zarówno płynących, jak i stojących, oraz w słonawych wodach Bałtyku. Występuje w stawach, wyrobiskach, jeziorach, zbiornikach zaporowych, rzekach średnio nizinnych i rzekach wielkich nizinnych.

Żerowanie

Jest przystosowany do życia wodnego drapieżnika, normalnie nie jest aktywnym myśliwym, choć zalicza się do najbardziej drapieżnych ryb. Czyha w ukryciu między roślinami wodnymi i czeka na przepływającą zdobycz. Gdy szczupaki osiągają długość około 20 mm, zjadają swoją pierwszą rybę. We wczesnej fazie wzrostu żywią się larwami płoci, która właśnie w tym czasie odbywa tarło, a następnie larwami i narybkiem innych ryb karpiowatych, kolejno przystępujących do rozrodu. Gdy ma 4,5 cm ryby stanowią 50% jego menu, a gdy osiąga 5,5 cm są pokarmem zasadniczym.
Po schwytaniu zdobyczy ryba stara się odwrócić zdobycz, aby połknąć ją od głowy. Złapana ofiara ma nikłe szanse na wyrwanie się, co jest spowodowane ułożeniem zębów drapieżnika do wewnątrz. Szczupak w przypadku niedoboru pożywienia staje się kanibalem.

Rozród

Szczupak odbywa tarło na przybrzeżnych płyciznach, w temperaturze wody 2–5ºC. Wczesny, przypadający na surowe warunki okres tarła ma swoje uzasadnienie: dorosłe szczupaki po tarle mogą się dokarmić łatwymi do upolowania tarlakami innych gatunków ryb, odbywających rozród w kilka tygodni później, mały narybek w szóstym tygodniu po wylęgu ma do dyspozycji bogatą bazę pokarmową w postaci wylęgu ryb karpiowatych.

Tarło odbywa się najczęściej w miejscach płytkich, zacisznych, osłoniętych przed falowaniem, z wodną roślinnością. Samica szczupaka składa ikrę w kilku porcjach podczas jednego dnia. Ikra szczupaka jest przezroczysta w kolorze bursztynowym, mało kleista i słabo przytwierdza się do podłoża. Ma średnicę około 2,5–2,7 mm i wyraźną, pomarańczową plamkę żółtkową. Samice wytwarzają około 30–40 tyś. ziaren ikry na 1 kg masy swego ciała. Przy temperaturze około 8,5°C wylęg szczupaka następuje po 19 dniach od zapłodnienia. Larwy opadają na dno, by tam przyczepione do traw mogły wykształcić otwór gębowy, pokrywy skrzelowe i płetwy. Młody szczupak rozwija się około dwóch tygodni, tyle trwa okres rozwoju larwalnego. Maleńkie, lecz całkiem już wykształcone rybki spływają wtedy z wodą z tarlisk i rozpoczynają samodzielne żerowanie, polując na skorupiaki planktonowe i larwy owadów.

Ochrona i zagrożenie

Kategoria zagrożenia (CKGZ), do której został zakwalifikowany szczupak wskazuje, że w tej chwili nie ma żadnych obaw o przyszłość tego gatunku.

• Okres ochronny: od 1 stycznia do 30 kwietnia
• Wymiar ochronny: 50 cm
• Dobowy limit połowu: 2 sztuki (razem z boleniem, karpiem, lipieniem, amurem, pstrągiem potokowym, sandaczem, brzaną)

Bibliografia

pzw.org.pl [28.07.2014]
Szczupak pospolity, pl.wikipedia.org [28.07.2014]
wedkuje.pl [28.07.2014]