Młyn w Pajtunach: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| − | |nazwa = | + | |nazwa = Młyn w Pajtunach |
|herb wsi = | |herb wsi = | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Pajtun | |dopełniacz wsi = Pajtun | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = młyn w Pajtunach_1.jpg |
| − | |opis zdjęcia = Młyn w Pajtunach. | + | |opis zdjęcia = Młyn w Pajtunach. Po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna. Fot. Adam Płoski. |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 24: | Linia 22: | ||
|mapa wsi = | |mapa wsi = | ||
|kod mapy = PL-WN | |kod mapy = PL-WN | ||
| − | |stopniN = 53 |minutN = | + | |stopniN = 53 |minutN = 43 |sekundN = 00 |
| − | |stopniE = | + | |stopniE = 20 |minutE = 42 |sekundE = 00 |
|commons = | |commons = | ||
|wikipodróże = | |wikipodróże = | ||
| Linia 31: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| + | '''Młyn w Pajtunach''' – obiekt zlokalizowany w [[Purda (gmina wiejska)|gminie Purda]]; obecnie funkcjonuje w nim gospodarstwo agroturystyczne. Tradycja istnienia młyna w tym miejscu sięga średniowiecza. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | ==Opis== | ||
| + | Budynkowi młyna, wzniesionemu w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym (tzw. mur pruski), towarzyszą zabudowania gospodarcze, młynarzówka oraz urządzenia hydrotechniczne, a także figura Chrystusa Sędziego. | ||
| + | |||
| + | ==Historia== | ||
| + | Sytuacja stopnia wodnego na rzece [[Rzeka Kośna|Kośna]] w Pajtunach pozostawała stabilna od średniowiecza przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu w tym miejscu młyna i współpracujących z nim budowli i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach uruchomiono także tartak wykorzystujący do swej działalności również siłę wody. Na przestrzeni dziejów w Pajtunach funkcjonowały kolejne młyny, remontowane i odbudowywane ze zniszczeń, także wojennych w XVII w. Do 1772 r. młyn w Pajtunach należał do [[Kapituła Warmińska|Kapituły Warmińskiej]]. | ||
| + | |||
| + | Istniejący do dziś młyn w Pajtunach powstał pod koniec XIX w. W latach 20. XX w. przeprowadzono modernizację młyna, w tym jego wyposażenia technicznego. Wówczas koła młyńskie zastąpiono bardziej wydajnymi turbinami wodnymi systemu Francisa. Wytworzoną dzięki nim energię za pomocą przekładni, wałów i pasów pędnych przenoszono do urządzeń na wyższych kondygnacjach. Dzięki turbinom funkcjonował także sąsiedni tartak (obecnie zachowane pozostałości). | ||
| + | |||
| + | Po zakończeniu drugiej wojny światowej młyn w Pajtunach upaństwowiono (1945 r.). W 1983 r. funkcjonujący zakład sprzedano osobie prywatnej. Wówczas w większości zdemontowano wyposażenie młyna. Pod koniec lat 80. XX w. uruchomiono w młynie małą elektrownię wodną wykorzystującą turbinę młyńską oraz przeprowadzono remont budowli hydrotechnicznych. | ||
| + | |||
| + | ==Urządzenia i budowle hydrotechniczne== | ||
| + | Wśród budowli i urządzeń hydrotechnicznych, które towarzyszą młynowi, znajduje się grobla, przez którą przebiega droga z mostem prowadzącym do młyna. W piętrzącej wodę grobli znajduje się betonowy jaz z upustami, a towarzyszą im komora turbin i siłownia. | ||
| + | |||
| + | W młynie zachowane są pozostałości historycznego wyposażenia pochodzącego z lat 20. XX w., w tym m.in.: turbina systemu Francisa, relikty pędni pasowych oraz pionowego transportu kubełkowego, a także złożenie kół młyńskich. Część budynku młyna, zlokalizowana w pobliżu jazu i grobli, wykorzystywana jest jako mała elektrownia wodna. | ||
| + | |||
| + | ==Ciekawostki== | ||
| + | W bezpośrednim sąsiedztwie budynku młyna znajduje się renesansowa [[figura Salvatora Mundi w Pajtuńskim Młynie|figura Chrystusa Sędziego]]. Wykonana z piaskowca w XVII w. figura jest najstarszym tego typu zabytkiem w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]] (data na cokole figury późniejsza - 1791 r.) | ||
| + | |||
| + | W ściany budynku młyna wmurowane są trzy historyczne koła młyńskie, w tym wyprodukowane w [[Elbląg|Elblągu]]. | ||
| + | |||
| + | Niedaleko Pajtun, w [[Patryki|Patrykach]], także na rzece Kośnej, znajduje się młyn z wyjątkowym w skali regionu kołem podsiębiernym pochodzącym z lat 80. XIX w. | ||
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | [http://www.pajtunskimlyn.pl/ pajtunskimlyn.pl] [08.02.2015]<br/> | ||
| + | R. Lesiński, [http://ro.com.pl/mlyny-wodne-w-niedzieli-odkrywcow-po-godz-11-zaprasza-robert-lesinski/01169870 Radio Olsztyn, "Młyny wodne w "Niedzieli odkrywców"''] [08.02.2015]<br/> | ||
| + | ==Bibliografia== | ||
| + | K. Sobaczewski, ''Wykorzystanie rzeki Kośny do celów przemysłowych i technicznych'', "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski" 1999, nr 1.<br/> | ||
| + | A. Płoski, ''Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur'', "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski" 2014, nr 6.<br/> | ||
| + | |||
| + | [[Plik:młyn w Pajtunach_2.jpg|290px|right|thumb|Wyprodukowane w Elblągu koło młyńskie wmurowane w ścianę młyna. Fot. Adam Płoski.]] | ||
| + | [[Plik:młyn w Pajtunach_3.jpg|290px|right|thumb|Figura Chrystusa Sędziego w pobliżu młyna. Fot. Adam Płoski.]] | ||
| − | + | [[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: 1801-1918]] [[Kategoria: Zabytki techniki]] [[Kategoria: Inne obiekty architektury]] [[Kategoria: Purda (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Powiat olsztyński]] | |
| − | |||
| − | [[Kategoria: Turystyka]] [[Kategoria: | ||
Aktualna wersja na dzień 12:33, 16 mar 2015
| Młyn w Pajtunach | |
| | |
 Młyn w Pajtunach. Po lewej grobla z drogą, mostem i jazem oraz mała elektrownia wodna. Fot. Adam Płoski.
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Purda |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Młyn w Pajtunach | |
| Położenie na mapie Polski  Młyn w Pajtunach | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Młyn w Pajtunach – obiekt zlokalizowany w gminie Purda; obecnie funkcjonuje w nim gospodarstwo agroturystyczne. Tradycja istnienia młyna w tym miejscu sięga średniowiecza.
Spis treści
Opis
Budynkowi młyna, wzniesionemu w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym (tzw. mur pruski), towarzyszą zabudowania gospodarcze, młynarzówka oraz urządzenia hydrotechniczne, a także figura Chrystusa Sędziego.
Historia
Sytuacja stopnia wodnego na rzece Kośna w Pajtunach pozostawała stabilna od średniowiecza przez kolejne stulecia, co sprzyjało funkcjonowaniu w tym miejscu młyna i współpracujących z nim budowli i urządzeń hydrotechnicznych. W Pajtunach uruchomiono także tartak wykorzystujący do swej działalności również siłę wody. Na przestrzeni dziejów w Pajtunach funkcjonowały kolejne młyny, remontowane i odbudowywane ze zniszczeń, także wojennych w XVII w. Do 1772 r. młyn w Pajtunach należał do Kapituły Warmińskiej.
Istniejący do dziś młyn w Pajtunach powstał pod koniec XIX w. W latach 20. XX w. przeprowadzono modernizację młyna, w tym jego wyposażenia technicznego. Wówczas koła młyńskie zastąpiono bardziej wydajnymi turbinami wodnymi systemu Francisa. Wytworzoną dzięki nim energię za pomocą przekładni, wałów i pasów pędnych przenoszono do urządzeń na wyższych kondygnacjach. Dzięki turbinom funkcjonował także sąsiedni tartak (obecnie zachowane pozostałości).
Po zakończeniu drugiej wojny światowej młyn w Pajtunach upaństwowiono (1945 r.). W 1983 r. funkcjonujący zakład sprzedano osobie prywatnej. Wówczas w większości zdemontowano wyposażenie młyna. Pod koniec lat 80. XX w. uruchomiono w młynie małą elektrownię wodną wykorzystującą turbinę młyńską oraz przeprowadzono remont budowli hydrotechnicznych.
Urządzenia i budowle hydrotechniczne
Wśród budowli i urządzeń hydrotechnicznych, które towarzyszą młynowi, znajduje się grobla, przez którą przebiega droga z mostem prowadzącym do młyna. W piętrzącej wodę grobli znajduje się betonowy jaz z upustami, a towarzyszą im komora turbin i siłownia.
W młynie zachowane są pozostałości historycznego wyposażenia pochodzącego z lat 20. XX w., w tym m.in.: turbina systemu Francisa, relikty pędni pasowych oraz pionowego transportu kubełkowego, a także złożenie kół młyńskich. Część budynku młyna, zlokalizowana w pobliżu jazu i grobli, wykorzystywana jest jako mała elektrownia wodna.
Ciekawostki
W bezpośrednim sąsiedztwie budynku młyna znajduje się renesansowa figura Chrystusa Sędziego. Wykonana z piaskowca w XVII w. figura jest najstarszym tego typu zabytkiem w województwie warmińsko–mazurskim (data na cokole figury późniejsza - 1791 r.)
W ściany budynku młyna wmurowane są trzy historyczne koła młyńskie, w tym wyprodukowane w Elblągu.
Niedaleko Pajtun, w Patrykach, także na rzece Kośnej, znajduje się młyn z wyjątkowym w skali regionu kołem podsiębiernym pochodzącym z lat 80. XIX w.
Zobacz też
pajtunskimlyn.pl [08.02.2015]
R. Lesiński, Radio Olsztyn, "Młyny wodne w "Niedzieli odkrywców" [08.02.2015]
Bibliografia
K. Sobaczewski, Wykorzystanie rzeki Kośny do celów przemysłowych i technicznych, "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski" 1999, nr 1.
A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski" 2014, nr 6.
