Gutkowo: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Bibliografia) |
|||
| (Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Gutkowa | |dopełniacz wsi = Gutkowa | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | + | '''Gutkowo''' (niem. ''Gӧttkendorf'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[Jonkowo (gmina wiejska)|gminie Jonkowo]]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. | |
| − | Miejscowość w 2010 roku liczyła 496 mieszkańców. Funkcję sołtysa obecnie sprawuje [[Zdzisław Januszewski]]<ref>http://www.jonkowo-aktywni.pl/solectwa/gutkowo [ | + | Miejscowość w 2010 roku liczyła 496 mieszkańców. Funkcję sołtysa obecnie sprawuje [[Zdzisław Januszewski]]<ref>[http://www.jonkowo-aktywni.pl/solectwa/gutkowo jonkowo-aktywni.pl] [05.03.2014]</ref>. |
| − | <br/> | + | <br/><br/> |
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Miejscowość położona jest na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]] | + | Miejscowość położona jest na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]], na wzgórzach okalających jezioro [[Jezioro Ukiel|Ukiel (Krzywe)]], przy drodze wojewódzkiej nr 527. |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś została założona przez kapitułę warmińską w roku 1352. Zasadźcą został [[Prusowie|Prus]] o imieniu Godekon. Otrzymał 60 | + | Wieś została założona przez kapitułę warmińską w roku 1352. Zasadźcą został [[Prusowie|Prus]] o imieniu Godekon. Otrzymał 60 łanów, na których miała powstać osada. Nazwa wsi, oficjalnie przyjęta w roku 1417, pochodzi od imienia zasadźcy, choć początkowo miała się nazywać ''Aucul'' (Okole). W roku 1363 pojawiła się już wersja ''Gotkendorf''; w 1380 odnotowano odmianę ''Godenekendorf'', zaś w 1609 – ''Gӧtkendorf''. Mieszkańcy wsi tradycyjnie zwali ją Gietkowem. |
| − | + | ||
| − | W 1861 roku wieś była zamieszkana przez 447 katolików i 3 ewangelików; 438 mieszkańców posługiwało się językiem polskim. W 1883 roku doszło do założenia we wsi biblioteki [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]]. W czasie [[plebiscyt | + | W czasie wojen polsko-krzyżackich miejscowość była kilkakrotnie niszczona. Niezbędne okazały się inicjatywy związane z ponownym zasiedlaniem opuszczonej ziemi, czym zajmował się [[lkwim: Mikołaj Kopernik|Mikołaj Kopernik]]. W 1783 roku Gutkowo składało się z 35 budynków. W 1818 roku wieś liczyła 215 mieszkańców. |
| + | |||
| + | W 1861 roku wieś była zamieszkana przez 447 katolików i 3 ewangelików; 438 mieszkańców posługiwało się językiem polskim. W 1883 roku doszło do założenia we wsi biblioteki [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]]. W czasie [[plebiscyt na Warmii i Mazurach| plebiscytu w 1920 roku]] za Prusami oddano 475 głosów, a za Polską 69. W okresie międzywojennym w Gutkowie działało koło [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]], koło Młodzieży Polskiej oraz polska świetlica. W roku 1939 miejscowość była zamieszkana przez 1079 osób. | ||
| − | Kościół pw. św. Wawrzyńca 26 kwietnia 1500 roku konsekrował biskup warmiński [[Jan Wilde| Jan Wilde]]. Na przestrzeni lat świątynię wielokrotnie przebudowywano. Do 1871 roku pełniła rolę kościoła filialnego św. Jakuba w Olsztynie. 3 lutego 1807 roku z wieży kościelnej | + | Kościół pw. św. Wawrzyńca 26 kwietnia 1500 roku konsekrował biskup warmiński [[Jan Wilde| Jan Wilde]]. Na przestrzeni lat świątynię wielokrotnie przebudowywano. Do 1871 roku pełniła ona rolę kościoła filialnego [[lkwim:Kościół pw. św. Jakuba w Olsztynie|Kościół pw. św. Jakuba w Olsztynie]]. 3 lutego 1807 roku z wieży kościelnej Napoleon kierował ruchami wojsk francuskich. |
| − | Obecnie Gutkowo stanowi część Olsztyna. Jego wizytówkę stanowią osiedla domków jednorodzinnych, ale również siedziby kilku instytucji. | + | Obecnie Gutkowo stanowi część [[Olsztyn|Olsztyna]]. Jego wizytówkę stanowią osiedla domków jednorodzinnych, ale również siedziby kilku instytucji. |
<br/> | <br/> | ||
== Turystyka == | == Turystyka == | ||
| − | * | + | *szlak pieszy o długości 32 km - przebieg trasy: Gutkowo – [[Mątki]] – [[Jonkowo]] – [[Łomy]] – [[Pupki]] – [[Gołogóra]] – [[Skolity]] – [[Kalisty]] – [[Dąbrówka]] – [[Konradowo]] |
| − | * | + | *szlak pieszy o długości 18,5 km - przebieg trasy: [[Olsztyn]] (ul. Leśna) – [[Redykajny]] (ul. Hozjusza) – [[Jezioro Tyrsko]] – Gutkowo – [[Łupstych]] – [[Jezioro Krzywe]] – Olsztyn – [[Dajtki]] |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | *[[lkwim:Kościół pw. św. Wawrzyńca w Gutkowie| | + | *[[lkwim:Kościół pw. św. Wawrzyńca w Gutkowie|kościół pw. św. Wawrzyńca]] |
| − | * | + | * niedokończona droga krzyżowa – instalacja złożona z 12 krzyży, której początek wiąże się z procesem likwidacji opuszczonych grobów na parafialnym cmentarzu. W latach 60. i 70. ówczesny proboszcz podjął decyzję o zachowaniu części kutych krzyży mających stanowić podstawę drogi krzyżowej. Na każdym z krzyży miała być zamieszczona tablica przedstawiająca poszczególne stacje. Zabrakło jednak dwóch krzyży, w związku z tym plan został porzucony. |
| − | * | + | *cmentarz parafialny |
| − | * | + | *kapliczka nagrobna na cmentarzu parafialnym |
| − | * | + | *zabytkowe kapliczki przydrożne |
| − | * | + | *pomnik poległych w czasie I wojny światowej mieszkańców Gutkowa, [[Likusy (dzielnica Olsztyna)|Likus]], wsi [[Łupstych]] i obszaru dworskiego Kaltfliess Mühle, znajdujący się nieopodal kościoła pw. św. Wawrzyńca |
| − | + | ==Ludzie związani z miejscowością== | |
| − | + | *[[lkwim:Maria Kensbok|Maria Kensbok]] (1917–2013) – propagatorka polskości na [[Warmia|Warmii]], wychowawczyni przedszkolna, działaczka harcerska, działaczka Związku Polaków w Niemczech | |
| − | + | *[[Anna Kiwitt-Samulowska]] (1907–1982) – przedszkolanka polskich ochronek w byłych Prusach Wschodnich, wychowawczyni przedszkoli na Warmii | |
| − | == | + | *[[Adam Kołodziej]] (1904–1978) – nauczyciel, opiekun miejscowej świetlicy |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | <br/> | + | == Bibliografia == |
| − | + | Brzezińska Marta, ''Gotyckie tajemnice kościoła w Gutkowie'', Gazeta Wyborcza, 2007, nr 228. | |
| − | == | + | Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.<br/> |
| − | ... | + | Syrwid Robert, ''Kościoły parafialne gminy Jonkowo'', Olsztyn 2005. <br/> |
| − | <br/> | + | Szapiel Anna, ''Tajemnica przesyłki : historia przydrożnego krzyża w Gutkowie'', Gazeta Olsztyńska, 2004, nr 234, 345.<br/> |
| + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [10.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.ciekawemazury.pl/info.htm#364/pl/i/olsztyn_gutkowo_-_zabytkowy_kosciol_par._p.w._sw._wawrzynca| ciekawemazury.pl][10.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.domwarminski.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=357:slownik-geograficzny-gutkowo&catid=52:slownik-geograficzny-krolestwa-polskiego&Itemid=182| Dom Warmiński] [10.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/?do=search&id=gutkowo| rowery.olsztyn.pl] [10.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/search,1,-1,-1,-1,-1,-1,gutkowo.html| polskamiezwykla.pl] [10.03.2014]<br/> | ||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: Jonkowo (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria:Napoleon na Warmii i Mazurach]][[Kategoria: 1301-1400]] |
Aktualna wersja na dzień 09:46, 27 mar 2015
| Gutkowo | |
| | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Jonkowo |
| Liczba ludności (2010) | 496 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Gutkowo | |
| Położenie na mapie Polski  Gutkowo | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Gutkowo (niem. Gӧttkendorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 496 mieszkańców. Funkcję sołtysa obecnie sprawuje Zdzisław Januszewski[1].
Spis treści
Położenie
Miejscowość położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, na wzgórzach okalających jezioro Ukiel (Krzywe), przy drodze wojewódzkiej nr 527.
Dzieje miejscowości
Wieś została założona przez kapitułę warmińską w roku 1352. Zasadźcą został Prus o imieniu Godekon. Otrzymał 60 łanów, na których miała powstać osada. Nazwa wsi, oficjalnie przyjęta w roku 1417, pochodzi od imienia zasadźcy, choć początkowo miała się nazywać Aucul (Okole). W roku 1363 pojawiła się już wersja Gotkendorf; w 1380 odnotowano odmianę Godenekendorf, zaś w 1609 – Gӧtkendorf. Mieszkańcy wsi tradycyjnie zwali ją Gietkowem.
W czasie wojen polsko-krzyżackich miejscowość była kilkakrotnie niszczona. Niezbędne okazały się inicjatywy związane z ponownym zasiedlaniem opuszczonej ziemi, czym zajmował się Mikołaj Kopernik. W 1783 roku Gutkowo składało się z 35 budynków. W 1818 roku wieś liczyła 215 mieszkańców.
W 1861 roku wieś była zamieszkana przez 447 katolików i 3 ewangelików; 438 mieszkańców posługiwało się językiem polskim. W 1883 roku doszło do założenia we wsi biblioteki Towarzystwa Czytelni Ludowych. W czasie plebiscytu w 1920 roku za Prusami oddano 475 głosów, a za Polską 69. W okresie międzywojennym w Gutkowie działało koło Związku Polaków w Niemczech, koło Młodzieży Polskiej oraz polska świetlica. W roku 1939 miejscowość była zamieszkana przez 1079 osób.
Kościół pw. św. Wawrzyńca 26 kwietnia 1500 roku konsekrował biskup warmiński Jan Wilde. Na przestrzeni lat świątynię wielokrotnie przebudowywano. Do 1871 roku pełniła ona rolę kościoła filialnego Kościół pw. św. Jakuba w Olsztynie. 3 lutego 1807 roku z wieży kościelnej Napoleon kierował ruchami wojsk francuskich.
Obecnie Gutkowo stanowi część Olsztyna. Jego wizytówkę stanowią osiedla domków jednorodzinnych, ale również siedziby kilku instytucji.
Turystyka
- szlak pieszy o długości 32 km - przebieg trasy: Gutkowo – Mątki – Jonkowo – Łomy – Pupki – Gołogóra – Skolity – Kalisty – Dąbrówka – Konradowo
- szlak pieszy o długości 18,5 km - przebieg trasy: Olsztyn (ul. Leśna) – Redykajny (ul. Hozjusza) – Jezioro Tyrsko – Gutkowo – Łupstych – Jezioro Krzywe – Olsztyn – Dajtki
Zabytki
- kościół pw. św. Wawrzyńca
- niedokończona droga krzyżowa – instalacja złożona z 12 krzyży, której początek wiąże się z procesem likwidacji opuszczonych grobów na parafialnym cmentarzu. W latach 60. i 70. ówczesny proboszcz podjął decyzję o zachowaniu części kutych krzyży mających stanowić podstawę drogi krzyżowej. Na każdym z krzyży miała być zamieszczona tablica przedstawiająca poszczególne stacje. Zabrakło jednak dwóch krzyży, w związku z tym plan został porzucony.
- cmentarz parafialny
- kapliczka nagrobna na cmentarzu parafialnym
- zabytkowe kapliczki przydrożne
- pomnik poległych w czasie I wojny światowej mieszkańców Gutkowa, Likus, wsi Łupstych i obszaru dworskiego Kaltfliess Mühle, znajdujący się nieopodal kościoła pw. św. Wawrzyńca
Ludzie związani z miejscowością
- Maria Kensbok (1917–2013) – propagatorka polskości na Warmii, wychowawczyni przedszkolna, działaczka harcerska, działaczka Związku Polaków w Niemczech
- Anna Kiwitt-Samulowska (1907–1982) – przedszkolanka polskich ochronek w byłych Prusach Wschodnich, wychowawczyni przedszkoli na Warmii
- Adam Kołodziej (1904–1978) – nauczyciel, opiekun miejscowej świetlicy
Przypisy
- ↑ jonkowo-aktywni.pl [05.03.2014]
Bibliografia
Brzezińska Marta, Gotyckie tajemnice kościoła w Gutkowie, Gazeta Wyborcza, 2007, nr 228.
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Syrwid Robert, Kościoły parafialne gminy Jonkowo, Olsztyn 2005.
Szapiel Anna, Tajemnica przesyłki : historia przydrożnego krzyża w Gutkowie, Gazeta Olsztyńska, 2004, nr 234, 345.
Bank Danych Lokalnych GUS [10.03.2014]
ciekawemazury.pl[10.03.2014]
Dom Warmiński [10.03.2014]
rowery.olsztyn.pl [10.03.2014]
polskamiezwykla.pl [10.03.2014]
