Mieczysław Moczar

Mieczysław Moczar
Mieczysław Moczar w 1964 r. Fot. PAP/CAF. Źródło: www.historia.wp.pl [10.08.2014]
Data i miejsce urodzenia	25 grudnia 1913 r., Łódź lub Kolno
Wojewoda Olsztyński
Okres urzędowania	1948–1950
Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie
Okres urzędowania	1950–1952
Minister PGR
Okres urzędowania	1956 r.
Poseł na Sejm PRL
Okres sprawowania mandatu	1957–1961 II kadencja 1961–1965 III kadencja
Minister spraw wewnętrznych
Okres urzędowania	1964–1968
Poseł na Sejm PRL
Okres sprawowania mandatu	1965–1969 IV kadencja 1969–1972 V kadencja 1972–1976 VI kadencja 1976–1980 VII kadencja
Prezes Najwyższej Izby Kontroli
Okres urzędowania	1971–1983
Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari
Krzyż Walecznych

Mieczysław Moczar prawdziwe nazwisko Mykoła Demko vel Mikołaj Siergiejewicz Diomko, pseud. Mietek Woron (ur. 25 grudnia 1913 r. w Łodzi lub w Kolnie, zm. 1 listopada 1986 r. w Warszawie) – działacz społeczny i polityczny okresu PRL, wojewoda olsztyński, przewodniczący WRN w Olsztynie, minister PGR, minister spraw wewnętrznych, prezes NIK, poseł na Sejm PRL II, III, IV, V, VI i VII kadencji, Agent wywiadu ZSRR GRU.

Mieczysław Moczar o walce partyzanckiej na Kielecczyźnie

Życiorys

Był synem Bronisławy Wierzbickiej i Tichona Demki vel Diomki. Ukończył szkołę powszechną w Łodzi oraz trzyletnie kursy zawodowe. W latach 30. pracował jako robotnik w fabryce włókienniczej, skąd został zwolniony. Związał się z ruchem komunistycznym i od 1937 r. był w Komunistycznej Partii Polski (KPP). W latach 1938–1939 osadzono go w więzieniu, gdzie spotkał m.in. sekretarza Dzielnicy Środkowomiejskiej KPP w Łodzi Ignacego Logę-Sowińskiego. 6 września 1939 r. więzienie zostało rozbite w trakcie działań wojennych. Po roku 1939 przebywał w Białymstoku i pracował wówczas dla wywiadu ZSRR.

Od 1941 roku współtworzył w Łodzi wraz z Ignacym Logą-Sowińskim konspiracyjną organizację Front Walki za Naszą i Waszą Wolność, która po powstaniu PPR weszła w jej skład. Od 1942 roku był dowódcą Gwardii Ludowej i Armii Ludowej w okręgu lubelskim. W czerwcu 1944 r. został przesunięty do dowodzenia okręgiem kieleckim w związku z jego konfliktem z Leonem Kasmanem, który dowodził oddziałem partyzanckim na Lubelszczyźnie bezpośrednio podporządkowanym Kominternowi. Po 1945 r. działał w Komitecie Centralnym PPR jako kierownik Grupy Operacyjnej Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego ds. województwa łódzkiego. W latach 1945–1948 był szefem Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi. Od 25 maja do 5 września 1948 r. pełnił funkcję Pomocnika Ministra Bezpieczeństwa Publicznego do spraw operacyjnych.

6 października 1948 roku zastąpił Wiktora Jaśkiewicza na stanowisku wojewody olsztyńskiego, a po likwidacji urzędów wojewodów 20 marca 1950 r. został przewodniczącym Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie. Jako wojewoda rozpoczął pracę 6 października w dzisiejszym ratuszu, gdyż po pożarach wznieconych przez Armię Czerwoną niewiele zachowało się w Olsztynie odpowiednio godnych budynków. Potem przeniósł się do willi przy ul. Emilii Plater.

Gospodarka województwa olsztyńskiego był zrujnowana. Szacuje się, że przemysł regionu zniszczony był w 70%, budynki w 40%, przemysł i rolnictwo leżało odłogiem. Osobnym rozdziałem były problemy ludnościowe – skomplikowane relacje między Mazurami, Warmiakami, Niemcami i ludnością napływową. Moczar uważał, że każdy autochton i ewangelik automatycznie musi być Niemcem. Podstawowym zadaniem dla nowego wojewody była zatem sprawa szybkiego osadnictwa i repolonizacji. W ślad za tym miał pójść rozwój gospodarczy. Mając niejakie pojęcie o rolnictwie, Moczar rozpoczął urzędowanie od propagandowej akcji mającej zjednać mu życzliwość mieszkańców Olsztyna, "polecając usunąć urzędy i instytucje z budynków mieszkalnych". W Urzędzie Wojewódzkim zajął się organizacją, wprowadzając w życie statut tej instytucji i powołując dwadzieścia osiem wydziałów. Wspierali go dwaj wicewojewodowie: Tadeusz Koral i Bohdan Wilamowski. Głównym problemem w owych latach była tzw. "weryfikacja ludności rodzimej", która przebiegała przy aktywnym udziale milicji i służb bezpieczeństwa. Działalność Moczara powiększała przepaść między autochtonami a władzą ludową. Przedwojennych bojowników o polskość Warmii i Mazur nowy wojewoda uznał za wrogów klasowych. Taka postawa powodowała alienację niegdysiejszych patriotów i powodowała, że nasilał się ruch emigracyjny do Niemiec. Ziemie te opuszczały rodziny poczytujące się niegdyś za polskie.

Priorytetem realizowanej przez Moczara polityki były działania na rzecz upaństwowienia i centralizacji życia gospodarczego. Zaczęło się niszczenie rzemiosła, prywatnego handlu i drobnej przedsiębiorczości pod pozorem walki ze spekulantami. 1948 był rokiem rozpoczęcia otwartej wojny z Kościołem w Polsce. Moczar niejednokrotnie nazywał księży "szkodnikami", sugerując podejmowanie szykan przez siły ubecko-milicyjne. Zainicjował organizowanie konkurencyjnych imprez w święto Bożego Ciała. Na 1 Maja zakazał odprawiania nabożeństw, by nie kolidowały one z pochodami i socjalistyczno-proletariacką atmosferą święta pracy. Zgodnie z wytycznymi partii przywiązywał wielką wagę do należytego czczenia nowych świąt, jak 1 maja czy 7 listopada. Z tej okazji zaczęto wymuszać podejmowanie zobowiązań produkcyjnych. Połączone to było z masową wysyłką do Stalina listów, depesz z życzeniami, tudzież wszelkich innych wiernopoddańczych adresów.

Jako przewodniczący Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej Moczar z upodobaniem pogłębiał przyjaźń polsko-rosyjską. Pomimo to w roku 1950 wojewoda popadł w konflikt z macierzystą KW PZPR i zaczął być nękany przez partyjnych towarzyszy.

Koniec kadencji Moczara w Olsztynie upłynął pod znakiem jego starań o zakładanie nowych spółdzielni produkcyjnych na wsi. Niestety, tu również nie odnotował sukcesów. Spółdzielnie powstawały opornie, nie świeciły przykładem wydajnej pracy, a wręcz przeciwnie, notowano w nich ogrom marnotrawstwa i od początku były dużym obciążeniem dla gospodarki województwa. Nie lepiej też działo się w PGR-ach, które zajmowały ok. 20% gruntów ornych. Fatalne warunki mieszkaniowe tam panujące, niedożywienie i choroby robotników rolnych powodowały, że trudno było zachęcić ludzi z innych rejonów Polski, aby przyjeżdżali tu za pracą. Wszystkie niepowodzenia, zgodnie z dialektyką tamtych czasów, składano na barki anonimowego "wroga klasowego".

Jak pisze Waldemar Żebrowski w monografii Mieczysław Moczar w Olsztyńskiem, po czteroletniej kadencji wojewoda odchodził z Olsztyna w niesławie: "Podczas sesji nikt mu nie dziękował, nie było >>spontanicznej<< życzliwości, nie było delegacji z kwiatami. Nagle przestał być w województwie potrzebny". Było to 16 kwietnia 1952 roku, a jeszcze cztery lata wcześniej przyjeżdżał tu naładowany energią i wolą działania na nowym, powierzonym mu przez partię stanowisku. Jak twierdzi prof. Żebrowski, stalinowcy, kierując go do województwa białostockiego, wystawili mu swoisty "wilczy bilet". Powodem takiej decyzji była praktykowana wówczas w aparacie rotacja kadr, a także złe wyniki we całej gospodarce województwa i nie rozwiązanie ważnych problemów społecznych. W ostatnim swym wystąpieniu na posiedzeniu WRN Moczar apelował o budowę Pomnika Wdzięczności dla Armii Radzieckiej. Jego następcą został Juliusz Malewski.

Z Białegostoku powrócił do Warszawy, od 1956 r. jako minister PGR. Następnie w latach 1956–1964 pełnił urząd wiceministra spraw wewnętrznych, a od 1964 roku został szefem tego resortu. W latach 1964–1972 pełnił funkcję Prezesa Zarządu Głównego ZBoWiD. W lipcu 1968 r. odszedł z MSW, obejmując stanowisko sekretarza KC PZPR. Został również zastępcą członka Biura Politycznego KC PZPR, a od grudnia 1970 r. członkiem Biura Politycznego. Aspirował na stanowisko I sekretarza KC, jednak nigdy tego stanowiska nie objął. Mimo awansu w hierarchii partyjnej, jego pozycja zaczęła słabnąć i w 1971 r. został usunięty ze stanowiska sekretarza KC PZPR i członka Biura Politycznego na stanowisko prezesa NIK, co wiązało się z faktycznym odsunięciem od władzy. Ponownie wzrost znaczenia Moczara nastąpił w okresie "Solidarności" – od grudnia 1980 do lipca 1981 r. był ponownie członkiem Biura Politycznego KC PZPR

W latach 1971–1981 był prezesem Najwyższej Izby Kontroli. W okresie 1976–1980 członkiem Rady Ministrów (NIK podlegał wówczas rządowi). W latach 1981–1983 był wiceprzewodniczącym Ogólnopolskiego Komitetu Front Jedności Narodu. Z Olsztynem związał go jeszcze wątek. W grudniu 1970 r. Breżniew odmówił mu poparcia i wyznaczył Edwarda Gierka na następcę obalonego właśnie w wyniku tragicznych wydarzeń na Wybrzeżu Władysława Gomułki. Zaakceptował także decyzję Gierka o usunięciu Moczara z władz partyjnych w roku 1971 po tzw. spisku olsztyńskim, kiedy to Mieczysław bezskutecznie usiłował wziąć władzę w swoje ręce. Zmarł 1 listopada 1986 r. w Warszawie, został pochowany w Rąblowie koło Kazimierza Dolnego.

Praca

• szef Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi (1945–1948)
  
• wojewoda olsztyński (1948–1950)
  
• przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie (1950–1952)
  
• przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku i w Warszawie
  
• Minister PGR (1956)
  
• poseł na Sejm PRL (1957–1980)
  
• Wiceminister Spraw Wewnętrznych (1956–1964)
  
• Minister Spraw Wewnętrznych (1964–1968)
  
• Najwyższa Izba Kontroli – prezes (1971–1983)
  

Działalność polityczna

• Komunistyczna Partia Polski
  
  • członek partii
    
• Polska Partia Robotnicza
  
  • członek partii
    
• Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
  
  • członek partii
    
  • sekretarz KC PZPR (1968–1971)
    
  • członek Biura Politycznego KC PZPR (1968–1971, 1980–1981)
    
• Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej — przewodniczący
  
• prezes Zarządu Głównego ZBoWiD (1964–1972)
  
• wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1981–1983)
  

Odznaczenia i wyróżnienia

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1964)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari
• Order Krzyża Grunwaldu II klasy
• Order Sztandaru Pracy II klasy
• Krzyż Walecznych
• Krzyż Partyzancki
• Medal "Za udział w walkach w obronie władzy ludowej"
• Medal 30-lecia Polski Ludowej
• Medal 10-lecia Polski Ludowej
• Odznaka "Za Zasługi dla ZBoWiD"
• Order Czerwonego Sztandaru (ZSRR)
• Medal "20 lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Narodowej 1941–45" (ZSRR)
• Medal "30 lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Narodowej 1941–45" (ZSRR)
• Medal "40 lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Narodowej 1941–45" (ZSRR)
• Medal "40 rocznica Wyzwolenia Czechosłowacji przez Armię Radziecką" (Czechosłowacja)
• Odznaka im. Ludwika Waryńskiego (pośmiertnie)

Zobacz też

historia.wp.pl, Agent "Mietek" – błyskotliwa kariera sowieckiego szpiega Mieczysława Moczara [10.08.2014]

Bibliografia

pl.wikipedia.org, Mieczysław Moczar [10.08.2014]
uw.olsztyn.pl, Archiwum Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie [10.08.2014]