Małdyty

Małdyty
Herb Małdyt
Małdyty w latach 1857-1883. Źródło: www.marienburg.pl [28.07.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Gmina	Małdyty
Liczba ludności (2010)	1 570
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	14-330
Tablice rejestracyjne	NOS
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Małdyty
Położenie na mapie Polski Małdyty
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Małdyty (niem. Maldeuten) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Małdyty. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W latach 1945–1946 miejscowość nosiła nazwę Niebytów. Wieś jest siedzibą gminy Małdyty. Obecnie funkcję wójta sprawuje Marcin Krajewski .

Zabytkowy budynek poczty w Małdytach.
Fot. Aktron. Źródło: Commons Wikimedia [10.09.2013]

Położenie

Miejscowość jest położona w północno–wschodniej części Pojezierza Iławskiego, nad jeziorem Sambród, w odległości 12 km na zachód od Morąga. Przez Małdyty wiedzie Kanał Elbląski. Około 2 km na wschód od wsi położony jest leśny rezerwat Niedźwiedzie Wielkie. Na terenie gminy znajduje się także Rezerwat Zielony Mechacz.

Dzieje miejscowości

Wieś wymienianajest w dokumentach w 1350 roku jako osada pruska pod nazwą Maudithen. Z pewnością jednak Małdyty istniały przed 1350 rokiem. Nazwa osady wywodzi się od Prusa o imieniu "Maudyc" lub od rośliny (w litewskim mauda to cykuta). Około 1400 roku Małdyty były folwarkiem zakonnym. Po wojnie trzynastoletniej, od połowy XV aż do XVII wieku, miejscowość należała na prawie magdeburskim do rodu von Schlieben, rycerzy zaciężnych. W 1648 Fryderyk von Schlieben (starosta tylżycki) sprzedał Małdyty von Houwaldowi za sumę 5 tys. florenów polskich. Dobra te obejmowały wówczas Małdyty, wieś Zajezierze, folwark Fiugajki i młyn wodny Czulpa. W XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku Małdyty były ważną stacją węzłową ruchu dyliżansów. Stąd rozchodziły się trakty do Morąga, Ostródy, Elbląga i Zalewa. Uruchomienie w 1860 roku Kanału Elbląskiego ułatwiło transport towarów.

W XIX stuleciu w skład dóbr w Małdytach wchodziły także dwa folwarki: Górka oraz Sople. Około 1900 roku obszar całego majątku obejmował 1786 ha, w tym 283 ha lasów. W 1914 roku wspomniane posiadłości stały się własnością Towarzystwa Rolnego (Landgesellschaft), które rozparcelowało ziemię na gospodarstwa chłopskie. W Małdytach i Zajezierzu – ze względu na duże zabudowania gospodarcze – pozostały tak zwane resztówki. Natomiast folwark Fiugajki został podzielony całkowicie. W Małdytach nie było szkoły. Dzieci musiały uczęszczać do szkoły w pobliskim Zajezierzu, która istniała od XVIII wieku. W 1782 roku wieś składała się z 5 gospodarstw. Natomiast w 1818 roku w siedmiu gospodarstwach domowych mieszkały 53 osoby. W 1939 roku gmina Małdyty (łącznie z Zajezierzem) liczyła 775 mieszkańców.

Po II wojnie światowej i przejęciu władzy przez administrację polską przez pewien czas funkcjonowała nazwa Małdyty tylko dla obszaru dawnego majątku ziemskiego, natomiast siedziba gminy znajdowała się w miejscowości Niebytów (teren obecnych Małdyt). Te wszystkie nazwy zostały zastąpione jedną: "Małdyty". Następnie została dołączona miejscowość Czulpa – wieś utworzona po 1914 roku po parcelacji majątku Maleuten. Do obszaru obecnych Małdyt przyłączona została także osada mająca niemiecka nazwę Schneidemühle – czyli Tartak – którą założono po 1860 roku na terenie osuszonego częściowo Jeziora Sambród. Na dnie tego jeziora w wyniku obniżenia lustra wody o 5,5 m znalazła swą lokalizację także stacja kolejowa Maldeuten. Główną część obecnych Małdyt stanowi przedwojenna miejscowość Freiwalde – obecnie Leśnica, stąd powojenna nazwa stacji - Wolny Bór. Do Małdyt weszła część Leśnicy (teren od dawnej cegielni w stronę toru kolejowego). W 1949 roku uruchomiono Zakład Drzewny w Małdytach, który w 1951 roku przemianowano na Morąskie Zakłady Przemysłu Terenowego w Małdytach.

Bezpieczeństwo

W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.

Gospodarka

W miejscowości działają głównie firmy z sektora usług prywatnych, przetwórstwa, budownictwa, m. in. P.H.U. Trakpol, Zajazd pod Kłobukiem D.G.Białaś, Auto–service Andrzej Gotowicki Pomoc drogowa 24h, Katewicz Zenon–Autopomoc, mechanika pojazdowa, serwis ogumienia, Hydropress–Hydraulika siłowa, pneumatyka, automatyka przemysłowa, Agro Piekarnia Spółdzielnia, Morąsko–Zalewski Bank Spółdzielczy–Oddział, Kopalnia Surowców Mineralnych Jan Karpiuk, Drewnol–Produkcja łodzi–Domosławski W.. W miejscowości i okolicach znajduje się kilka punktów gastronomicznych, gospodarstwa agroturystyczne, przystań.

Kultura

W miejscowości działa Gminny Ośrodek Kultury i Sportu, Gminna Biblioteka Publiczna, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Kultury w Gminie Małdyty ''Mauda'' założone w 2009 roku. Jest tutaj także Zespół śpiewaczy „Antonówki”.

Szkolnictwo

W Małdytach funkcjonuje przedszkole, szkoła podstawowa oraz gimnazjum.

Religia

We wsi znajduje się siedziba lokalnej parafii rzymskokatolickiej.

Zabytki

• dwie oficyny pałacowe z XVIII i XIX wieku; neogotycka oficyna pałacowa w kształcie obecnym zbudowana ok. 1830 roku (dawniej część dużego kompleksu pałacowego należącego do dóbr Augusta II Mocnego)
• pozostałości parku dworskiego z pomnikowymi drzewami, m.in. okazem ponad 150–letniej tui, jednej z największych w Polsce

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.08.2013]
Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Małdytach [30.08.2013]
Ewidencja Zabytków [30.08.2013]
Strona Urzędu Gminy Małdyty [10.09.2013]
Forum Marienburg [28.07.2014]