Orzyny: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 11 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Orzyny | |nazwa = Orzyny | ||
| Linia 7: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Orzyn | |dopełniacz wsi = Orzyn | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = orzyny.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Źródło: [http://archipelag.ceik.eu archipelag.ceik.eu] |
|rodzaj miejscowości =wieś sołecka | |rodzaj miejscowości =wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 16: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = 328 | + | |liczba ludności = 328 |
|rok = 2010 | |rok = 2010 | ||
|strefa numeracyjna =(+48) 89 | |strefa numeracyjna =(+48) 89 | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | [[image:orzyny2.jpg|thumb|right|290px|Jezioro Arwiny.<br>Źródło: [http://archipelag.ceik.eu archipelag.ceik.eu]]] |
| + | ''' Orzyny''' (''Orżyny'', dawniej ''Arwiny'', niem. ''Erben'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat szczycieński | powiecie szczycieńskim]], w [[Dźwierzuty (gmina wiejska)|gminie Dźwierzuty]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 328 mieszkańców<ref>łącznie Orzyny i [[Kulka]]</ref>. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Wiesław Domalewski]]<ref>[http://bip.gminadzwierzuty.pl/?c=mdTresc-cmPokaz-145/ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty] [10.09.2013]</ref>. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | |||
| + | == Położenie== | ||
| + | Wieś położona jest na [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierzu Mazurskim]], w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, w północnej części powiatu szczycieńskiego. Miejscowość leży w odległości 15 km na północ od [[Szczytno|Szczytna]], na północnym krańcu jeziora [[Jezioro Łęsk|Łęsk]], wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 600 w kierunku [[Mrągowo|Mrągowa]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Dzieje miejscowości == |
| − | + | Choć oficjalnie wieś nosi nazwę Orzyny, mieszkańcy nazywają ją Orżynami. Ta ostatnia nazwa widnieje również na drogowskazach przy wsi oraz w dowodach osobistych mieszkańców i innych dokumentach urzędowych (akty urodzenia, zgonu itp.). | |
| + | Miejscowość istniała już przed 1414 rokiem jako część dóbr [[Rańsk|rańskich]]. W 1468 roku należała do braci Küchmeister. Dzięki urodzajnej glebie wieś szybko się rozwijała – już w 1539 roku obejmowała 60 łanów; istniała tam również karczma. Na początku XVIII wieku powstał tu samodzielny majątek – w XIX wieku powiększony o trzy folwarki (m.in. Annowo, od 1949 r. [[Zagórzany]]). Na przełomie XIX i XX wieku należał on do hrabiny von Mirbach z [[Sorkwity|Sorkwit]]; obejmował wówczas ok. 1000 ha i należał do największych na terenie powiatu szczycieńskiego. W 1912 roku nabył go Fritz Wilke ze Słupska. W tym okresie powstał tu [[Pałac w Orzynach|pałacyk]] z parkiem. W 1930 roku majątek [[Arwiny]] został rozparcelowany. Przed [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojną światową]] działały we wsi: gorzelnia i młyn wodny. | ||
| − | + | Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach: | Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach: | ||
| − | 1539 – 43 gospodarstwa | + | *1539 r. – 43 gospodarstwa |
| + | |||
| + | *1782 r. – 29 gospodarstw | ||
| − | + | *1818 r. – 218 osób, 26 gospodarstw | |
| − | + | *1939 r. – 604 osoby | |
| − | + | ==Szkolnictwo== | |
| + | W miejscowości funkcjonuje [[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Orzynach|Zespół Szkolno–Przedszkolny]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | === | + | |
| − | W miejscowości | + | == Zabytki== |
| + | *pałacyk z początków XX wieku, dwukondygnacyjny, z tarasem, zdobiona elewacja; pozostałości parku z widokiem na wyspę na jeziorze; obecnie własność gminy Dźwierzuty | ||
| + | *czworak z dawnych zabudowań folwarcznych, murowany z kamienia | ||
| + | *dom nr 69, murowany, z czerwonej cegły, z drewnianym gankiem, zdobienia w otynkowaniu | ||
| + | *dwa połączone ze sobą budynki szkoły: jeden z końca XIX wieku, drugi z okresu międzywojennego; oba z czerwonej cegły | ||
| + | *dawny [[Cmentarz ewangelicki w Orzynach|cmentarz ewangelicki]] z XIX wieku | ||
| + | |||
| + | ==Turystyka== | ||
| + | *miejscowość znajduje się na szlaku pałacowo-dworskim: [[Małszewko]] – [[Budy]] – [[Grądy]] – [[Grodziska]] – [[Zalesie (gmina Dźwierzuty) |Zalesie]] – [[Rogale (gmina Dźwierzuty)|Rogale]] – [[Przytuły (gmina Dźwierzuty) |Przytuły]] – [[Targowska Wola]] – [[Popowa Wola]] – Orzyny – [[Targowo]] – [[Jabłonka (gmina Dźwierzuty)|Jabłonka]] | ||
| + | |||
| + | == Przyroda == | ||
| + | W pobliżu miejscowości znajduje się [[Rezerwat Kulka |Rezerwat Przyrody "Kulka"]], a także pomnik przyrody – [[Głaz narzutowy w Leśnictwie Kulka |głaz narzutowy]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | === | + | ==Ciekawostki== |
| − | + | *We wsi realizowany jest projekt [[lkwim:Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie|Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie]] pod nazwą [http://archipelag.ceik.eu/ "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur"]. | |
| − | |||
| − | |||
| − | * | ||
| − | |||
| − | <br/> | + | == Bibliografia== |
| + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I, Olsztyn 2011.<br/> | ||
| + | Grabowski Sławomir, ''Z dziejów gminy Dźwierzuty'', Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3–6.<br/> | ||
| + | Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 2001.<br/> | ||
| + | Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, ''Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej'', Olsztyn 1998.<br/> | ||
| + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/> | ||
| + | ''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.<br/> | ||
| + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [29.09.2013]<br/> | ||
| + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/ortelsburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [29.09.2013]<br/> | ||
| + | [http://bip.gminadzwierzuty.pl/?c=mdTresc-cmPokaz-145/ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty] [10.09.2013] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| − | |||
<references/> | <references/> | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat szczycieński]] | |
| − | + | [[Kategoria: Dźwierzuty (gmina wiejska)]] | |
| − | + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | |
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria: 1401-1500]] |
| − | [[ | ||
Aktualna wersja na dzień 12:02, 28 sie 2015
| Orzyny | |
| | |
 Źródło: archipelag.ceik.eu
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | szczycieński |
| Gmina | Dźwierzuty |
| Liczba ludności (2010) | 328 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 12-120 |
| Tablice rejestracyjne | NSZ |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Orzyny | |
| Położenie na mapie Polski  Orzyny | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Orzyny (Orżyny, dawniej Arwiny, niem. Erben) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Dźwierzuty. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 328 mieszkańców[1]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiesław Domalewski[2].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest na Pojezierzu Mazurskim, w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, w północnej części powiatu szczycieńskiego. Miejscowość leży w odległości 15 km na północ od Szczytna, na północnym krańcu jeziora Łęsk, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 600 w kierunku Mrągowa.
Dzieje miejscowości
Choć oficjalnie wieś nosi nazwę Orzyny, mieszkańcy nazywają ją Orżynami. Ta ostatnia nazwa widnieje również na drogowskazach przy wsi oraz w dowodach osobistych mieszkańców i innych dokumentach urzędowych (akty urodzenia, zgonu itp.). Miejscowość istniała już przed 1414 rokiem jako część dóbr rańskich. W 1468 roku należała do braci Küchmeister. Dzięki urodzajnej glebie wieś szybko się rozwijała – już w 1539 roku obejmowała 60 łanów; istniała tam również karczma. Na początku XVIII wieku powstał tu samodzielny majątek – w XIX wieku powiększony o trzy folwarki (m.in. Annowo, od 1949 r. Zagórzany). Na przełomie XIX i XX wieku należał on do hrabiny von Mirbach z Sorkwit; obejmował wówczas ok. 1000 ha i należał do największych na terenie powiatu szczycieńskiego. W 1912 roku nabył go Fritz Wilke ze Słupska. W tym okresie powstał tu pałacyk z parkiem. W 1930 roku majątek Arwiny został rozparcelowany. Przed I wojną światową działały we wsi: gorzelnia i młyn wodny.
Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:
- 1539 r. – 43 gospodarstwa
- 1782 r. – 29 gospodarstw
- 1818 r. – 218 osób, 26 gospodarstw
- 1939 r. – 604 osoby
Szkolnictwo
W miejscowości funkcjonuje Zespół Szkolno–Przedszkolny.
Zabytki
- pałacyk z początków XX wieku, dwukondygnacyjny, z tarasem, zdobiona elewacja; pozostałości parku z widokiem na wyspę na jeziorze; obecnie własność gminy Dźwierzuty
- czworak z dawnych zabudowań folwarcznych, murowany z kamienia
- dom nr 69, murowany, z czerwonej cegły, z drewnianym gankiem, zdobienia w otynkowaniu
- dwa połączone ze sobą budynki szkoły: jeden z końca XIX wieku, drugi z okresu międzywojennego; oba z czerwonej cegły
- dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku
Turystyka
- miejscowość znajduje się na szlaku pałacowo-dworskim: Małszewko – Budy – Grądy – Grodziska – Zalesie – Rogale – Przytuły – Targowska Wola – Popowa Wola – Orzyny – Targowo – Jabłonka
Przyroda
W pobliżu miejscowości znajduje się Rezerwat Przyrody "Kulka", a także pomnik przyrody – głaz narzutowy.
Ciekawostki
- We wsi realizowany jest projekt Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie pod nazwą "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur".
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Dźwierzuty, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3–6.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.09.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.09.2013]
Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [10.09.2013]
Przypisy
- ↑ łącznie Orzyny i Kulka
- ↑ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [10.09.2013]
