Orzyny

Orzyny
Źródło: archipelag.ceik.eu
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Dźwierzuty
Liczba ludności (2010)	328
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-120
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Orzyny
Położenie na mapie Polski Orzyny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Jezioro Arwiny.
Źródło: archipelag.ceik.eu

Orzyny (Orżyny, dawniej Arwiny, niem. Erben) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Dźwierzuty. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 328 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiesław Domalewski.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Mazurskim, w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, w północnej części powiatu szczycieńskiego. Miejscowość leży w odległości 15 km na północ od Szczytna, na północnym krańcu jeziora Łęsk, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 600 w kierunku Mrągowa.

Dzieje miejscowości

Choć oficjalnie wieś nosi nazwę Orzyny, mieszkańcy nazywają ją Orżynami. Ta ostatnia nazwa widnieje również na drogowskazach przy wsi oraz w dowodach osobistych mieszkańców i innych dokumentach urzędowych (akty urodzenia, zgonu itp.). Miejscowość istniała już przed 1414 rokiem jako część dóbr rańskich. W 1468 roku należała do braci Küchmeister. Dzięki urodzajnej glebie wieś szybko się rozwijała – już w 1539 roku obejmowała 60 łanów; istniała tam również karczma. Na początku XVIII wieku powstał tu samodzielny majątek – w XIX wieku powiększony o trzy folwarki (m.in. Annowo, od 1949 r. Zagórzany). Na przełomie XIX i XX wieku należał on do hrabiny von Mirbach z Sorkwit; obejmował wówczas ok. 1000 ha i należał do największych na terenie powiatu szczycieńskiego. W 1912 roku nabył go Fritz Wilke ze Słupska. W tym okresie powstał tu pałacyk z parkiem. W 1930 roku majątek Arwiny został rozparcelowany. Przed I wojną światową działały we wsi: gorzelnia i młyn wodny.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:

• 1539 r. – 43 gospodarstwa

• 1782 r. – 29 gospodarstw

• 1818 r. – 218 osób, 26 gospodarstw

• 1939 r. – 604 osoby

Szkolnictwo

W miejscowości funkcjonuje Zespół Szkolno–Przedszkolny.

Zabytki

• pałacyk z początków XX wieku, dwukondygnacyjny, z tarasem, zdobiona elewacja; pozostałości parku z widokiem na wyspę na jeziorze; obecnie własność gminy Dźwierzuty
• czworak z dawnych zabudowań folwarcznych, murowany z kamienia
• dom nr 69, murowany, z czerwonej cegły, z drewnianym gankiem, zdobienia w otynkowaniu
• dwa połączone ze sobą budynki szkoły: jeden z końca XIX wieku, drugi z okresu międzywojennego; oba z czerwonej cegły
• dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku

Turystyka

• miejscowość znajduje się na szlaku pałacowo-dworskim: Małszewko – Budy – Grądy – Grodziska – Zalesie – Rogale – Przytuły – Targowska Wola – Popowa Wola – Orzyny – Targowo – Jabłonka

Przyroda

W pobliżu miejscowości znajduje się Rezerwat Przyrody "Kulka", a także pomnik przyrody – głaz narzutowy.

Ciekawostki

• We wsi realizowany jest projekt Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie pod nazwą "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur".

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Dźwierzuty, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3–6.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.09.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.09.2013]
Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [10.09.2013]