Sterławki Wielkie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| (Nie pokazano 24 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = |
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = st wlk.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Kościół w Sterławkach Wielkich.<br>Fot. Mieczysław Kalski |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Sterławki Wielkie ''' (niem. ''Gross Stürlack'') – | + | ''' Sterławki Wielkie ''' (niem. ''Gross Stürlack'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat giżycki|powiecie giżyckim]], w [[Ryn (gmina miejsko-wiejska)|gminie Ryn]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. |
| − | + | Miejscowość w 2010 roku liczyła 450 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Grzegorz Strygo]]<ref>http://www.miastoryn.pl/pl/page/so%C5%82ectwa</ref>. | |
| − | Miejscowość w 2010 roku liczyła 450 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[ | + | <br/><br/> |
| − | |||
| − | <br/> | ||
| − | |||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w północno-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na południe od jeziora [[Jezioro Dejguny|Dejguny]], 15 km na zachód od [[Giżycko|Giżycka]] i 9 km na północ od [[Ryn|Rynu]], w pobliżu granicy z [[powiat kętrzyński|powiatem kętrzyńskim]]. Przez wieś przebiegają drogi wojewódzkie nr 592 i 642, a także linia kolejowa na odcinku Giżycko | + | Wieś położona jest w północno-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na południe od jeziora [[Jezioro Dejguny|Dejguny]], 15 km na zachód od [[Giżycko|Giżycka]] i 9 km na północ od [[Ryn|Rynu]], w pobliżu granicy z [[powiat kętrzyński|powiatem kętrzyńskim]]. Przez wieś przebiegają drogi wojewódzkie nr 592 i 642, a także linia kolejowa na odcinku Giżycko – [[Kętrzyn]]. Na północny wschód od wsi znajduje się wzgórze [[Kocie Góry]] (143 m n.p.m.) – punkt widokowy na jezioro Dejguny. |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś powstała w ramach kolonizacji wschodnich terenów państwa [[Zakon Krzyżacki| | + | Wieś powstała w ramach kolonizacji wschodnich terenów państwa [[Zakon Krzyżacki|zakonu krzyżackiego]]. Jest to jedna z najstarszych osad w powiecie giżyckim. W 1387 roku komtur brandenburski [[Fryderyk von Wenden]] nadał Stefanowi i Andrzejowi von Rusin 60 łanów na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]], ci zaś w zamian zobowiązali się do wystawienia 14 służb konnych. Dobra otrzymały osiem lat [[wolnizna|wolnizny]], a także zgodę na budowę młyna. Wieś z czasem znacznie się powiększyła. Pod koniec XVI w. obejmowała już ponad 88 łanów, a na początku następnego stulecia były tu aż cztery karczmy. |
| − | W 1652 roku sześć łanów otrzymał tu Jerzy Fryderyk Schenck zu Tautenburg, który założył majątek zwany Sterławkami Szlacheckimi | + | W 1652 roku sześć łanów otrzymał tu Jerzy Fryderyk Schenck zu Tautenburg, który założył majątek z okazałym dworem, zwany Sterławkami Szlacheckimi. Kilka lat później podczas [[najazd tatarski w 1656 roku|najazdu tatarskiego]] dwór został spalony, właściciel został zabity, a dwóch jego synów poszło w jasyr. |
| − | Sterławki Wielkie posiadały kaplicę | + | Sterławki Wielkie posiadały kaplicę od 1490 roku, a sto lat później we wsi wybudowano kościół. W 1598 roku wieś stała się siedzibą [[parafia ewangelicka w Sterławkach Wielkich|parafii]]. Podczas najazdu tatarskiego w 1656 roku świątynia została spalona. Została odbudowana, jednak półtora wieku później zaczęła chylić się ku ruinie. W związku z tym w 1832 roku kościół wybudowano od nowa – na starych fundamentach i częściowo przy użyciu dawnego materiału, według projektu [[Karol Fryderyk Schinkel|Karola Fryderyka Schinkla]]. W 1884 roku świątynię odnowiono i dobudowano do niej wieżę (38 m). Po 1945 roku kościół stał się siedzibą [[parafia pw Opatrzności Bożej w Sterławkach Wielkich|parafii rzymskokatolickiej]]. Ponadto we wsi działa obecnie filia [[parafia ewangelicko-augsburska w Rynie|parafii ewangelicko-augsburskiej w Rynie]]. |
| − | Rozwój wsi nieco przyspieszył po | + | Rozwój wsi nieco przyspieszył po 1855–1856 roku, gdy wybudowano szosę z Rynu, a zwłaszcza po 1886 roku, gdy przez Sterławki Wielkie przeprowadzono linię kolejową łączącą Giżycko i Kętrzyn. We wsi działał młyn mechaniczny (czynny był jeszcze przez kilka lat po II wojnie światowej). Zarówno Sterławki, jak i okolica słynęły z chowu bydła, a [[Mieczysław Orłowicz]] podkreślał, iż "eksport masła z poczty tutejszej dochodził do 100 000 kg rocznie" <ref>Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', podali do druku G. Jasiński, A. Rzempołuch, R. Traba, Olsztyn 1991, s. 70.</ref>. W XIX wieku majątek w Sterławkach Szlacheckich uległ parcelacji, pozostała z niego jedynie tzw. resztówka. Po 1945 roku utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne Sterławki Szlacheckie. |
| − | Szkołę we wsi założono w 1600 roku. W latach | + | Szkołę we wsi założono w 1600 roku. W latach 1838–1848 pracował w niej [[Marcin Giersz|Marcin Gerss]], słynny mazurski publicysta, redaktor i pisarz. Po II wojnie światowej placówkę uruchomiono ponownie już 1 września 1945 roku dzięki staraniom późniejszej długoletniej kierowniczki szkoły – [[Alicja Kurczab|Alicji Kurczab]]. Od połowy lat 60. była to szkoła ośmioklasowa, a w połowie następnej dekady pracowało w niej dziewięciu nauczycieli. Placówka została zlikwidowana z dniem 31 sierpnia 2012 roku. |
| − | W 1970 roku Sterławki Wielkie liczyły 79 budynków mieszkalnych; znajdowały się tu: urząd pocztowy, ośrodek zdrowia, punkt apteczny, biblioteka, klub, sala kinowa na 100 miejsc, remiza strażacka, agronomówka, dwa sklepy z artykułami przemysłowymi, sklep spożywczy, kuźnia, zakład kotlarski, boisko sportowe. We wsi działało kółko rolnicze, międzykółkowa baza maszynowa i spółka wodnomelioracyjna. Nieco później we wsi założono dom kultury, przy którym działały kluby: muzyczny i kabaretowy. Od 1945 roku Sterławki Wielkie były siedzibą | + | W 1970 roku Sterławki Wielkie liczyły 79 budynków mieszkalnych; znajdowały się tu: urząd pocztowy, ośrodek zdrowia, punkt apteczny, biblioteka, klub, sala kinowa na 100 miejsc, remiza strażacka, agronomówka, dwa sklepy z artykułami przemysłowymi, sklep spożywczy, kuźnia, zakład kotlarski, boisko sportowe. We wsi działało kółko rolnicze, międzykółkowa baza maszynowa i spółka wodnomelioracyjna. Nieco później we wsi założono dom kultury, przy którym działały kluby: muzyczny i kabaretowy. Od 1945 roku Sterławki Wielkie były siedzibą gminy, a następnie w latach 1954–1972 – gromady. |
| − | + | Liczba mieszkańców na przestrzeni lat kształtowała się następująco: | |
| − | Liczba mieszkańców | + | *1857 – 566 osób |
| − | + | *1933 – 941 osób | |
| − | 1857 | + | *1939 – 870 osób |
| − | + | *1970 – 621 osób, 83 gospodarstwa | |
| − | 1933 | ||
| − | |||
| − | 1939 | ||
| − | |||
| − | 1970 | ||
| − | |||
| − | |||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[Marcin Giersz]] (Gerss) ( | + | *[[Marcin Giersz]] (Gerss) (1808–1895) – pisarz mazurski; był nauczycielem w szkole w Sterławkach Wielkich |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | *[[Kościół pw. Opatrzności Bożej w Sterławkach Wielkich| | + | *[[Kościół pw. Opatrzności Bożej w Sterławkach Wielkich|kościół pw. Opatrzności Bożej]] |
| − | * | + | *dawna plebania ewangelicka, obecnie kaplica |
| − | * | + | *cmentarz parafialny, dawny ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki; znajduje się na nim kwatera wojenna żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej |
| − | * | + | *pomnik poświęcony pamięci mieszkańców poległych podczas I wojny światowej, przy kościele |
| − | * | + | *budynek szkoły z lat 20. XX wieku |
| − | *[[ | + | *[[dwór w Sterławkach Wielkich]], murowany, z przełomu XIX i XX wieku |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| + | == Zobacz też == | ||
| + | [[Sterławki Małe (gmina Giżycko]] | ||
| + | == Bibliografia == | ||
| + | Białuński Grzegorz, ''Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie'', Olsztyn 1996.<br/> | ||
| + | ''Giżycko. Z dziejów miasta i okolic'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1983.<br/> | ||
| + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/> | ||
| + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.<br/> | ||
| + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857. <br/> | ||
| + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ||
| + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | Gminna ewidencja zabytków, w: Miasto i gmina Ryn. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. [http://bip.warmia.mazury.pl/ryn_gmina_miejsko_-_wiejska/system/pobierz.php/UCHW.%20Nr%20XLI%20360%2010%20Zal.%20Nr%201.pdf?id=1421 Część A], Ryn 2009/2010 [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/loetzen.html Deutsche Verwaltungsgeschichte] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/sterlawki_wielkie Olsztyńska Strona Rowerowa] [05.03.2014] | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat giżycki]] [[Kategoria: Ryn (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]] | |
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat giżycki]] [[Kategoria: | ||
Aktualna wersja na dzień 07:55, 7 lip 2016
| Sterławki Wielkie | |
| | |
 Kościół w Sterławkach Wielkich.
Fot. Mieczysław Kalski | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | giżycki |
| Gmina | Ryn |
| Liczba ludności (2010) | 450 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Sterławki Wielkie | |
| Położenie na mapie Polski  Sterławki Wielkie | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Sterławki Wielkie (niem. Gross Stürlack) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, w gminie Ryn. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 450 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Grzegorz Strygo[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północno-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na południe od jeziora Dejguny, 15 km na zachód od Giżycka i 9 km na północ od Rynu, w pobliżu granicy z powiatem kętrzyńskim. Przez wieś przebiegają drogi wojewódzkie nr 592 i 642, a także linia kolejowa na odcinku Giżycko – Kętrzyn. Na północny wschód od wsi znajduje się wzgórze Kocie Góry (143 m n.p.m.) – punkt widokowy na jezioro Dejguny.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w ramach kolonizacji wschodnich terenów państwa zakonu krzyżackiego. Jest to jedna z najstarszych osad w powiecie giżyckim. W 1387 roku komtur brandenburski Fryderyk von Wenden nadał Stefanowi i Andrzejowi von Rusin 60 łanów na prawie chełmińskim, ci zaś w zamian zobowiązali się do wystawienia 14 służb konnych. Dobra otrzymały osiem lat wolnizny, a także zgodę na budowę młyna. Wieś z czasem znacznie się powiększyła. Pod koniec XVI w. obejmowała już ponad 88 łanów, a na początku następnego stulecia były tu aż cztery karczmy.
W 1652 roku sześć łanów otrzymał tu Jerzy Fryderyk Schenck zu Tautenburg, który założył majątek z okazałym dworem, zwany Sterławkami Szlacheckimi. Kilka lat później podczas najazdu tatarskiego dwór został spalony, właściciel został zabity, a dwóch jego synów poszło w jasyr.
Sterławki Wielkie posiadały kaplicę od 1490 roku, a sto lat później we wsi wybudowano kościół. W 1598 roku wieś stała się siedzibą parafii. Podczas najazdu tatarskiego w 1656 roku świątynia została spalona. Została odbudowana, jednak półtora wieku później zaczęła chylić się ku ruinie. W związku z tym w 1832 roku kościół wybudowano od nowa – na starych fundamentach i częściowo przy użyciu dawnego materiału, według projektu Karola Fryderyka Schinkla. W 1884 roku świątynię odnowiono i dobudowano do niej wieżę (38 m). Po 1945 roku kościół stał się siedzibą parafii rzymskokatolickiej. Ponadto we wsi działa obecnie filia parafii ewangelicko-augsburskiej w Rynie.
Rozwój wsi nieco przyspieszył po 1855–1856 roku, gdy wybudowano szosę z Rynu, a zwłaszcza po 1886 roku, gdy przez Sterławki Wielkie przeprowadzono linię kolejową łączącą Giżycko i Kętrzyn. We wsi działał młyn mechaniczny (czynny był jeszcze przez kilka lat po II wojnie światowej). Zarówno Sterławki, jak i okolica słynęły z chowu bydła, a Mieczysław Orłowicz podkreślał, iż "eksport masła z poczty tutejszej dochodził do 100 000 kg rocznie" [2]. W XIX wieku majątek w Sterławkach Szlacheckich uległ parcelacji, pozostała z niego jedynie tzw. resztówka. Po 1945 roku utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne Sterławki Szlacheckie.
Szkołę we wsi założono w 1600 roku. W latach 1838–1848 pracował w niej Marcin Gerss, słynny mazurski publicysta, redaktor i pisarz. Po II wojnie światowej placówkę uruchomiono ponownie już 1 września 1945 roku dzięki staraniom późniejszej długoletniej kierowniczki szkoły – Alicji Kurczab. Od połowy lat 60. była to szkoła ośmioklasowa, a w połowie następnej dekady pracowało w niej dziewięciu nauczycieli. Placówka została zlikwidowana z dniem 31 sierpnia 2012 roku.
W 1970 roku Sterławki Wielkie liczyły 79 budynków mieszkalnych; znajdowały się tu: urząd pocztowy, ośrodek zdrowia, punkt apteczny, biblioteka, klub, sala kinowa na 100 miejsc, remiza strażacka, agronomówka, dwa sklepy z artykułami przemysłowymi, sklep spożywczy, kuźnia, zakład kotlarski, boisko sportowe. We wsi działało kółko rolnicze, międzykółkowa baza maszynowa i spółka wodnomelioracyjna. Nieco później we wsi założono dom kultury, przy którym działały kluby: muzyczny i kabaretowy. Od 1945 roku Sterławki Wielkie były siedzibą gminy, a następnie w latach 1954–1972 – gromady.
Liczba mieszkańców na przestrzeni lat kształtowała się następująco:
- 1857 – 566 osób
- 1933 – 941 osób
- 1939 – 870 osób
- 1970 – 621 osób, 83 gospodarstwa
Ludzie związani z miejscowością
- Marcin Giersz (Gerss) (1808–1895) – pisarz mazurski; był nauczycielem w szkole w Sterławkach Wielkich
Zabytki
- kościół pw. Opatrzności Bożej
- dawna plebania ewangelicka, obecnie kaplica
- cmentarz parafialny, dawny ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki; znajduje się na nim kwatera wojenna żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej
- pomnik poświęcony pamięci mieszkańców poległych podczas I wojny światowej, przy kościele
- budynek szkoły z lat 20. XX wieku
- dwór w Sterławkach Wielkich, murowany, z przełomu XIX i XX wieku
Przypisy
- ↑ http://www.miastoryn.pl/pl/page/so%C5%82ectwa
- ↑ Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, podali do druku G. Jasiński, A. Rzempołuch, R. Traba, Olsztyn 1991, s. 70.
Zobacz też
Bibliografia
Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
Giżycko. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1983.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Gminna ewidencja zabytków, w: Miasto i gmina Ryn. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Część A, Ryn 2009/2010 [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [05.03.2014]
Olsztyńska Strona Rowerowa [05.03.2014]
