Judyty: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zabytki) |
|||
| (Nie pokazano 18 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = judyty.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Pałac i staw w Judytach.<br>Fot. Mieczysław Kalski |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }}<br | + | }} |
| − | ''' Judyty ''' (niem. ''Juditten'') – | + | [[File: judyty2.jpg|thumb|right|290px|Stajnie pałacowe w Judytach w roku 1938.<br>Źródło: Ze zbiorów dawnego Urzędu Prowincjonalnego Konserwatora Zabytków Prus Wschodnich w Królewcu. Kolekcja IS PAN]] |
| − | + | ''' Judyty ''' (niem. ''Juditten'') – wieś niesołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat bartoszycki|powiecie bartoszyckim]], w [[Sępopol (gmina miejsko-wiejska)|gminie Sępopol]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. | |
| − | Miejscowość w 2010 roku liczyła 245 mieszkańców. Wieś wchodzi w skład sołectwa [[Trosiny]], w którym funkcję sołtysa sprawuje obecnie [[ | + | Miejscowość w 2010 roku liczyła 245 mieszkańców. Wieś wchodzi w skład sołectwa [[Trosiny]], w którym funkcję sołtysa sprawuje obecnie [[Artur Mikołajczyk]]<ref>http://www.sepopol.pl/art,89,solectwa.html</ref>. |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | <br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| Linia 40: | Linia 39: | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa [[Zakon | + | Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa [[Zakon krzyżacki|zakonu krzyżackiego]]. W 1425 roku utworzono tu służebny majątek rycerski, który nadano rodzinie von Lesgewangów [[Prusowie|staropruskiego]] pochodzenia. W ich posiadaniu Judyty pozostały przez trzysta lat, po czym w drodze dziedziczenia przeszły w ręce von Kunheimów (aż do 1945 roku). W 1798 roku ród uzyskał od króla tytuł hrabiowski, a w 1909 roku oficjalnie zmienił nazwisko na von Kuenheim. W 1889 roku majątek w Judytach wraz z folwarkami [[Domarady]], [[Park (gm. Sępopol)|Park]] i [[Przewarszyty]] obejmował obszar 1121 ha i należał do największych w powiecie. Prowadzono tu przede wszystkim hodowlę koni; tutejsza stadnina była jedną z najstarszych na tych terenach. Do 1945 roku Judyty wchodziły w skład parafii ewangelickiej w [[Szczurkowo|Szczurkowie]]. |
| − | |||
[[lkwim:Pałac w Judytach|Pałac]] wzniesiono w Judytach w drugiej połowie XIX wieku, prawdopodobnie na miejscu poprzedniego dworu. Ozdobą pałacu bez wątpienia są dwa odlane z brązu lwy naturalnej wielkości, ustawione na podjeździe. | [[lkwim:Pałac w Judytach|Pałac]] wzniesiono w Judytach w drugiej połowie XIX wieku, prawdopodobnie na miejscu poprzedniego dworu. Ozdobą pałacu bez wątpienia są dwa odlane z brązu lwy naturalnej wielkości, ustawione na podjeździe. | ||
Szkołę założono tu w połowie XVIII wieku. W 1935 roku uczęszczało do niej 88 uczniów, a zatrudnionych było dwóch nauczycieli. | Szkołę założono tu w połowie XVIII wieku. W 1935 roku uczęszczało do niej 88 uczniów, a zatrudnionych było dwóch nauczycieli. | ||
| − | Po | + | Po II wojnie światowej Judyty weszły w skład sołectwa [[Retowy]]. Tutejszy majątek włączono do Państwowej Stadniny Koni w [[Liski (gmina Sępopol)|Liskach]]. Według spisu powszechnego z 1983 roku wieś składała się z 12 budynków mieszkalnych w rozproszonej zabudowie; miała elektryczne oświetlenie ulic, świetlicę, klub, punkt biblioteczny, salę kinową na 100 miejsc oraz sklep wielobranżowy. |
| − | Cześć ocalałego wyposażenia pałacu (m.in. część galerii portretów rodowych Kuenheimów, w tym [[lkwim:Portret Fanny von Kunheim z pałacu w Judytach|portret Fanny von Kunheim]]) przeniesiono w 1945 roku do [[lkwim:Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie|muzeum w Olsztynie]]. Po wojnie w pałacu mieściło się przedszkole, świetlica, a na piętrze mieszkania. Pod koniec lat 80. pałac został opuszczony (jedynie w części piwnicy urządzono kaplicę). | + | Cześć ocalałego wyposażenia pałacu (m.in. część galerii portretów rodowych Kuenheimów, w tym [[lkwim:Portret Fanny von Kunheim z pałacu w Judytach|portret Fanny von Kunheim]]) przeniesiono w 1945 roku do [[lkwim:Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie|muzeum w Olsztynie]]. Po wojnie w pałacu mieściło się przedszkole, świetlica, a na piętrze mieszkania. Pod koniec lat 80. XX w. pałac został opuszczony (jedynie w części piwnicy urządzono kaplicę). W 1998 roku całe założenie pałacowo-parkowe zostało zakupione przez prywatnego właściciela. Pozostaje ono jednym z najcenniejszych zabytków tego typu w województwie. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła: | ||
| + | *1857 – 56 osób | ||
| + | *1933 – 554 osoby | ||
| + | *1939 – 537 osób (łącznie z Domaradami) | ||
| + | *1983 – 304 osoby | ||
== Turystyka == | == Turystyka == | ||
| − | *Przez wieś przebiega szlak rowerowy | + | *Przez wieś przebiega [[szlak rowerowy "Pogranicza"]]: Sępopol – [[Stopki]] – [[Ostre Bardo]] – Szczurkowo – Park - Judyty – Liski – [[Smolanka]] – Sępopol |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *pałac z lat 1862–1863 |
| − | * | + | *park pałacowy z dwoma pomnikami przyrody (dąb i lipa), założony w stylu krajobrazowym, z ogrodem użytkowym, sadem i oranżerią; obecnie układ kompozycji słabo czytelny, najlepiej zachowały się podjazd i dwa stawy, budynek oranżerii jest w ruinie; obiekt jest częściowo pielęgnowany |
| − | * | + | *zabudowania folwarczne z końca XIX i początku XX wieku: wozownia, stajnia-spichlerz (1733 rok), garaż maszyn, rządcówka, chlewnia, magazyn, dwie stodoły, kuźnia, budynki mieszkalne robotników folwarcznych; cały zespół zajmował powierzchnię ok. 17 ha, układ przestrzenny dobrze zachowany |
| − | * | + | *lipowe aleje przydrożne wzdłuż drogi do [[Gulkajmy|Gulkajm]] (1,5 km) oraz do Parku (1 km) |
| − | < | + | {{Przypisy}} |
| − | + | <references/> | |
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | ''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.<br/> | |
| − | + | Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1999.<br/> | |
| − | + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://bip.warmia.mazury.pl/sepopol_gmina_miejsko_-_wiejska/76/428/Studium_uwarunkowan_i_kierunkow_zagospodarowania_przestrzennego_miasta_i_gminy_Sepopol/| bip.warmia.mazury.pl, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Sępopol], Sępopol 2005 [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.ciekawemazury.pl/info.htm#942/pl/i/judyty_-_zabytkowy_zespol_palacowy| ciekawemazury.pl] [05.03.2014]<br/> | |
| + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/bartenstein.html| verwaltungsgeschichte.de] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/6799/Judyty/| polskiezabytki.pl] [05.03.2014] | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: Sępopol (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: Wsie niesołeckie]] [[Kategoria: 1401-1500]] |
Aktualna wersja na dzień 09:38, 7 lip 2016
| Judyty | |
| | |
 Pałac i staw w Judytach.
Fot. Mieczysław Kalski | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | bartoszycki |
| Gmina | Bartoszyce |
| Liczba ludności (2010) | 245 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Judyty | |
| Położenie na mapie Polski  Judyty | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Judyty (niem. Juditten) – wieś niesołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Sępopol. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 245 mieszkańców. Wieś wchodzi w skład sołectwa Trosiny, w którym funkcję sołtysa sprawuje obecnie Artur Mikołajczyk[1].
Położenie
Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Równinie Sępopolskiej, 12 km na północny wschód od Bartoszyc i 12 km na północny zachód od Sępopola, na wschód od drogi wojewódzkiej nr 512.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa zakonu krzyżackiego. W 1425 roku utworzono tu służebny majątek rycerski, który nadano rodzinie von Lesgewangów staropruskiego pochodzenia. W ich posiadaniu Judyty pozostały przez trzysta lat, po czym w drodze dziedziczenia przeszły w ręce von Kunheimów (aż do 1945 roku). W 1798 roku ród uzyskał od króla tytuł hrabiowski, a w 1909 roku oficjalnie zmienił nazwisko na von Kuenheim. W 1889 roku majątek w Judytach wraz z folwarkami Domarady, Park i Przewarszyty obejmował obszar 1121 ha i należał do największych w powiecie. Prowadzono tu przede wszystkim hodowlę koni; tutejsza stadnina była jedną z najstarszych na tych terenach. Do 1945 roku Judyty wchodziły w skład parafii ewangelickiej w Szczurkowie. Pałac wzniesiono w Judytach w drugiej połowie XIX wieku, prawdopodobnie na miejscu poprzedniego dworu. Ozdobą pałacu bez wątpienia są dwa odlane z brązu lwy naturalnej wielkości, ustawione na podjeździe.
Szkołę założono tu w połowie XVIII wieku. W 1935 roku uczęszczało do niej 88 uczniów, a zatrudnionych było dwóch nauczycieli.
Po II wojnie światowej Judyty weszły w skład sołectwa Retowy. Tutejszy majątek włączono do Państwowej Stadniny Koni w Liskach. Według spisu powszechnego z 1983 roku wieś składała się z 12 budynków mieszkalnych w rozproszonej zabudowie; miała elektryczne oświetlenie ulic, świetlicę, klub, punkt biblioteczny, salę kinową na 100 miejsc oraz sklep wielobranżowy.
Cześć ocalałego wyposażenia pałacu (m.in. część galerii portretów rodowych Kuenheimów, w tym portret Fanny von Kunheim) przeniesiono w 1945 roku do muzeum w Olsztynie. Po wojnie w pałacu mieściło się przedszkole, świetlica, a na piętrze mieszkania. Pod koniec lat 80. XX w. pałac został opuszczony (jedynie w części piwnicy urządzono kaplicę). W 1998 roku całe założenie pałacowo-parkowe zostało zakupione przez prywatnego właściciela. Pozostaje ono jednym z najcenniejszych zabytków tego typu w województwie.
Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:
- 1857 – 56 osób
- 1933 – 554 osoby
- 1939 – 537 osób (łącznie z Domaradami)
- 1983 – 304 osoby
Turystyka
- Przez wieś przebiega szlak rowerowy "Pogranicza": Sępopol – Stopki – Ostre Bardo – Szczurkowo – Park - Judyty – Liski – Smolanka – Sępopol
Zabytki
- pałac z lat 1862–1863
- park pałacowy z dwoma pomnikami przyrody (dąb i lipa), założony w stylu krajobrazowym, z ogrodem użytkowym, sadem i oranżerią; obecnie układ kompozycji słabo czytelny, najlepiej zachowały się podjazd i dwa stawy, budynek oranżerii jest w ruinie; obiekt jest częściowo pielęgnowany
- zabudowania folwarczne z końca XIX i początku XX wieku: wozownia, stajnia-spichlerz (1733 rok), garaż maszyn, rządcówka, chlewnia, magazyn, dwie stodoły, kuźnia, budynki mieszkalne robotników folwarcznych; cały zespół zajmował powierzchnię ok. 17 ha, układ przestrzenny dobrze zachowany
- lipowe aleje przydrożne wzdłuż drogi do Gulkajm (1,5 km) oraz do Parku (1 km)
Przypisy
Bibliografia
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1999.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
bip.warmia.mazury.pl, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Sępopol, Sępopol 2005 [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
ciekawemazury.pl [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
polskiezabytki.pl [05.03.2014]
