Łyna: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Charakterystyka fizjograficzna) |
|||
| (Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Łyna | |nazwa = Łyna | ||
| Linia 7: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Łyny | |dopełniacz wsi = Łyny | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = lynak.jpg |
| − | |opis zdjęcia = Kościół w Łynie | + | |opis zdjęcia = Kościół w Łynie<br>Fot.: © Mieczysław Wieliczko |
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 16: | Linia 14: | ||
|sołectwo = Łyna | |sołectwo = Łyna | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = | + | |liczba ludności = 247 |
| − | |rok = | + | |rok = 2009 |
|strefa numeracyjna = (+48) 89 | |strefa numeracyjna = (+48) 89 | ||
|kod pocztowy = 13 - 100 Nidzica | |kod pocztowy = 13 - 100 Nidzica | ||
| Linia 31: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | + | '''Zobacz też [[Rzeka Łyna]]''' | |
| + | '''Łyna''' – (Lana, Liny, niem. Lahna, od 1938 r. Allendorf) – [[wieś sołecka]] w Polsce w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat nidzicki |powiecie nidzickim]], w [[Nidzica (gmina miejsko-wiejska)|gminie Nidzica]]. W latach 1975-1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. Funkcję sołtysa pełni [[Elżbieta Brodacka]]. <ref>[http://www.nidzica.pl/58,solectwa.html Strona Gminy Nidzica]</ref> | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | == Charakterystyka fizjograficzna == | ||
| + | W pobliżu wsi mieści się rezerwat przyrody [[Rezerwat Źródła Rzeki Łyny|"Rzeki Łyny"]] - miejsce, w którym wiele płynących strumieni daje początek rzece [[Rzeka Łyna| Łynie]]. Na terenie miejscowości występuje ciągłe cofanie się źródeł rzeki Łyny. Ponadto miejscowość leży na terenie [[Nidzica (gmina miejsko-wiejska)| gminy Nidzica]], przez Obszar której przebiega jedna z głównych granic fizyczno-geograficznych Europy, oddzielająca Obszar Europy Zachodniej od Obszaru Europy Wschodniej. Ponadto 19 000 ha powierzchni gminy zajmują lasy i grunty leśne. Istotnym zasobem naturalnym gminy są surowce mineralne: żwiry i piaski, torfy i węgiel brunatny, kreda jeziorna, gytia i ziemia okrzemkowa. | ||
<br/> | <br/> | ||
| + | == Dzieje miejscowości == | ||
| + | W 1387 r. komtur ostródzki nadał młyn Henrykowi z Reszek. Oprócz młyna Henryk otrzymał 7 łanów, 7 mórg i 150 prętów ziemi na [[prawo chełmińskie| prawie chełmińskim]]. Dokładna data lokacji wsi nie jest znana. | ||
| − | + | W 1414 r. istniał we wsi drewniany kościół, który w 1527 r. został przejęty przez protestantów. W 1532 r. książę Albrecht nadał Heinrichowi Landskronowi 12 łanów ziemi na [[prawo magdeburskie |prawie magdeburskim]]. Albrecht zezwolił na połów ryb w [[Jezioro Orłowskie |Jeziorze Orłowskim]]. Następnie 1557 r. książę Albrecht przekazał staroście nidzickiemu Rufowi Kobierzyckiemu i jego bratu Sebastyanowi wieś Łynę o powierzchni 60 [[włóka|włók]]. Bracia otrzymali prawo połowu ryb w [[Jezioro Omulew |Jeziorze Omulew]] i [[Jezioro Czarne |Jeziorze Czarne]] oraz w [[Jeziorko Dłużek |Jeziorku Dłużek]]. W 1565 r. 26 łanów wsi należało do Hansa Kostki. | |
| − | W | + | W XVI w. miejscowość należała do polskich rodzin szlachecki: Chmielewskich, a po 1644 r. do Krasińskich, Michałowskich, Węgierskich. W 1620 r. sekretarz królewski Stefan Sadorski, w zamian za 20 włók w [[Zagrzewo |Zagrzewie]] i 2401 grzywien, otrzymał 19 włók w Łynie. W I poł. XVII w. w Łynie działały dwa młyny – zbożowy i foluszny. Foluszny spłonął w trakcie potopu szwedzkiego, ale został odbudowany przez sukienników. |
| − | + | W 1654 r. elektor pruski Fryderyk Wilhelm nadał wieś Christophowi Finck von Finckenstein. W 1680 r. teren wsi zajmował obszar 60 łanów. W latach 1725–1726 w Łynie wybudowano nowy kościół. W 1751 r. Łyna należała do porucznika von der Oelsnitz. W 1782 r. we wsi gospodarowało 8 chłopów, a Oelsnitz miał 26 łanów, zaś hrabia Czapski 18 łanów. W tym samym roku właścicielem młynów był Friedrich Augustin. W 1857 r. właścicielem Łyny był kapitan von Kornatzki, a po nim majątek przeją Adolf Ruben. W tym okresie miejscowość obejmowała powierzchnię 439 ha. We wsi znajdowała się również gorzelnia i wapiennik. W 1818 r. we wsi było 27 domów. W 1890 r., zaś funkcjonowało 40 domów. W 1871 r. we wsi było 283 ewangelików i 24 katolików. W tym okresie w dobrach rycerskich Łyny znajdowały się 342 ha ziemi ornej, w tym we wsi było 10 ha łąk, 36 ha pastwisk, 41 ha lasów i 9 ha nieużytków. W 1866 r. do parafii ewangelickiej należało 1735 Polaków i 124 Niemców. W 1878 r. znajdowało się we wsi: 1910 Polaków i 112 Niemców. | |
| − | + | Na początku XX w. gminę sołecką Łyna tworzyły dwie osady: Łyna i Allendorf – powstała na gruntach majątku Łyna, lokowanego w 1426 r. Wieś ukształtowała się wzdłuż rzeki Łyny. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | W | + | W dniach 23-28 sierpnia 1914 r. toczyła się bitwa między wojskami niemieckimi i rosyjskimi określana jako bitwa pod Frąknowem, Łyną i Orłowem. <ref>http://www.ciekawemazury.pl/opis/3497,Or%C5%82owo+-+cmentarz+poleg%C5%82ych+w+I+wojnie+%C5%9Bwiatowej.htm (Informację o bitwie przekazał Witold Olbryś)</ref>. Położona wysoko wieś Łyna stanowiła dla armii niemieckiej dogodny punkt obronny. Okopy obsadziła 2. i 4. kompania elitarnego 1. Batalionu Strzelców ze Szczytna im. hr. Yorcka. Celny ostrzał trzymał rosyjskie wojska na dystans. Jednak Rosjanie pokonali opór zmuszając obrońców do wycofania się i obsadzenia domów we wsi. W desperackiej obronie zginął dowódca - kapitan Bergemann. Część Niemców zdołała uciec do własnych oddziałów. Na cmentarzu pochowano ofiary bitwy: 54 żołnierzy armi niemieckiej oraz 89 żołnierzy armi rosyjskiej.<ref>http://wikimapia.org/20997448/pl/Cmentarz-Wojenny-1914</ref> |
| + | ==Gospodarka== | ||
| + | We wsi znajduje się przystanek autobusowy, tartak, sklep, zakład wielobranżowy, firma budowlana, a także siedziba [[Leśnictwo Łyna|leśnictwa]], należącego do [[Nadleśnictwo Nidzica|Nadleśnictwa Nidzica]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Kultura== | |
| − | + | Z miejscowością związane są [[lkwim:Międzynarodowe Warsztaty Plastyczne „Sztuka Łączy i Łagodzi Obyczaje” Łyna|Międzynarodowe Warsztaty Plastyczne „Sztuka Łączy i Łagodzi Obyczaje”]]. | |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Edukacja== | |
| − | + | W Łynie działa [[Szkoła Podstawowa w Łynie |Szkoła Podstawowa im. prof. Romana Kobendzy]]. | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Religia== | |
| − | + | We wsi znajduje się siedziba [[Parafia pw. Niepokalanego Serca Maryi Panny w Łynie |parafii rzymskokatolickiej pw. Niepokalanego Serca Maryi Panny]]. | |
| − | |||
| − | We wsi znajduje się | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| + | == Ludzie związani z miejscowością== | ||
| + | *[[lkwim:Jadwiga Bardyszewska|Jadwiga Bardyszewska]] (ur. 1954) – artystka plastyk (rzeźba, rysunek, malarstwo olejne), pedagog. | ||
| + | *[[Jan Radomski]] (zm. ok. 1572) – pastor, korektor, tłumacz, proboszcz w Łynie. | ||
| + | *Z miejscowością związana jest postać pastora [[Marcin Świetlicki |Marcina Świetlickiego]]. | ||
| + | *W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest [[Elżbieta Brodacka]]. | ||
| + | == Zabytki== | ||
| + | Na terenie wsi znajdują się następujące zabytki: [[Kościół pw. Niepokalanego Serca Maryi Panny w Łynie| kościół]] z 1726 r. z drewnianą wieżą zakończoną barokowym hełmem, dawna gospoda z zajazdem, mały cmentarz z I wojny światowej, cmentarz ewangelicki z końca XIX w., cmentarz parafii rzymskokatolickiej. | ||
| + | == Bibliografia== | ||
| + | #Kujawski Wojciech, ''Łyna - Wadąg. Szlak wodny'', Olsztyn 2013, 447 ss. <br/> | ||
| + | ''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. V, Warszawa, 1884, 960 ss. | ||
| + | #Wijaczka Jacek, ''Dzieje wsi do końca XVIII wieku'', [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, s. 165–202. | ||
| + | ==Przypisy== | ||
| + | <references/> | ||
== Zobacz też == | == Zobacz też == | ||
| − | Rezerwat Źródła Rzeki Łyny - http://www.museo.pl/content/view/1337/461/. | + | Rezerwat Źródła Rzeki Łyny - [http://www.museo.pl/content/view/1337/461/ museo.pl]. |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat nidzicki]] | |
| − | [[ | + | [[Kategoria: Nidzica (gmina miejsko-wiejska)]] |
| + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | ||
| + | [[Kategoria: 1301-1400]] | ||
Aktualna wersja na dzień 07:08, 13 wrz 2017
| Łyna | |
| | |
 Kościół w Łynie
Fot.: © Mieczysław Wieliczko | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | nidzicki |
| Gmina | Nidzica |
| Sołectwo | Łyna |
| Liczba ludności (2009) | 247 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 13 - 100 Nidzica |
| Tablice rejestracyjne | NNI |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Łyna | |
| Położenie na mapie Polski  Łyna | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Zobacz też Rzeka Łyna
Łyna – (Lana, Liny, niem. Lahna, od 1938 r. Allendorf) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nidzickim, w gminie Nidzica. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Funkcję sołtysa pełni Elżbieta Brodacka. [1]
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
W pobliżu wsi mieści się rezerwat przyrody "Rzeki Łyny" - miejsce, w którym wiele płynących strumieni daje początek rzece Łynie. Na terenie miejscowości występuje ciągłe cofanie się źródeł rzeki Łyny. Ponadto miejscowość leży na terenie gminy Nidzica, przez Obszar której przebiega jedna z głównych granic fizyczno-geograficznych Europy, oddzielająca Obszar Europy Zachodniej od Obszaru Europy Wschodniej. Ponadto 19 000 ha powierzchni gminy zajmują lasy i grunty leśne. Istotnym zasobem naturalnym gminy są surowce mineralne: żwiry i piaski, torfy i węgiel brunatny, kreda jeziorna, gytia i ziemia okrzemkowa.
Dzieje miejscowości
W 1387 r. komtur ostródzki nadał młyn Henrykowi z Reszek. Oprócz młyna Henryk otrzymał 7 łanów, 7 mórg i 150 prętów ziemi na prawie chełmińskim. Dokładna data lokacji wsi nie jest znana.
W 1414 r. istniał we wsi drewniany kościół, który w 1527 r. został przejęty przez protestantów. W 1532 r. książę Albrecht nadał Heinrichowi Landskronowi 12 łanów ziemi na prawie magdeburskim. Albrecht zezwolił na połów ryb w Jeziorze Orłowskim. Następnie 1557 r. książę Albrecht przekazał staroście nidzickiemu Rufowi Kobierzyckiemu i jego bratu Sebastyanowi wieś Łynę o powierzchni 60 włók. Bracia otrzymali prawo połowu ryb w Jeziorze Omulew i Jeziorze Czarne oraz w Jeziorku Dłużek. W 1565 r. 26 łanów wsi należało do Hansa Kostki.
W XVI w. miejscowość należała do polskich rodzin szlachecki: Chmielewskich, a po 1644 r. do Krasińskich, Michałowskich, Węgierskich. W 1620 r. sekretarz królewski Stefan Sadorski, w zamian za 20 włók w Zagrzewie i 2401 grzywien, otrzymał 19 włók w Łynie. W I poł. XVII w. w Łynie działały dwa młyny – zbożowy i foluszny. Foluszny spłonął w trakcie potopu szwedzkiego, ale został odbudowany przez sukienników.
W 1654 r. elektor pruski Fryderyk Wilhelm nadał wieś Christophowi Finck von Finckenstein. W 1680 r. teren wsi zajmował obszar 60 łanów. W latach 1725–1726 w Łynie wybudowano nowy kościół. W 1751 r. Łyna należała do porucznika von der Oelsnitz. W 1782 r. we wsi gospodarowało 8 chłopów, a Oelsnitz miał 26 łanów, zaś hrabia Czapski 18 łanów. W tym samym roku właścicielem młynów był Friedrich Augustin. W 1857 r. właścicielem Łyny był kapitan von Kornatzki, a po nim majątek przeją Adolf Ruben. W tym okresie miejscowość obejmowała powierzchnię 439 ha. We wsi znajdowała się również gorzelnia i wapiennik. W 1818 r. we wsi było 27 domów. W 1890 r., zaś funkcjonowało 40 domów. W 1871 r. we wsi było 283 ewangelików i 24 katolików. W tym okresie w dobrach rycerskich Łyny znajdowały się 342 ha ziemi ornej, w tym we wsi było 10 ha łąk, 36 ha pastwisk, 41 ha lasów i 9 ha nieużytków. W 1866 r. do parafii ewangelickiej należało 1735 Polaków i 124 Niemców. W 1878 r. znajdowało się we wsi: 1910 Polaków i 112 Niemców.
Na początku XX w. gminę sołecką Łyna tworzyły dwie osady: Łyna i Allendorf – powstała na gruntach majątku Łyna, lokowanego w 1426 r. Wieś ukształtowała się wzdłuż rzeki Łyny.
W dniach 23-28 sierpnia 1914 r. toczyła się bitwa między wojskami niemieckimi i rosyjskimi określana jako bitwa pod Frąknowem, Łyną i Orłowem. [2]. Położona wysoko wieś Łyna stanowiła dla armii niemieckiej dogodny punkt obronny. Okopy obsadziła 2. i 4. kompania elitarnego 1. Batalionu Strzelców ze Szczytna im. hr. Yorcka. Celny ostrzał trzymał rosyjskie wojska na dystans. Jednak Rosjanie pokonali opór zmuszając obrońców do wycofania się i obsadzenia domów we wsi. W desperackiej obronie zginął dowódca - kapitan Bergemann. Część Niemców zdołała uciec do własnych oddziałów. Na cmentarzu pochowano ofiary bitwy: 54 żołnierzy armi niemieckiej oraz 89 żołnierzy armi rosyjskiej.[3]
Gospodarka
We wsi znajduje się przystanek autobusowy, tartak, sklep, zakład wielobranżowy, firma budowlana, a także siedziba leśnictwa, należącego do Nadleśnictwa Nidzica.
Kultura
Z miejscowością związane są Międzynarodowe Warsztaty Plastyczne „Sztuka Łączy i Łagodzi Obyczaje”.
Edukacja
W Łynie działa Szkoła Podstawowa im. prof. Romana Kobendzy.
Religia
We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. Niepokalanego Serca Maryi Panny.
Ludzie związani z miejscowością
- Jadwiga Bardyszewska (ur. 1954) – artystka plastyk (rzeźba, rysunek, malarstwo olejne), pedagog.
- Jan Radomski (zm. ok. 1572) – pastor, korektor, tłumacz, proboszcz w Łynie.
- Z miejscowością związana jest postać pastora Marcina Świetlickiego.
- W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest Elżbieta Brodacka.
Zabytki
Na terenie wsi znajdują się następujące zabytki: kościół z 1726 r. z drewnianą wieżą zakończoną barokowym hełmem, dawna gospoda z zajazdem, mały cmentarz z I wojny światowej, cmentarz ewangelicki z końca XIX w., cmentarz parafii rzymskokatolickiej.
Bibliografia
- Kujawski Wojciech, Łyna - Wadąg. Szlak wodny, Olsztyn 2013, 447 ss.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. V, Warszawa, 1884, 960 ss.
- Wijaczka Jacek, Dzieje wsi do końca XVIII wieku, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, s. 165–202.
Przypisy
- ↑ Strona Gminy Nidzica
- ↑ http://www.ciekawemazury.pl/opis/3497,Or%C5%82owo+-+cmentarz+poleg%C5%82ych+w+I+wojnie+%C5%9Bwiatowej.htm (Informację o bitwie przekazał Witold Olbryś)
- ↑ http://wikimapia.org/20997448/pl/Cmentarz-Wojenny-1914
Zobacz też
Rezerwat Źródła Rzeki Łyny - museo.pl.
