Gierzwałd

Gierzwałd
Herb Grunwaldu
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Gmina	Grunwald
Liczba ludności (2010)	867
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	NOS
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Gierzwałd
Położenie na mapie Polski Gierzwałd
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Gierzwałd (niem. Geierswalde) – wieś gminna w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Grunwald. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku liczba ludności wynosiła 867 mieszkańców . Gierzwałd jest siedzibą gminy Grunwald. Aktualnie funkcję sołtysa sprawuje Katarzyna Kasprowicz.

Gierzwałd. Przydrożna kapliczka. Źródło: www.rowery.olsztyn.pl [29.08.2013]

Położenie

Miejscowość położona na Mazurach Zachodnich (Pojezierze Iławsko-Ostródzkie), zajmuje wschodni skłon Garbu Lubawskiego. Gierzwałd leży w odległości 22 km na południe od Ostródy, jest oddalony o ok. 5 km od Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich.

Dzieje miejscowości

Pierwsze źródłowe informacje pochodzą z 1325 roku, kiedy miejscowość została założona przez Hansa von Otatz i Piotra z Gierzwałdu. Gierzwałd był wówczas majątkiem rycerskim liczącym 80 łanów. Lokacja nastąpiła w 1335 roku. Kolejne 42 łany na prawie chełmińskim pomiędzy źródłami Drwęcy, jeziorem Mielno a Szymbarkiem nadał w roku 1352 Piotrowi z Gierzwałdu i Tomaszowi z Rychnowa wielki mistrz Winrich von Kniprode. W XVI wieku majątek należał do Fryderyka Birckhana i Bastiana Burskiego, a następnie w XVII wieku przeszedł w ręce Piotra Janusza. W 1570 roku Jakub Birckhan, wówczas już były właściciel Gierzwałdu, został starostą w Kwidzynie. W 1625 roku właścicielem dóbr był Albrecht Zakrzewski, a w latach 1783–1787 kapitan Piotr Salicki. W XIX i XX wieku trafił w ręce Markwaldów, następnie Eschenburgów i rodu Hoepfner. Na terenie majątku działała gorzelnia i cegielnia. W 1714 roku utworzono wspólną parafię dla kościołów w Gierzwałdzie i Rychnowie. W XVIII wieku w Gierzwałdzie oraz we wszystkich okolicznych parafiach odprawiano msze w języku polskim. W 1872 roku na ogólną liczbę 2 215. parafian jedynie 1 400 było Polakami. W 1910 roku do majątku w Gierzwałdzie należały Grabiczki, Kitnowo i Korsztyn. W latach 1920-1933 (z przerwami) w Gierzwałdzie działała Katolicka Szkoła Polska, utworzona przez Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię.

Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:

• 1820 r. – 164 osoby

• 1910 r. – 241 (w tym 68. Polaków)

• 1925 r. – 931 (wieś i majątek)

• 1939 r. – 951 (wieś i majątek)

Kultura

W miejscowości działa Gminny Ośrodek Kultury, wspierający corocznie organizację Dni Grunwaldu wraz z inscenizacją bitwy grunwaldzkiej. W Gierzwałdzie ma swoją siedzibę również Fundacja Grunwald. Od 1994 roku istnieje tutaj zespół taneczno-śpiewaczy Dybzaki. W latach 2009–2010 organizowano na terenie miejscowości Plener Grunwaldzki „Grunwald Art”.

Ludzie związani z miejscowością

• Mariola Platte – poetka, eseistka, pochodząca z Trójmiasta. W Gierzwałdzie prowadziła gospodarstwo agroturystyczne Plattówka.

Sport

Od 2011 roku istnieje Gminny Klub Sportowy GKS Grunwald.

Zabytki

• zachowany do dzisiejszych czasów dwór pochodzi z drugiej połowy XIX wieku; na terenie dworskiego parku zachował się cmentarz rodowy (wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków)
• przydrożna kapliczka z XX wieku
• kościół metodystyczny, wzniesiony jako ewangelicka świątynia w roku 1780, rozbudowany w 1873 roku
• pomnik usytuowany w ciągu muru otaczającego kościół od strony południowej; zachował się kamienny korpus zwieńczony obecnie cementowym krzyżem
• zarejestrowane cmentarzysko osadnictwa kultury oksywskiej

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 2, Olsztyn 2011.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Knercer Wiktor, Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.08.2013]
Gminny Ośrodek Kultury w Gierzwałdzie [29.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [29.08.2013]
Oficjalny serwis gminy Grunwald [29.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [29.08.2013]