Drygały: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Charakterystyka fizjograficzna)
(drobne stylistyczne)
 
(Nie pokazano 39 wersji utworzonych przez 6 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
 
  |nazwa                = Drygały   
 
  |nazwa                = Drygały   
  |herb wsi              =
+
  |herb wsi              =  
  |flaga wsi            =
+
  |flaga wsi            =  
  |herb artykuł          =
+
  |herb artykuł          =  
 
  |dopełniacz wsi        = Drygał   
 
  |dopełniacz wsi        = Drygał   
  |zdjęcie              = Pole-obowiązkowe 
+
  |zdjęcie              = mozaikadrygaly.jpg
  |opis zdjęcia          = Pole-obowiązkowe      
+
  |opis zdjęcia          =     
  |rodzaj miejscowości  =wieś sołecka
+
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
 
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |powiat                = piski  
 
  |powiat                = piski  
 
  |gmina                = Biała Piska  
 
  |gmina                = Biała Piska  
  |miejscowość podstawowa =
+
  |miejscowość podstawowa =  
  |sołectwo              =
+
  |sołectwo              = Drygały
  |wysokość              =
+
  |wysokość              = 141.21
  |liczba ludności      = 1 521
+
  |liczba ludności      = 1474<ref>[http://www.polskawliczbach.pl/wies_Drygaly Strona polskawliczbach.pl]</ref>
  |rok                  = 2010
+
  |rok                  = 2011
  |strefa numeracyjna    =(+48) 87
+
  |strefa numeracyjna    = (+48) 87
  |kod pocztowy          =12-230
+
  |kod pocztowy          = 12-230
  |tablice rejestracyjne =NPI
+
  |tablice rejestracyjne = NPI
  |SIMC                  =
+
  |SIMC                  =  
  |mapa wsi              =
+
  |mapa wsi              =  
 
  |kod mapy              = PL-WN
 
  |kod mapy              = PL-WN
 
  |stopniN = 53 |minutN = 42 |sekundN = 0   
 
  |stopniN = 53 |minutN = 42 |sekundN = 0   
  |stopniE = 22 |minutE = 06|sekundE = 0
+
  |stopniE = 22 |minutE = 06 |sekundE = 0
 
  |commons              =
 
  |commons              =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>''' Drygały''' (niem. ''Drygallen'', od 1938 r. ''Drigelsdorf'') – [[wieś sołecka]] w Polsce, położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat piski | powiecie piskim]], w [[gmina Biała Piska|gminie Biała Piska]]. Do 1954 roku siedziba gminy Drygały. W latach 1975-1998 miejscowość [[administracja|administracyjnie]] należała do [[województwo suwalskie|województwa suwalskiego]].
+
[[Plik:chamowodrygaly.jpg|thumb|right|290px|Osiedle mieszkalne Chamowo w Drygałach]]
 
+
[[Plik:drygaly2.jpg|thumb|right|290px|Przykościelny cmentarz ewangelicki z nagrobkami ofiar I wojny światowej]]
<br/>
+
''' Drygały''' (niem. ''Drygallen'', od 1938 r. ''Drigelsdorf'') – duża mazurska wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat piski | powiecie piskim]], w [[Biała Piska (gmina miejsko-wiejska)|gminie Biała Piska]]. Do 1954 roku siedziba gminy Drygały. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
 
+
<br/><br/>
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
 
Wieś położona jest na terenie [[Pojezierze Ełckie|Pojezierza Ełckiego]] wchodzącego w skład [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]]. Miejscowość leży w odległości 9 km na północ od [[Biała Piska|Białej Piskiej]], przy drodze wojewódzkiej nr 667; znajduje się tu dworzec kolejowy na linii [[Pisz]]-[[Ełk]]. Na zachód i północny zachód od wsi, po obu stronach strumyków [[Święcek]] i [[Dziękałówka]], położone są Drygalskie Lasy ([[Puszcza Drygalska]]), z kolei na północny zachód, nad strumykiem Święcek, leżą łąki Dubianki (Dubianka).
 
  
 +
== Położenie ==
 +
Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego, w odległości 9 km na północ od [[Biała Piska|Białej Piskiej]], przy drodze wojewódzkiej nr 667; znajduje się tu dworzec kolejowy na linii [[Olsztyn]] - [[Ełk]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Dzieje miejscowości ===
+
== Dzieje miejscowości ==
Wieś czynszowa, założona została około 1435-1436 roku, nadana Marcinowi Drygale (Drygalskiemu), od którego pochodzi nazwa osady. Była to największa z okolicznych wsi, nadanie obejmowało część 60-łanowej dąbrowy  nad jeziorem ''Swentczk'' oraz inne grunty, tak że Drygały wraz z sołectwem liczyły 85 łanów na prawie chełmińskim. W 1436 roku Marcin Drygała nadał niejakiemu Staśkowi sześć łanów w dziedziczne władanie wraz z zezwoleniem na karczmę – ów Staśko był tzw. lemanem, który w zamian za nadanie miał obowiązek pełnić służbę zbrojną. Z kolei w 1438 roku Marcin nadał po cztery łany sołeckie i jedną karczmę braciom Maćkowi i Jaroszowi, którzy mieli zająć się obsadzeniem wsi Drygały. Chłopi z Drygał musieli płacić nieco wyższy czynsz: pół grzywny i trzy kury od łanu, a także pełnić cztery dni szarwarku rocznie na rzecz dworu i podwody. W późniejszym czasie dobra Marcina – zarówno wieś czynszowa Drygały, jak i „Lemany” – powróciły na własność [[Zakon Krzyżacki|Zakonu]], jednak nie wiadomo, kiedy dokładnie do tego doszło. W XV i XVI wieku wieś występowała pod nazwami ''Drigelsdorf'', ''Drigall'', ''Drygallen'', ''Drigaller''.  
+
Wieś czynszowa założona została około 1435–1436 roku, nadana Marcinowi Drygale (Drygalskiemu), od którego pochodzi nazwa osady. Była to największa z okolicznych wsi, nadanie obejmowało część 60-łanowej dąbrowy  nad jeziorem ''Swentczk'' oraz inne grunty. Drygały wraz z sołectwem liczyły 85 łanów na [[Prawo chełmińskie |prawie chełmińskim]]. W 1436 roku Marcin Drygała nadał niejakiemu Staśkowi sześć łanów w dziedziczne władanie wraz z zezwoleniem na karczmę – ów Staśko był tzw. lemanem, który w zamian za nadanie miał obowiązek pełnić służbę zbrojną. Z kolei w 1438 roku Marcin nadał po cztery łany sołeckie i jedną karczmę braciom: Maćkowi i Jaroszowi, którzy mieli zająć się obsadzeniem wsi Drygały. Chłopi z Drygał musieli płacić nieco wyższy czynsz: pół grzywny i trzy kury od łanu, a także pełnić cztery dni szarwarku rocznie na rzecz dworu i podwody. W późniejszym czasie dobra Marcina – zarówno wieś czynszowa Drygały, jak i „Lemany” – powróciły na własność [[Zakon Krzyżacki|zakonu]], jednak nie wiadomo, kiedy dokładnie do tego doszło. W XV i XVI wieku wieś występowała pod nazwami ''Drigelsdorf'', ''Drigall'', ''Drygallen'', ''Drigaller''.  
W 1480 roku przy Drygałach powstał niewielki (4 łany) majątek na prawie chełmińskim, nadany Szymonowi Botticher z [[Nitki||Nitek]]. Następnie majątek ten należał do Langhemdów (zwanych później Langheimami), lecz zawsze wykazywano go w granicach Drygał. W 1494 roku sołtys z Drygał uzyskał przywilej na założenie młyna wodnego oraz 2 łany ziemi na prawie chełmińskim; na początku XVI wieku wciąż działały tu dwie karczmy, założono również drugi młyn. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do Drygał w sierpniu 1710 roku, zmarło 185 mieszkańców.
+
W 1480 roku przy Drygałach powstał niewielki (4 łany) majątek na prawie chełmińskim, nadany Szymonowi Botticher z [[Nitki|Nitek]]. Następnie majątek ten należał do Langhemdów (zwanych później Langheimami), lecz zawsze wykazywano go w granicach Drygał. W 1494 roku sołtys z Drygał uzyskał przywilej na założenie młyna wodnego oraz 2 łany ziemi na prawie chełmińskim; na początku XVI wieku wciąż działały tu dwie karczmy, założono również drugi młyn. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do Drygał w sierpniu 1710 roku, zmarło 185 mieszkańców.  
 
 
13 stycznia 1813 roku przebywał w Drygałach cesarz Rosji Aleksander I, który ruszył stąd w dalszą drogę – przez skute lodem [[Jezioro Roś]] – do [[Pisz|Pisza]].
 
  
Rozwój wsi znacznie przyspieszył po wybudowaniu linii kolejowej [[Pisz]] – [[Ełk]] w 1885 roku. Przed [[II wojna światowa w Prusach Wschodnich|II wojną światową]] była to jedna z największych wsi w [[powiat piski|powiecie piskim]]. Działało tu kilka zakładów przetwórczych, m.in. tartak, gorzelnia, młyn, mleczarnia, cegielnia; był tu również ośrodek zdrowia, remiza strażacka, hotel z restauracją, sklep żelazny, sklep tekstylny, drogeria.
+
13 stycznia 1813 roku przebywał w Drygałach cesarz Rosji Aleksander I, który ruszył stąd w dalszą drogę – przez skute lodem jezioro [[Jezioro Roś|Roś]] do Pisza.
Po II wojnie światowej ponownie uruchomiono tartak (1947) i gorzelnię (1948). Pierwszym powojennym wójtem został [[Marcin Tarasiewicz]].
 
  
[[Wojciech Kętrzyński]] pisał, że parafia w Drygałach została założona w 1428 roku, jednak najnowsze badania nie potwierdzają jej istnienia przed [[wojna trzynastoletnia|wojną trzynastoletnią]]. Pierwszą wzmiankę o plebanie (Petrus de Mieski) w Drygałach mamy z 1480 roku; kościół otrzymał tu również cztery łany uposażenia. Po reformacji była tu siedziba [[parafia ewangelicka w Drygałach|parafii ewangelickiej]]. Po II wojnie światowej jest tu siedziba katolickiej parafii pw. Matki Boskiej Częstochowskiej.
+
Rozwój wsi znacznie przyspieszył po wybudowaniu linii kolejowej [[Pisz]] – [[Ełk]] w 1885 roku. Przed [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach |II wojną światową]] była to jedna z największych wsi w powiecie piskim. Działało tu kilka zakładów przetwórczych, m.in. tartak, gorzelnia, młyn, mleczarnia, cegielnia; był tu również ośrodek zdrowia, remiza strażacka, hotel z restauracją, sklep żelazny, sklep tekstylny, drogeria.
 +
Po II wojnie światowej ponownie uruchomiono tartak (1947) i gorzelnię (1948). Pierwszym powojennym wójtem został Marcin Tarasiewicz.
  
W miejscowej szkole w 1935 roku pracowało pięciu nauczycieli, a uczęszczało 302 uczniów. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono już w 1945 roku, głównie staraniem [[Kazimierz Skwarski|Kazimierza Skwarskiego]] i [[Stanisław Chrostowski|Stanisława Chrostowskiego]]. Obecnie w Drygałach działa [[szkoła podstawowa w Drygałach|szkoła podstawowa] i [gimanzjum w Drygałach|gimnazjum].
+
[[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciech Kętrzyński]] pisał, że parafia w Drygałach została założona w 1428 roku, jednak najnowsze badania nie potwierdzają jej istnienia przed wojną trzynastoletnią. Pierwszą wzmiankę o plebanie (Petrus de Mieski) w Drygałach mamy z 1480 roku; kościół otrzymał tu również cztery łany uposażenia. Po reformacji była tu siedziba parafii ewangelickiej. Po II wojnie światowej powstała tu siedziba katolickiej [[Parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Drygałach |parafii]].
  
Aktualnie wieś jest siedzibą [[sołectwo|sołectwa]]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Marek Grabowski]]<ref> http://bialapiska.eu/index.php?option=com_content&task=view&id=18&Itemid=22 [data dostępu: 30.08.2013]</ref>.
+
W miejscowej szkole w 1935 roku pracowało pięciu nauczycieli, a uczęszczało 302 uczniów. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono już w 1945 roku, głównie staraniem Kazimierza Skwarskiego i Stanisława Chrostowskiego. Obecnie w Drygałach działa [[Szkoła Podstawowa im. Stanisława Palczewskiego w Drygałach|szkoła podstawowa]].
  
 +
Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.
  
Liczba mieszkańców
 
  
1857 – 531 osób
+
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
  
1864 638 osób
+
*1857 r. 531 osób
  
1867 651 osób
+
*1864 r. 638 osób
  
1885 1110 osób
+
*1867 r. 651 osób
  
1933 1611 osób
+
*1885 r. 1110 osób
  
1939 1760 osób
+
*1933 r. 1611 osób
  
1992 1520 osób
+
*1939 r. 1760 osób
  
<br/>
+
*1992 r. – 1521 osób
  
=== Ludzie związani z miejscowością: ===
+
*2011 r. 1474 osób
*[[Paweł Nataniel Paulini]] (1801-1886) pastor w Drygałach w latach 1830-1845; bliski współpracownik [[Gustaw Gizewiusz|Gustawa Gizewiusza]]
 
  
 +
==Edukacja==
 +
W Drygałach działa [[Szkoła Podstawowa im. Stanisława Palczewskiego w Drygałach |Szkoła Podstawowa im. Stanisława Palczewskiego]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Zabytki: ===
+
== Ludzie związani z miejscowością ==
*Barokowy [[Kościół w Drygałach|kościół]] z lat 1732-1734, inspirowany projektami Joachima Schultheissa von Unfrieda, wieża z barokowym hełmem
+
*Paweł Paulini (1801–1886) – pastor w Drygałach w latach 1830-1845; bliski współpracownik [[lkwim:Gustaw Gizewiusz|Gustawa Gizewiusza]]
*Plebania z pierwszej połowy XVIII wieku
+
*[[Joanna Burzyńska]] (ur. 1968) – urodzona w Drygałach, uznawana za pierwszą polską gwiazdę windsurfingu na arenie międzynarodowej, od ponad 20 lat mieszka w Kanadzie
*[[Zespół dworski w Drygałach|Zespół dworski]] z przełomu XIX i XX wieku: piwnice dawnego dworu oraz pozostałości zabudowań gospodarczych (obora, stajnia, magazyn – murowane)
 
*Zespół budynków szkolnych okresu międzywojennego, ul. Szkolna 1 i 2: szkoła i bursa, murowane
 
*Zabudowa murowana z przełomu XIX i XX wieku, m.in. budynek dawnej karczmy (ul. Grunwaldzka 18), gorzelnia z początku XX wieku
 
*Zespół dworca kolejowego z 1883 roku: dworzec drewniany, dom, budynek spedycji kolejowej i magazynowy murowane
 
*Dawny cmentarz ewangelicki, przykościelny. Znajduje się tu kwatera wojenna z okresu [[I wojna światowa w Prusach Wschodnich|I wojny światowej]]
 
*Dawny cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki
 
*Dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na południowy zachód od wsi, w lesie
 
*Dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, po wschodniej stronie linii kolejowej
 
 
 
Inne
 
*Dęby – pomniki przyrody, aleja przy kościele
 
 
 
 
 
<br/>
 
  
=== Bibliografia: ===
+
== Zabytki ==
#Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2011.
+
*barokowy [[Parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Drygałach|kościół]] z lat 1732–1734, inspirowany projektami Joachima Schultheissa von Unfrieda, wieża z barokowym hełmem
#Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002.
+
*plebania z pierwszej połowy XVIII wieku
#Białuński Grzegorz, ''Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, s. 51-57.
+
*zespół dworski z przełomu XIX i XX wieku: piwnice dawnego dworu oraz pozostałości zabudowań gospodarczych (obora, stajnia, magazyn – murowane)
#Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.
+
*zespół budynków szkolnych okresu międzywojennego, ul. Szkolna 1 i 2: szkoła i bursa, murowane
#Gąsiorowski Andrzej, ''Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939'', Olsztyn 2005.
+
*zabudowa murowana z przełomu XIX i XX wieku, m.in. budynek dawnej karczmy (ul. Grunwaldzka 18), gorzelnia z początku XX wieku
#Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, ''Węzeł kolejowy w Piszu (Część II)'', Znad Pisy, nr 11, 2002, s. 100-125.
+
*zespół dworca kolejowego z 1883 roku: dworzec drewniany, dom, budynek spedycji kolejowej i magazynowy – murowane
#Hippel Rudolf von, ''Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868'', Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, s. 83-157.
+
*dawny cmentarz ewangelicki, przykościelny. Znajduje się tu kwatera wojenna z okresu [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]]
#Kulęgowski Mieczysław, ''Drygały'', Znad Pisy, nr 8, 1999, s. 26-31.
+
*dawny cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki
#Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
+
*dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na południowy zachód od wsi, w lesie
#Pawlicki Ryszard Wojciech, ''Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego'', Znad Pisy, nr 4, 1996, s. 49-69.
+
*dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, po wschodniej stronie linii kolejowej
#''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
+
*aleja dębów przy kościele – pomniki przyrody
#Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.
 
#''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen'', Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
 
#Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., ''Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, s. 73-90.
 
#Bank Danych Lokalnych GUS: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 29.08.2013]
 
#Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/johannisburg.html [data dostępu: 29.08.2013]
 
#Gminna Ewidencja Zabytków: bip.bialapiska.pl/zalaczniki/art/050506130925.doc [data dostępu: 29.08.2013]
 
#Wojewódzka Ewidencja Zabytków: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 29.08.2013]
 
  
 +
== Bibliografia ==
 +
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2011.<br/>
 +
Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002.<br/>
 +
Białuński Grzegorz, ''Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51-57.<br/>
 +
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.<br/>
 +
Gąsiorowski Andrzej, ''Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939'', Olsztyn 2005.<br/>
 +
Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, ''Węzeł kolejowy w Piszu (Część II)'', Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 100-125.<br/>
 +
von Hippel Rudolf, ''Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868'', Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83-157.<br/>
 +
Kulęgowski Mieczysław, ''Drygały'', Znad Pisy, nr 8, 1999, ss. 26-31.<br/>
 +
Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/>
 +
Pawlicki Ryszard Wojciech, ''Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego'', Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49-69.<br/>
 +
''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.<br/>
 +
Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.<br/>
 +
''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen'', Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.<br/>
 +
Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., ''Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73-90.<br/>
 +
[http://www.stat.gov.pl/ Bank Danych Lokalnych GUS] [29.08.2013]<br/>
 +
[http://www.verwaltungsgeschichte.de/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [29.08.2013]<br/>
 +
[http://www.bip.bialapiska.pl/ Strona Urzędu Gminy Biała Piska] [29.08.2013]<br/>
 +
[http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [29.08.2013]<br/>
 +
[http://www.bialapiska.eu/ Strona Gminy Biała Piska] [30.08.2013]<br/>
 +
[http://www.rowery.olsztyn.pl/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [15.07.2014]
 +
 
{{Przypisy}}
 
{{Przypisy}}
 
<references/>
 
<references/>
Linia 123: Linia 120:
 
<br/>
 
<br/>
  
== Zobacz też ==
+
[[Kategoria: Powiat piski]]   
[[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 12:48, 23 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Biała Piska (gmina miejsko-wiejska)]]  
[[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 01:38, 28 paź 2013 (CET)
+
[[Kategoria: Wsie sołeckie]]  
[[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: wieś sołecka]] [[Kategoria: powiat piski]]  [[Kategoria: gmina Biała Piska]]  
+
[[Kategoria: 1401-1500]]
[[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 12:47, 23 wrz 2013 (CEST)
 

Aktualna wersja na dzień 21:11, 17 maj 2020

Drygały

Drygały
Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat piski
Gmina Biała Piska
Sołectwo Drygały
Wysokość 141.21 m n.p.m.
Liczba ludności (2011) 1474[1]
Strefa numeracyjna (+48) 87
Kod pocztowy 12-230
Tablice rejestracyjne NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Drygały
Drygały
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Drygały
Drygały
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Osiedle mieszkalne Chamowo w Drygałach
Przykościelny cmentarz ewangelicki z nagrobkami ofiar I wojny światowej

Drygały (niem. Drygallen, od 1938 r. Drigelsdorf) – duża mazurska wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Biała Piska. Do 1954 roku siedziba gminy Drygały. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Położenie

Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego, w odległości 9 km na północ od Białej Piskiej, przy drodze wojewódzkiej nr 667; znajduje się tu dworzec kolejowy na linii Olsztyn - Ełk.

Dzieje miejscowości

Wieś czynszowa założona została około 1435–1436 roku, nadana Marcinowi Drygale (Drygalskiemu), od którego pochodzi nazwa osady. Była to największa z okolicznych wsi, nadanie obejmowało część 60-łanowej dąbrowy nad jeziorem Swentczk oraz inne grunty. Drygały wraz z sołectwem liczyły 85 łanów na prawie chełmińskim. W 1436 roku Marcin Drygała nadał niejakiemu Staśkowi sześć łanów w dziedziczne władanie wraz z zezwoleniem na karczmę – ów Staśko był tzw. lemanem, który w zamian za nadanie miał obowiązek pełnić służbę zbrojną. Z kolei w 1438 roku Marcin nadał po cztery łany sołeckie i jedną karczmę braciom: Maćkowi i Jaroszowi, którzy mieli zająć się obsadzeniem wsi Drygały. Chłopi z Drygał musieli płacić nieco wyższy czynsz: pół grzywny i trzy kury od łanu, a także pełnić cztery dni szarwarku rocznie na rzecz dworu i podwody. W późniejszym czasie dobra Marcina – zarówno wieś czynszowa Drygały, jak i „Lemany” – powróciły na własność zakonu, jednak nie wiadomo, kiedy dokładnie do tego doszło. W XV i XVI wieku wieś występowała pod nazwami Drigelsdorf, Drigall, Drygallen, Drigaller. W 1480 roku przy Drygałach powstał niewielki (4 łany) majątek na prawie chełmińskim, nadany Szymonowi Botticher z Nitek. Następnie majątek ten należał do Langhemdów (zwanych później Langheimami), lecz zawsze wykazywano go w granicach Drygał. W 1494 roku sołtys z Drygał uzyskał przywilej na założenie młyna wodnego oraz 2 łany ziemi na prawie chełmińskim; na początku XVI wieku wciąż działały tu dwie karczmy, założono również drugi młyn. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do Drygał w sierpniu 1710 roku, zmarło 185 mieszkańców.

13 stycznia 1813 roku przebywał w Drygałach cesarz Rosji Aleksander I, który ruszył stąd w dalszą drogę – przez skute lodem jezioro Roś do Pisza.

Rozwój wsi znacznie przyspieszył po wybudowaniu linii kolejowej PiszEłk w 1885 roku. Przed II wojną światową była to jedna z największych wsi w powiecie piskim. Działało tu kilka zakładów przetwórczych, m.in. tartak, gorzelnia, młyn, mleczarnia, cegielnia; był tu również ośrodek zdrowia, remiza strażacka, hotel z restauracją, sklep żelazny, sklep tekstylny, drogeria. Po II wojnie światowej ponownie uruchomiono tartak (1947) i gorzelnię (1948). Pierwszym powojennym wójtem został Marcin Tarasiewicz.

Wojciech Kętrzyński pisał, że parafia w Drygałach została założona w 1428 roku, jednak najnowsze badania nie potwierdzają jej istnienia przed wojną trzynastoletnią. Pierwszą wzmiankę o plebanie (Petrus de Mieski) w Drygałach mamy z 1480 roku; kościół otrzymał tu również cztery łany uposażenia. Po reformacji była tu siedziba parafii ewangelickiej. Po II wojnie światowej powstała tu siedziba katolickiej parafii.

W miejscowej szkole w 1935 roku pracowało pięciu nauczycieli, a uczęszczało 302 uczniów. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono już w 1945 roku, głównie staraniem Kazimierza Skwarskiego i Stanisława Chrostowskiego. Obecnie w Drygałach działa szkoła podstawowa.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.


Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

  • 1857 r. – 531 osób
  • 1864 r. – 638 osób
  • 1867 r. – 651 osób
  • 1885 r. – 1110 osób
  • 1933 r. – 1611 osób
  • 1939 r. – 1760 osób
  • 1992 r. – 1521 osób
  • 2011 r. – 1474 osób

Edukacja

W Drygałach działa Szkoła Podstawowa im. Stanisława Palczewskiego.

Ludzie związani z miejscowością

  • Paweł Paulini (1801–1886) – pastor w Drygałach w latach 1830-1845; bliski współpracownik Gustawa Gizewiusza
  • Joanna Burzyńska (ur. 1968) – urodzona w Drygałach, uznawana za pierwszą polską gwiazdę windsurfingu na arenie międzynarodowej, od ponad 20 lat mieszka w Kanadzie

Zabytki

  • barokowy kościół z lat 1732–1734, inspirowany projektami Joachima Schultheissa von Unfrieda, wieża z barokowym hełmem
  • plebania z pierwszej połowy XVIII wieku
  • zespół dworski z przełomu XIX i XX wieku: piwnice dawnego dworu oraz pozostałości zabudowań gospodarczych (obora, stajnia, magazyn – murowane)
  • zespół budynków szkolnych okresu międzywojennego, ul. Szkolna 1 i 2: szkoła i bursa, murowane
  • zabudowa murowana z przełomu XIX i XX wieku, m.in. budynek dawnej karczmy (ul. Grunwaldzka 18), gorzelnia z początku XX wieku
  • zespół dworca kolejowego z 1883 roku: dworzec drewniany, dom, budynek spedycji kolejowej i magazynowy – murowane
  • dawny cmentarz ewangelicki, przykościelny. Znajduje się tu kwatera wojenna z okresu I wojny światowej
  • dawny cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki
  • dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na południowy zachód od wsi, w lesie
  • dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, po wschodniej stronie linii kolejowej
  • aleja dębów przy kościele – pomniki przyrody

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51-57.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, Węzeł kolejowy w Piszu (Część II), Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 100-125.
von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83-157.
Kulęgowski Mieczysław, Drygały, Znad Pisy, nr 8, 1999, ss. 26-31.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49-69.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73-90.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.08.2013]
Strona Urzędu Gminy Biała Piska [29.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [29.08.2013]
Strona Gminy Biała Piska [30.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [15.07.2014]

Przypisy