Lelkowo (gmina wiejska)

Gmina Lelkowo
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Łukasz Skrzeszewski
Powierzchnia	198,16 km²
Liczba sołectw	15
Liczba miejscowości	34
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	3054 15 osób/km²
Strefa numeracyjna	55
Tablice rejestracyjne	NBR
TERYT	2802042
Urząd gminy Lelkowo 21 14-521 Lelkowo
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Lelkowo – gmina wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego w powiecie braniewskim. Siedziba gminy znajduje się w Lelkowie. Jest to gmina typowo rolnicza, której walory przyrodnicze przyczyniają się do rozwoju turystyki oraz agroturystyki. Gmina Lelkowo jest gminą o największym udziale osób narodowości ukraińskiej w ogóle mieszkańców (18,52%) spośród wszystkich polskich gmin. W Wyborach Samorządowych 2018 i 2024 mandat wójta uzyskał Łukasz Skrzeszewski.

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Dębowcu. Źródło: www.genealogie-tagebuch.de

Ołtarz główny Kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Dębowcu. Fot. Krzysztof Kozłowski. Źródło: www.gosc.pl

Jezioro Głębockie.
Źródło: www.polska.travel

Powierzchnia gminy

Gmina Lelkowo zajmuje powierzchnię 198,16 km². W tym:

• lasy: 27,7% (5493,2 ha);
• użytki rolne: 67,1% (13279 ha)

Gmina stanowi 16,44% powierzchni powiatu braniewskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	3054	100	1549	50,72	1505	49,28
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	15		7		7

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie wiejskiej Lelkowo wynosiło -19 osób, co stanowi 5,2% migracji ludności w powiecie braniewskim oraz 0,7% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

W 1945 roku po przejęciu władzy przez przedstawicieli polskiej administracji został zaprojektowany podział powiatu braniewskiego. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku stał się on częścią województwa olsztyńskiego. Po ostatecznym ustaleniu granic państwa polskiego powiat podzielono na 2 gminy miejskie i 9 gmin wiejskich, wśród nich gminę Lelkowo. W 1954 roku na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady. W 1958 roku zlikwidowano gromadę Głębock, a w 1968 roku gromadę Bieńkowo, ich terytorium (z wyjątkiem Państwowego Gospodarstwa Rolnego Mątyty i Rogity) włączono do gromady Lelkowo.

W 1972 roku na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych zmienił się w Polsce podział administracji terytorialnej. W dniu 1 stycznia 1973 roku w wyniku wprowadzenia w życie ustawy istniejące dotychczas w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Zlikwidowano istniejącą gromadę Lelkowo i na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku powołano gminę Lelkowo z siedzibą w Lelkowie. W skład nowo utworzonej gminy wchodziły obszary sołectw: Bieńkowo, Dębowiec, Głębock, Jachowo, Jarzeń, Krzekoty, Kwiatkowo, Lelkowo, Lutkowo, Sówki, Wilknity, Wołowo.

1 czerwca 1975 roku na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa przestał istnieć powiat braniewski. Gmina Lelkowo stała się częścią województwa elbląskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę Lelkowo w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim.

Gmina wiejska Lelkowo graniczy: od strony zachodniej z terenem gminy Braniewo, południowej z gminą Pieniężno, wschodniej gminą Górowo Iławeckie, od północy zaś z obwodem kaliningradzkim.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bieńkowo, Dębowiec, Głębock, Grabowiec, Jachowo, Jarzeń, Krzekoty, Kwiatkowo, Lelkowo, Lutkowo, Sówki, Wilknity, Wołowo, Wyszkowo, Zagaje.

Pozostałe miejscowości: Bartki, Giedawy, Jarzeński Młyn, Mędrzyki, Miłaki, Młyniec, Młynowo, Nałaby, Perwilty, Piele, Przebędowo, Słup, Szarki, Wilknicki Młyn, Wola Wilknicka, Zdrój.

Gospodarka

Gmina wiejska Lelkowo to gmina typowo rolnicza. Użytki rolne zajmują 76,1% jej powierzchni. Są to użytki zaliczone do gleb o relatywnie wysokim potencjale agroekologicznym. Wyznacznikiem tego są dobre pod względem bonitacyjnym gleby występujące na terenie gminy oraz kompleksy rolniczej przydatności gleb. W gminie Lelkowo dominują gospodarstwa rolne o niedużej powierzchni – większość z nich zajmuje od 1 do 2 ha.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie wiejskiej Lelkowo wynosiła w 2012 roku 105. 9 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 96 tworzyło sektor prywatny i prowadziło w przeważającej części działalność handlową.

W gminie brak dużych zakładów produkcyjnych i przemysłowych.

Wiele walorów krajoznawczo-przyrodniczych, takich jak: położenie w obszarze Zielonych Płuc Polski, obszary chronionego krajobrazu oraz główna baza wypoczynku nad Jeziorem Głębockim stwarza dla gminy wiejskiej Lelkowo możliwość rozwoju turystyki, w tym agroturystyki. Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Głębock, Młynowo, Lelkowo, Szarki.

W gminie od ponad 10 lat są podejmowane i realizowane liczne inwestycje mające na celu rozwój gminy i poprawę warunków życia jej mieszkańców. Są to m.in. budowa nowej szkoły podstawowej, gimnazjum i hali sportowej, remont budynku pałacu w Zagajach, w którym obecnie mieści się szkoła podstawowa. Ponadto dokonano budowy, wymiany i modernizacji sieci wodociągowej w miejscowościach na terenie gminy, wybudowano kanalizację ściekową wraz z 2 oczyszczalniami ścieków, a w celu zagospodarowania przestrzeni i poprawy bezpieczeństwa mieszkańców położono klika tysięcy m² chodników w gminnych miejscowościach.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie wiejskiej Lelkowo wynosiła 473 osób , co stanowi 10,36% bezrobotnych w powiecie braniewskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 27,3% ludności.

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych wymagających strategicznej interwencji.

Kultura i turystyka

• Gminne Centrum Kultury w Lelkowie wraz z biblioteką – filie biblioteki znajdują się w Wyszkowie, Zagajach

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• "Spotkanie pogranicza" – impreza plenerowa organizowana nad jeziorem Głębock przez Związek Ukraińców w Polsce
• dożynki gminne

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Lelkowo należą:

• kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Dębowcu wraz z plebanią i przykościelnym cmentarzem
• dwór w Pielach – zespół pałacowy wzniesiony w drugiej połowie XVIII wieku wraz z parkiem
• zabytkowy park dworski w Wilknitach
• zespół dworski w Zagajach – pałac z XIX w. (obecnie szkoła podstawowa) wraz z parkiem

Szlaki i atrakcje turystyczne

• dalekobieżny szlak pieszy "Napoleona" – nawiązuje do obecności cesarza na tych ziemiach; szlak rozpoczyna się w Braniewie i kończy się w Górowie Iławeckim
• obszary chronionego krajobrazu i liczne pomniki przyrody
• Jezioro Głębockie

Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej w Braniewie, ul. Katedralna 7, 14-500 Braniewo oraz na stronie it.braniewo.pl.

Religia

• Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Dębowcu
• Parafia pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Zagajach

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Lelkowo istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Zespół Szkół w Lelkowie – Szkoła Podstawowa w Lelkowie wraz z oddziałami przedszkolnymi, Gimnazjum im. Orła Białego w Zespole Szkół w Lelkowie
• Punkt przedszkolny w Zagajach
• Szkoła Podstawowa w Zagajach

Sport

• LKS Granica Zagaje

Obszary chronione i pomniki przyrody

Obszary chronionego krajobrazu obejmują najbardziej atrakcyjne pod względem przyrodniczym i krajobrazowym tereny gminy. Ich łączna powierzchnia wynosi 8446 ha (42,6% obszaru gminy). Są to:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Wałszy – znajduje się on w południowej części gminy; obejmuje część dorzecza Wałszy znajdującego się na terenie gminy Lelkowo oraz cokół moreny czołowej na południe od Dębowca Zdroju
• Obszar Chronionego Krajobrazu Wzniesień Górowskich – obejmuje on tereny w północnej, wschodniej i centralnej części gminy Lelkowo; jest to największy w gminie obszar chronionego krajobrazu o powierzchni około 5477 ha. Głównymi elementami krajobrazotwórczymi są tu niecka Jeziora Głębockiego, duże kompleksy leśne, szerokie i płaskie doliny rzek Ławii i Stradyka, kompleksy łąk wilgotnych, liczne zadrzewienia i oczka śródpolne oraz zespół torfowiskowy Bieńkówko
• Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Banówki – stanowi on tereny przyległe do środkowego odcinka rzeki o powierzchni ogólnej 4828 ha, a w szczególności zespoły leśne. Głównymi elementami krajobrazotwórczymi tego obszaru jest wąska dolina rzeki Banówki i obszary użytkowane rolniczo.

Na terenie gminy Lelkowo występują ponadto:

• obszary chronione Natura 2000:
  • Ostoja Warmińska – obszar specjalnej ochrony ptaków (145342 ha)
• użytki ekologiczne:
  • bagna – pow. 3,71 ha
  • bagna – pow. 3,16 ha
  • nieużytki – pow. 0,87 ha
  • nieużytki – pow. 3,75 ha
  • nieużytki – pow. 0,58 ha
  • torfy – pow. 5,03 ha
  • torfy – pow. 86,83 ha

Wszystkie powyższe użytki ekologiczne znajdują się na trenie leśnictwa Borek.

Cennym walorem krajobrazu gminy Lelkowo są pomniki przyrody (24). Są to obiekty pojedyncze, w tym: głazy narzutowe, pojedyncze drzewa oraz grupy drzew i aleje.

Bibliografia

Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych,isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl[24.03.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów,isap.sejm.gov.pl [24.03.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1973.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Program ochrony środowiska dla gminy Lelkowo na lata 2009-2012 z perspektywą na lata 2013-2016, 2009.
Bank Danych Lokalnych GUS [24.03.2014]
BIP Urzędu Gminy Lelkowo [24.03.2014]
Główny Urząd Statystyczny [24.03.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [24.03.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [24.03.2014]
wrota.warmia.mazury.pl [24.03.2014]
Urząd Statystyczny w Olsztynie [24.03.2014]