Drygały

Drygały
Drygały Olsztyńska Strona Rowerowa [15.07.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Biała Piska
Liczba ludności (2010)	1 521
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-230
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Drygały
Położenie na mapie Polski Drygały
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Drygały (niem. Drygallen, od 1938 r. Drigelsdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Biała Piska. Do 1954 roku siedziba gminy Drygały. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 1 521 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Marek Grabowski.

Charakterystyka fizjograficzna

Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego wchodzącego w skład Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Miejscowość leży w odległości 9 km na północ od Białej Piskiej, przy drodze wojewódzkiej nr 667; znajduje się tu dworzec kolejowy na linii Pisz-Ełk. Na zachód i północny zachód od wsi, po obu stronach strumyków Święcek i Dziękałówka, położone są Drygalskie Lasy (Puszcza Drygalska), z kolei na północny zachód, nad strumykiem Święcek, leżą łąki Dubianki (Dubianka).

Dzieje miejscowości

Wieś czynszowa, założona została około 1435-1436 roku, nadana Marcinowi Drygale (Drygalskiemu), od którego pochodzi nazwa osady. Była to największa z okolicznych wsi, nadanie obejmowało część 60-łanowej dąbrowy nad jeziorem Swentczk oraz inne grunty, tak że Drygały wraz z sołectwem liczyły 85 łanów na prawie chełmińskim. W 1436 roku Marcin Drygała nadał niejakiemu Staśkowi sześć łanów w dziedziczne władanie wraz z zezwoleniem na karczmę – ów Staśko był tzw. lemanem, który w zamian za nadanie miał obowiązek pełnić służbę zbrojną. Z kolei w 1438 roku Marcin nadał po cztery łany sołeckie i jedną karczmę braciom Maćkowi i Jaroszowi, którzy mieli zająć się obsadzeniem wsi Drygały. Chłopi z Drygał musieli płacić nieco wyższy czynsz: pół grzywny i trzy kury od łanu, a także pełnić cztery dni szarwarku rocznie na rzecz dworu i podwody. W późniejszym czasie dobra Marcina – zarówno wieś czynszowa Drygały, jak i „Lemany” – powróciły na własność Zakonu, jednak nie wiadomo, kiedy dokładnie do tego doszło. W XV i XVI wieku wieś występowała pod nazwami Drigelsdorf, Drigall, Drygallen, Drigaller. W 1480 roku przy Drygałach powstał niewielki (4 łany) majątek na prawie chełmińskim, nadany Szymonowi Botticher z |Nitek. Następnie majątek ten należał do Langhemdów (zwanych później Langheimami), lecz zawsze wykazywano go w granicach Drygał. W 1494 roku sołtys z Drygał uzyskał przywilej na założenie młyna wodnego oraz 2 łany ziemi na prawie chełmińskim; na początku XVI wieku wciąż działały tu dwie karczmy, założono również drugi młyn. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do Drygał w sierpniu 1710 roku, zmarło 185 mieszkańców.

13 stycznia 1813 roku przebywał w Drygałach cesarz Rosji Aleksander I, który ruszył stąd w dalszą drogę – przez skute lodem Jezioro Roś – do Pisza.

Rozwój wsi znacznie przyspieszył po wybudowaniu linii kolejowej Pisz – Ełk w 1885 roku. Przed II wojną światową była to jedna z największych wsi w powiecie piskim. Działało tu kilka zakładów przetwórczych, m.in. tartak, gorzelnia, młyn, mleczarnia, cegielnia; był tu również ośrodek zdrowia, remiza strażacka, hotel z restauracją, sklep żelazny, sklep tekstylny, drogeria. Po II wojnie światowej ponownie uruchomiono tartak (1947) i gorzelnię (1948). Pierwszym powojennym wójtem został Marcin Tarasiewicz.

Wojciech Kętrzyński pisał, że parafia w Drygałach została założona w 1428 roku, jednak najnowsze badania nie potwierdzają jej istnienia przed wojną trzynastoletnią. Pierwszą wzmiankę o plebanie (Petrus de Mieski) w Drygałach mamy z 1480 roku; kościół otrzymał tu również cztery łany uposażenia. Po reformacji była tu siedziba parafii ewangelickiej. Po II wojnie światowej jest tu siedziba katolickiej parafii pw. Matki Boskiej Częstochowskiej.

W miejscowej szkole w 1935 roku pracowało pięciu nauczycieli, a uczęszczało 302 uczniów. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono już w 1945 roku, głównie staraniem Kazimierza Skwarskiego i Stanisława Chrostowskiego. Obecnie w Drygałach działa szkoła podstawowa i gimnazjum.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców

1857 – 531 osób

1864 – 638 osób

1867 – 651 osób

1885 – 1110 osób

1933 – 1611 osób

1939 – 1760 osób

1992 – 1520 osób

Ludzie związani z miejscowością:

• Paweł Nataniel Paulini (1801-1886) – pastor w Drygałach w latach 1830-1845; bliski współpracownik Gustawa Gizewiusza
• Joanna Burzyńska (ur. 1968) – urodzona w Drygałach, uznawana za pierwszą polską gwiazdę windsurfingu na arenie międzynarodowej, od ponad 20 lat mieszka w Kanadzie

Zabytki:

• Barokowy kościół z lat 1732-1734, inspirowany projektami Joachima Schultheissa von Unfrieda, wieża z barokowym hełmem
• Plebania z pierwszej połowy XVIII wieku
• Zespół dworski z przełomu XIX i XX wieku: piwnice dawnego dworu oraz pozostałości zabudowań gospodarczych (obora, stajnia, magazyn – murowane)
• Zespół budynków szkolnych okresu międzywojennego, ul. Szkolna 1 i 2: szkoła i bursa, murowane
• Zabudowa murowana z przełomu XIX i XX wieku, m.in. budynek dawnej karczmy (ul. Grunwaldzka 18), gorzelnia z początku XX wieku
• Zespół dworca kolejowego z 1883 roku: dworzec drewniany, dom, budynek spedycji kolejowej i magazynowy – murowane
• Dawny cmentarz ewangelicki, przykościelny. Znajduje się tu kwatera wojenna z okresu I wojny światowej
• Dawny cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki
• Dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na południowy zachód od wsi, w lesie
• Dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, po wschodniej stronie linii kolejowej

Inne

• Dęby – pomniki przyrody, aleja przy kościele

Bibliografia

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
2. Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
3. Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51-57.
4. Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
5. Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
6. Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, Węzeł kolejowy w Piszu (Część II), Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 100-125.
7. von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83-157.
8. Kulęgowski Mieczysław, Drygały, Znad Pisy, nr 8, 1999, ss. 26-31.
9. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
10. Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49-69.
11. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
12. Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
13. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
14. Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73-90.
15. Bank Danych Lokalnych GUS [29.08.2013]
16. Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.08.2013]
17. Strona Urzędu Gminy Biała Piska [29.08.2013]
18. Wojewódzka Ewidencja Zabytków [29.08.2013]
19. Strona Gminy Biała Piska [30.08.2013]
20. Olsztyńska Strona Rowerowa [15.07.2014]