Pasym

Pasym
Herb Pasymia
Rodzaj miejscowości	miasto
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Szczytno
Liczba ludności (2011)	2 881
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-130
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pasym
Położenie na mapie Polski Pasym
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Pasym (do 1945 niem. Passenheim) – miasto położone w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Siedziba gminy miejsko–wiejskiej Pasym. W 2011 roku miasto liczyła 2 881 mieszkańców. Obecnie funkcję burmistrza miasta sprawuje Bernard Piotr Mius.

Położenie

Pasym jest położony na Pojezierzu Mazurskim, w południowej części województwa warmińsko–mazurskiego, w odległości 30 km na południowy wschód od Olsztyna.

Dzieje miejscowości

Pasym został założony w roku 1386 przez mistrza Konrada von Rothenstein. W miejscu lokacji pierwotnie istniała wieś kościelna biskupów warmińskich Heinrichswalde (Henrykowo). Miasto przybrało wówczas nazwę Bassenheim – być może było to nawiązanie do postaci komtura elbląskiego Zygfryda Walpota von Bassenheim. Lokatorem i sołtysem został Tylo Schewenpflugk. Pasym około 1500 roku liczył 557 mieszkańców. W czasie wojny trzynastoletniej opowiedział się za Polską, jednakże po pokoju toruńskim wrócił pod panowanie Zakonu. Zamek został wzniesiony po wojnie trzynastoletniej, później nazywany był Schervitzen Hof. Budowlę tę zniszczono w połowie XVII wieku, a ostatecznie rozebrano w wieku XIX. Na miejscu dawnego zamku wzniesiono w 1876 roku kościół ewangelicki (obecnie katolicki). W 1451 mieszkańcy Pasymia przystąpili do Związku Pruskiego i prowadzili działania przeciwko Zakonowi. W 1547 roku władze książęce oddały miasto w zastaw namiestnikowi kapitanatu szczycieńskiego Janowi von Schertwitz, który obrał sobie za siedzibę pasymski zamek, zwany odtąd dworem Schertwitza. Po śmierci Schertwitza i jego żony zamek w 1616 roku wykupiło miasto. Pasym dotkliwie ucierpiał w okresie drugiej wojny szwedzkiej i w czasie najazdu tatarskiego na Prusy Książęce w 1656 roku. Epidemia dżumy w latach 1709–1710 odebrała życie 1/3 mieszkańców. W 1750 roku wybuchł ogromny pożar, który strawił znaczną część miasta. Od XVIII wieku miasto traciło na znaczeniu na rzecz rozwijającego się niedaleko Szczytna. W 1807 roku w bitwie pod Pasymiem Rosjanie pokonali francuskich dragonów. W lutym 1807 roku przez kilka dni stacjonował tu Napoleon Bonaparte wraz z 60 tys. żołnierzy. Kwatera Napoleona mieściła się na plebanii. W 1831 roku miasto padło ofiarą epidemii cholery, która zabiła 132 osoby. Łącznie zachorowało 400 mieszkańców, a zatem 10 % ówczesnej populacji Pasymia.

W XIX wieku podupadające gospodarczo miasto próbowano wyprowadzić z kryzysu na sprawą budowy nowego ratusza w latach 1854–1855 oraz szosy prowadzącej do Dźwierzut, która połączyłaby Pasym z szosą królewiecką . Na początku XX wieku Pasym zaczął rozwijać się jako ośrodek turystyczny. W 1921 została uruchomiona elektrownia. w latach 1923–1924 wybudowano nowy budynek dla szkoły katolickiej. W 1927 roku miasto zainwestowało w budowę pensjonatu w lesie miejskim. W latach 30. XX wieku w mieście działała szkoła sportowa, w lesie miejskim uruchomiono skocznię narciarską z wyciągiem krzesełkowym, a po jeziorze Kalwa pływały statki zabierające turystów z dworca kolejowego .

22 stycznia 1945 roku Pasym zajęły oddziały I frontu białoruskiego. Wkrótce wysiedlono do Niemiec większość pozostałej w mieście ludności, a wiosną 1946 roku w wyniku zniszczeń wojennych Pasym utracił prawa miejskie. W Rudziskach Pasymskich po 1945 roku funkcjonował założony przez Karola Małłka Mazurski Uniwersytet Ludowy.

II wojna światowa nie oszczędziła Pasymia. 30% zabudowy legło w gruzach. Najstarsze miasto na Mazurach zostało wyludnione (część mieszkańców wywieziono, część wyjechała dobrowolnie). Powoli jednak w Pasymiu zaczęło przybywać mieszkańców. Wracała z przymusowej ewakuacji ludność rodzima, przybyli osadnicy z Mazowsza, Kurpi, repatrianci z Wileńszczyzny i Kresów Wschodnich. W latach 1945-1949 zostały uruchomione zakłady przemysłowe: młyn, tartak, wodociągi, mleczarnia, cegielnia, przetwórnia owoców i warzyw, zespół rybacki. Rozwijał się handel, rzemiosło, usługi i oświata. 15 maja 1945 roku do Pasymia przybył powołany na Burmistrza Miasta mgr Edmund Staniszewski i został zorganizowany Zarząd Miasta. Pasym utracił prawa miejskie w 1946 roku. Ranga miasta została przywrócona w 1997 roku.

Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:

• 1540 r. – 560 osób

• 1604 r. – 690 osób

• 1782 r. – 900 osób

• 1831 r. – 1 069 osób

• 1880 r. – 1 967 osób

• 1910 r. – 2 074 osoby

• 1939 r. – 2 341 osób

Bezpieczeństwo

W mieście działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.

Kultura

W Pasymiu działa Miejski Ośrodek Kultury i Sportu i Miejska Biblioteka Publiczna. Funkcjonuje tutaj zespół Echo Pasymia, Kapela Lipa oraz Prywatna Kapela Dziadka Stasia. W mieście zorganizowano imprezy towarzyszące w ramach Międzynarodowych Olsztyńskich Dni Folkloru „Warmia 2009”.

Szkolnictwo

W Pasymiu funkcjonuje Zespół Szkolno-Przedszkolny, w którego skład wchodzą: przedszkole i Szkoła Podstawowa im. Wojciecha Kętrzyńskiego. W mieście jest także gimnazjum.

Religia

• parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
• parafia ewangelicko–augsburska

Sport

W miejscowości działa piłkarski klub sportowy LKS "Błękitni" Pasym.

Ludzie związani z miejscowością

• Krzysztof Hartknoch (1644–1687) – historyk Polski i Prus, profesor Gimnazjum Toruńskiego
• Jerzy Burski (1914–1979) – nauczyciel, działacz społeczny i polityczny
• Bernard Piotr Mius (ur. 1952) – samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Pasym
• w Pasymiu uczył się Jerzy Olech (1757–1820) – ksiądz ewangelicki, pedagog, tłumacz, wydawca pism religijnych, zbieracz pieśni, jako pierwszy na terenie Mazur tworzył polską literaturę świecką dla ludu
• w 1935 roku odwiedził Pasym Melchior Wańkowicz, zbierając materiał do książki "Na tropach Smętka"
• z Pasymia pochodził królewiecki duchowny polski ks. Wawrzyniec Rast

Zabytki

• Na cmentarzu gminnym w nieustalonej lokalizacji pochowano 4 żołnierzy niemieckich poległych 27 sierpnia 1914 roku
• późnogotycki kościół z końca XV wieku
• neogotycki kościół wzniesiony w 1876 roku
• pozostałości murów miejskich z XIV wieku
• zespół młyński: młynarzówka z 1903 roku, młyn ze spichlerzem – rozbudowany w 1921 roku
• wieża ciśnień z 1911 roku (w parku miejskim)
• cmentarz ewangelicki z XVII wieku, usytuowany przy drodze do Dźwierzut, z zabytkowymi nagrobkami oraz kaplicą
• cmentarz ewangelicki przy szosie do dworca kolejowego
• cmentarz katolicki usytuowany za miastem, nad jeziorem

Bibliografia

Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012; Bank Danych Lokalnych GUS [20.10.2014]
Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
Knercer Wiktor, Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.