Marcin Giersz: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja zweryfikowana][wersja zweryfikowana]
(Zobacz też)
(Nie pokazano 2 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 4: Linia 4:
 
  |pseudonim            =
 
  |pseudonim            =
 
  |grafika              = Giersz.jpg  
 
  |grafika              = Giersz.jpg  
  |opis grafiki        = Książka o Marcinie Gierszu, źródło: www.giżycko.pl, 12.09.2013.
+
  |opis grafiki        = Okładka książki o Marcinie Gierszu, źródło: giżycko.pl, [12.09.2013]
 
  |podpis              =
 
  |podpis              =
 
  |data urodzenia      = 23 październik 1808 r.
 
  |data urodzenia      = 23 październik 1808 r.
Linia 20: Linia 20:
 
  |www                  =
 
  |www                  =
 
}}
 
}}
 
+
'''Marcin Giersz''', także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w [[Kowalki|Kowalkach]], [[powiat gołdapski]], zm. 25 marca 1895 w Lecu (dziś [[Giżycko| Giżycko]]), mazurski nauczyciel, regionalista, pisarz, poeta, redaktor i wydawca, tłumacz, działacz luterański.  
'''Marcin Giersz''', także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w [[Kowalki|Kowalkach]], [[powiat gołdapski]], zm. 25 marca 1895 w Lecu - [[Giżycko| Giżycko]]), mazurski nauczyciel, regionalista, pisarz, redaktor i wydawca, tłumacz, działacz luterański.
+
<br><br>
 
 
 
== Szkoła i wykształcenie ==
 
== Szkoła i wykształcenie ==
Marcin Gerss zdobywał wykształcenie najpierw w szkole parafialnej w [[Grabowo (gmina Gołdap)|Grabowie]], następnie w seminarium nauczycielskim w Karalene pod Wystrucią. Nauka możliwa była dzięki finansowemu wsparciu księdza Michaela Karla Sterna, który zwrócił uwagę na ubogiego, ale bardzo zdolnego chłopca. Seminarium w Karalene Gerss ukończył w 1828 roku.
+
Marcin Giersz zdobywał wykształcenie najpierw w szkole parafialnej w [[Grabowo (gmina Gołdap)|Grabowie]], następnie w seminarium nauczycielskim w Karalene pod Wystrucią. Nauka możliwa była dzięki finansowemu wsparciu księdza Michaela Karla Sterna, który zwrócił uwagę na ubogiego, ale bardzo zdolnego chłopca. Seminarium w Karalene Giersz ukończył w 1828 roku.
 
 
 
 
 
==Praca==
 
==Praca==
Pracował jako nauczyciel w szkołach w: [[Mikołajki|Mikołajkach]] (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), [[Szestno|Szestnie]] (1835 r., rektor szkoły) i [[Sterławki Wielkie|Sterławkach Wielkich]] pod [[Giżycko|Giżyckiem]] (od 1837, rektor i organista). Po usunięciu ze stanowiska "za niemoralność", ale i poglądy wyrażane w czasie Wiosny Ludów przeniósł się w 1850 roku do Giżycka i zajął się handlem nieruchomościami (bez powodzenia). Działał również w miejscowej Radzie Miejskiej. Po przejściu na emeryturę (1848 r.) rozpoczął działalność literacką i wydawniczą.
+
Pracował jako nauczyciel w szkołach w: [[Mikołajki|Mikołajkach]] (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), [[Szestno|Szestnie]] (1835 r., rektor szkoły) i [[Sterławki Wielkie|Sterławkach Wielkich]] pod Giżyckiem (od 1837, rektor i organista). Po usunięciu ze stanowiska "za niemoralność", ale i poglądy wyrażane w czasie Wiosny Ludów, przeniósł się w 1850 roku do Giżycka i zajął się handlem nieruchomościami (bez powodzenia). Działał również w miejscowej Radzie Miejskiej. Po przejściu na emeryturę (1848 r.) rozpoczął działalność literacką i wydawniczą.
 
 
 
 
 
== Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna ==
 
== Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna ==
W młodości kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak Prus Wschodnich. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter".  
+
W młodości Gerss kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]]. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter", a także kilka własnych książek.  
  
 
Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciechem Kętrzyńskim]] (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej.   
 
Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciechem Kętrzyńskim]] (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej.   
  
Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("[[Przyjaciel Ludu Łecki]]"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", wydawcą [[Kalendarz Królewsko-Prusko-Ewangelicki|"Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego"]] i "[[Gazeta Lecka|Gazety Leckiej]]". Wydawał w języku polskim kalendarze i śpiewniki. Był założycielem towarzystwa naukowego "Masovia" i współredaktorem królewieckich "Nowin o Rozszerzaniu Wiary Chrześcijańskiej", członkiem licznych towarzystw naukowych, w tym poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.  
+
Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("[[Przyjaciel Ludu Łecki]]"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", a także wydawcą [[Kalendarz Królewsko-Prusko-Ewangelicki|"Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego"]] i "[[Gazeta Lecka|Gazety Leckiej]]", które redagował w języku polskim. Był założycielem towarzystwa naukowego "Masovia" i współredaktorem królewieckich "Nowin o Rozszerzaniu Wiary Chrześcijańskiej", członkiem licznych towarzystw naukowych, w tym poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.  
 
 
Był uważany za postać kontrowersyjną. Uważał się bowiem za [[Mazur |Mazura]]. Działał przeciwko [[Gustaw Gizewiusz |Gizewiuszowi]]. W publikowanych utworach zacierał granice między Polakami i Niemcami. W ten sposób rozwijał również język polski na [[Mazury |Mazurach]]. Publikował bowiem utwory Kochanowskiego, Reja, [[lkwim:Ignacy Krasicki |Ignacego Krasickiego]] czy Mickiewicza. W artykułach jego były też prezentowane takie postacie jak Kościuszko i Sobieski. Giersz atakowany był z jednej strony przez Polaków z Wielkopolski za lojalistyczną postawę wobec państwa pruskiego i potępiany przez Niemców za zdradę. Giersza nie potępiał [[lkwim: Wojciech Kętrzyński |Wojciech Kętrzyński]].
 
 
 
Marcin Giersz zmarł 25 marca 1895 w ówczesnym Lecu - [[Giżycko |Giżycku]].
 
 
 
  
 +
Marcin Giersz był uważany za postać kontrowersyjną. Uważał się bowiem za [[Mazur |Mazura]], ewangelika, wiernego poddanego państwa pruskiego doceniającego kulturę niemiecką, jednocześnie poprzez wydawanie pism w mazurskiej odmianie polszczyzny przyczynił się do opóźnienia wyrugowania języka polskiego z południa Prus Wschodnich. Znany był z zajadłych ataków na "ultramontanów". Obok autorów niemieckich publikował utwory Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja, [[lkwim:Ignacy Krasicki |Ignacego Krasickiego]] czy Adama Mickiewicza. W artykułach jego były też prezentowane takie postacie jak Kościuszko i Sobieski. Giersz atakowany był z jednej strony przez Polaków z Wielkopolski (starających się działać na rzecz pozyskania dla sprawy polskiej Mazurów) za lojalistyczną postawę wobec państwa pruskiego i potępiany przez Niemców za zdradę. Do nielicznych postaci doskonale rozumiejących trudne położenie redaktora należał Wojciech Kętrzyński.
 
== Ciekawostki ==
 
== Ciekawostki ==
 
*Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej.
 
*Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej.
*Znał 12 języków.
+
*Znał 12 języków
 
*Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią.   
 
*Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią.   
*Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. [[lkwim:Zbigniew Chojnowski |Zbigniewa Chojnowskiego]], poety, krytyka i historyka literatury.
 
*W 2008 roku w rodzinnej miejscowości Marcina Gerssa odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym określono go m.in. mianem "ojca mazurskiej literatury ludowej".
 
 
 
== Bibliografia ==
 
#Chojnowski Zbigniew, ''Kultura mazurska w opowiastkach Marcina Gerssa'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 43-60.
 
#Jasiński Grzegorz, ''Marcin Gerss (1808-1895). Zarys poglądów'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008.
 
#Oracki Tadeusz, ''Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla (od połowy XV w. do 1945 roku)'', Warszawa 1963, s. 84-85.
 
  
 +
Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. [[lkwim:Zbigniew Chojnowski |Zbigniewa Chojnowskiego]], poety, krytyka i historyka literatury.
  
 +
W 2008 roku w rodzinnej miejscowości Marcina Gerssa odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym określono go m.in. mianem "ojca mazurskiej literatury ludowej".
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
 
*Hałun K., ''Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki"'', "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215.
 
*Hałun K., ''Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki"'', "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215.
 
*Kruk Erwin, ''Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej")'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78.
 
*Kruk Erwin, ''Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej")'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78.
*Żółtowska-Sikora Magdalena, ''"Ićta oba w zakład ia iest niedzi wamni". Wokół nieznanego rękopisu Adolfa Linkera ze wsi Kożuchy pod Białą Piską'', "Literatura Ludowa" 2014, nr 1, s. 15-28.
+
== Bibliografia ==
*[http://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin_Giersz pl.wikipedia.org] [22.12.2013]
+
Chojnowski Zbigniew, ''Kultura mazurska w opowiastkach Marcina Gerssa'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 43-60.<br/>
 +
Jasiński Grzegorz, ''Marcin Gerss (1808-1895). Zarys poglądów'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008.<br/>
 +
Oracki Tadeusz, ''Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla (od połowy XV w. do 1945 roku)'', Warszawa 1963, s. 84-85.<br/>
 +
 
  
 
[[Kategoria: Działacze społeczni|Giersz, Marcin]]   
 
[[Kategoria: Działacze społeczni|Giersz, Marcin]]   

Wersja z 15:51, 20 sty 2015

Marcin Giersz

Okładka książki o Marcinie Gierszu, źródło: giżycko.pl, [12.09.2013]
Okładka książki o Marcinie Gierszu, źródło: giżycko.pl, [12.09.2013]
Data i miejsce urodzenia 23 październik 1808 r.
Kowalki
Data i miejsce śmierci 25 marca 1895 r.
Lec (Giżycko)

Marcin Giersz, także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w Kowalkach, powiat gołdapski, zm. 25 marca 1895 w Lecu (dziś Giżycko), mazurski nauczyciel, regionalista, pisarz, poeta, redaktor i wydawca, tłumacz, działacz luterański.

Szkoła i wykształcenie

Marcin Giersz zdobywał wykształcenie najpierw w szkole parafialnej w Grabowie, następnie w seminarium nauczycielskim w Karalene pod Wystrucią. Nauka możliwa była dzięki finansowemu wsparciu księdza Michaela Karla Sterna, który zwrócił uwagę na ubogiego, ale bardzo zdolnego chłopca. Seminarium w Karalene Giersz ukończył w 1828 roku.

Praca

Pracował jako nauczyciel w szkołach w: Mikołajkach (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), Szestnie (1835 r., rektor szkoły) i Sterławkach Wielkich pod Giżyckiem (od 1837, rektor i organista). Po usunięciu ze stanowiska "za niemoralność", ale i poglądy wyrażane w czasie Wiosny Ludów, przeniósł się w 1850 roku do Giżycka i zajął się handlem nieruchomościami (bez powodzenia). Działał również w miejscowej Radzie Miejskiej. Po przejściu na emeryturę (1848 r.) rozpoczął działalność literacką i wydawniczą.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

W młodości Gerss kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak Prus Wschodnich. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter", a także kilka własnych książek.

Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z Wojciechem Kętrzyńskim (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej.

Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("Przyjaciel Ludu Łecki"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", a także wydawcą "Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego" i "Gazety Leckiej", które redagował w języku polskim. Był założycielem towarzystwa naukowego "Masovia" i współredaktorem królewieckich "Nowin o Rozszerzaniu Wiary Chrześcijańskiej", członkiem licznych towarzystw naukowych, w tym poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Marcin Giersz był uważany za postać kontrowersyjną. Uważał się bowiem za Mazura, ewangelika, wiernego poddanego państwa pruskiego doceniającego kulturę niemiecką, jednocześnie poprzez wydawanie pism w mazurskiej odmianie polszczyzny przyczynił się do opóźnienia wyrugowania języka polskiego z południa Prus Wschodnich. Znany był z zajadłych ataków na "ultramontanów". Obok autorów niemieckich publikował utwory Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja, Ignacego Krasickiego czy Adama Mickiewicza. W artykułach jego były też prezentowane takie postacie jak Kościuszko i Sobieski. Giersz atakowany był z jednej strony przez Polaków z Wielkopolski (starających się działać na rzecz pozyskania dla sprawy polskiej Mazurów) za lojalistyczną postawę wobec państwa pruskiego i potępiany przez Niemców za zdradę. Do nielicznych postaci doskonale rozumiejących trudne położenie redaktora należał Wojciech Kętrzyński.

Ciekawostki

  • Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej.
  • Znał 12 języków
  • Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią.

Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. Zbigniewa Chojnowskiego, poety, krytyka i historyka literatury.

W 2008 roku w rodzinnej miejscowości Marcina Gerssa odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym określono go m.in. mianem "ojca mazurskiej literatury ludowej".

Zobacz też

  • Hałun K., Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki", "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215.
  • Kruk Erwin, Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej"), [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78.

Bibliografia

Chojnowski Zbigniew, Kultura mazurska w opowiastkach Marcina Gerssa, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 43-60.
Jasiński Grzegorz, Marcin Gerss (1808-1895). Zarys poglądów, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla (od połowy XV w. do 1945 roku), Warszawa 1963, s. 84-85.