Marcin Giersz: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zobacz też) |
|||
(Nie pokazano 2 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
Linia 4: | Linia 4: | ||
|pseudonim = | |pseudonim = | ||
|grafika = Giersz.jpg | |grafika = Giersz.jpg | ||
− | |opis grafiki = | + | |opis grafiki = Okładka książki o Marcinie Gierszu, źródło: giżycko.pl, [12.09.2013] |
|podpis = | |podpis = | ||
|data urodzenia = 23 październik 1808 r. | |data urodzenia = 23 październik 1808 r. | ||
Linia 20: | Linia 20: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
− | + | '''Marcin Giersz''', także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w [[Kowalki|Kowalkach]], [[powiat gołdapski]], zm. 25 marca 1895 w Lecu (dziś [[Giżycko| Giżycko]]), mazurski nauczyciel, regionalista, pisarz, poeta, redaktor i wydawca, tłumacz, działacz luterański. | |
− | '''Marcin Giersz''', także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w [[Kowalki|Kowalkach]], [[powiat gołdapski]], zm. 25 marca 1895 w Lecu | + | <br><br> |
− | |||
== Szkoła i wykształcenie == | == Szkoła i wykształcenie == | ||
− | Marcin | + | Marcin Giersz zdobywał wykształcenie najpierw w szkole parafialnej w [[Grabowo (gmina Gołdap)|Grabowie]], następnie w seminarium nauczycielskim w Karalene pod Wystrucią. Nauka możliwa była dzięki finansowemu wsparciu księdza Michaela Karla Sterna, który zwrócił uwagę na ubogiego, ale bardzo zdolnego chłopca. Seminarium w Karalene Giersz ukończył w 1828 roku. |
− | |||
− | |||
==Praca== | ==Praca== | ||
− | Pracował jako nauczyciel w szkołach w: [[Mikołajki|Mikołajkach]] (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), [[Szestno|Szestnie]] (1835 r., rektor szkoły) i [[Sterławki Wielkie|Sterławkach Wielkich]] pod | + | Pracował jako nauczyciel w szkołach w: [[Mikołajki|Mikołajkach]] (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), [[Szestno|Szestnie]] (1835 r., rektor szkoły) i [[Sterławki Wielkie|Sterławkach Wielkich]] pod Giżyckiem (od 1837, rektor i organista). Po usunięciu ze stanowiska "za niemoralność", ale i poglądy wyrażane w czasie Wiosny Ludów, przeniósł się w 1850 roku do Giżycka i zajął się handlem nieruchomościami (bez powodzenia). Działał również w miejscowej Radzie Miejskiej. Po przejściu na emeryturę (1848 r.) rozpoczął działalność literacką i wydawniczą. |
− | |||
− | |||
== Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna == | == Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna == | ||
− | W młodości kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak Prus Wschodnich. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter". | + | W młodości Gerss kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]]. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter", a także kilka własnych książek. |
Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciechem Kętrzyńskim]] (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej. | Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciechem Kętrzyńskim]] (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej. | ||
− | Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("[[Przyjaciel Ludu Łecki]]"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", wydawcą [[Kalendarz Królewsko-Prusko-Ewangelicki|"Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego"]] i "[[Gazeta Lecka|Gazety Leckiej]]" | + | Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("[[Przyjaciel Ludu Łecki]]"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", a także wydawcą [[Kalendarz Królewsko-Prusko-Ewangelicki|"Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego"]] i "[[Gazeta Lecka|Gazety Leckiej]]", które redagował w języku polskim. Był założycielem towarzystwa naukowego "Masovia" i współredaktorem królewieckich "Nowin o Rozszerzaniu Wiary Chrześcijańskiej", członkiem licznych towarzystw naukowych, w tym poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
+ | Marcin Giersz był uważany za postać kontrowersyjną. Uważał się bowiem za [[Mazur |Mazura]], ewangelika, wiernego poddanego państwa pruskiego doceniającego kulturę niemiecką, jednocześnie poprzez wydawanie pism w mazurskiej odmianie polszczyzny przyczynił się do opóźnienia wyrugowania języka polskiego z południa Prus Wschodnich. Znany był z zajadłych ataków na "ultramontanów". Obok autorów niemieckich publikował utwory Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja, [[lkwim:Ignacy Krasicki |Ignacego Krasickiego]] czy Adama Mickiewicza. W artykułach jego były też prezentowane takie postacie jak Kościuszko i Sobieski. Giersz atakowany był z jednej strony przez Polaków z Wielkopolski (starających się działać na rzecz pozyskania dla sprawy polskiej Mazurów) za lojalistyczną postawę wobec państwa pruskiego i potępiany przez Niemców za zdradę. Do nielicznych postaci doskonale rozumiejących trudne położenie redaktora należał Wojciech Kętrzyński. | ||
== Ciekawostki == | == Ciekawostki == | ||
*Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej. | *Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej. | ||
− | *Znał 12 języków | + | *Znał 12 języków |
*Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią. | *Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią. | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
+ | Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. [[lkwim:Zbigniew Chojnowski |Zbigniewa Chojnowskiego]], poety, krytyka i historyka literatury. | ||
+ | W 2008 roku w rodzinnej miejscowości Marcina Gerssa odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym określono go m.in. mianem "ojca mazurskiej literatury ludowej". | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
*Hałun K., ''Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki"'', "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215. | *Hałun K., ''Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki"'', "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215. | ||
*Kruk Erwin, ''Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej")'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78. | *Kruk Erwin, ''Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej")'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78. | ||
− | + | == Bibliografia == | |
− | + | Chojnowski Zbigniew, ''Kultura mazurska w opowiastkach Marcina Gerssa'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 43-60.<br/> | |
+ | Jasiński Grzegorz, ''Marcin Gerss (1808-1895). Zarys poglądów'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008.<br/> | ||
+ | Oracki Tadeusz, ''Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla (od połowy XV w. do 1945 roku)'', Warszawa 1963, s. 84-85.<br/> | ||
+ | |||
[[Kategoria: Działacze społeczni|Giersz, Marcin]] | [[Kategoria: Działacze społeczni|Giersz, Marcin]] |
Wersja z 15:51, 20 sty 2015
Marcin Giersz | |
| |
Okładka książki o Marcinie Gierszu, źródło: giżycko.pl, [12.09.2013]
| |
Data i miejsce urodzenia | 23 październik 1808 r. Kowalki |
Data i miejsce śmierci | 25 marca 1895 r. Lec (Giżycko) |
Marcin Giersz, także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w Kowalkach, powiat gołdapski, zm. 25 marca 1895 w Lecu (dziś Giżycko), mazurski nauczyciel, regionalista, pisarz, poeta, redaktor i wydawca, tłumacz, działacz luterański.
Spis treści
Szkoła i wykształcenie
Marcin Giersz zdobywał wykształcenie najpierw w szkole parafialnej w Grabowie, następnie w seminarium nauczycielskim w Karalene pod Wystrucią. Nauka możliwa była dzięki finansowemu wsparciu księdza Michaela Karla Sterna, który zwrócił uwagę na ubogiego, ale bardzo zdolnego chłopca. Seminarium w Karalene Giersz ukończył w 1828 roku.
Praca
Pracował jako nauczyciel w szkołach w: Mikołajkach (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), Szestnie (1835 r., rektor szkoły) i Sterławkach Wielkich pod Giżyckiem (od 1837, rektor i organista). Po usunięciu ze stanowiska "za niemoralność", ale i poglądy wyrażane w czasie Wiosny Ludów, przeniósł się w 1850 roku do Giżycka i zajął się handlem nieruchomościami (bez powodzenia). Działał również w miejscowej Radzie Miejskiej. Po przejściu na emeryturę (1848 r.) rozpoczął działalność literacką i wydawniczą.
Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna
W młodości Gerss kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak Prus Wschodnich. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter", a także kilka własnych książek.
Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z Wojciechem Kętrzyńskim (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej.
Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("Przyjaciel Ludu Łecki"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", a także wydawcą "Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego" i "Gazety Leckiej", które redagował w języku polskim. Był założycielem towarzystwa naukowego "Masovia" i współredaktorem królewieckich "Nowin o Rozszerzaniu Wiary Chrześcijańskiej", członkiem licznych towarzystw naukowych, w tym poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Marcin Giersz był uważany za postać kontrowersyjną. Uważał się bowiem za Mazura, ewangelika, wiernego poddanego państwa pruskiego doceniającego kulturę niemiecką, jednocześnie poprzez wydawanie pism w mazurskiej odmianie polszczyzny przyczynił się do opóźnienia wyrugowania języka polskiego z południa Prus Wschodnich. Znany był z zajadłych ataków na "ultramontanów". Obok autorów niemieckich publikował utwory Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja, Ignacego Krasickiego czy Adama Mickiewicza. W artykułach jego były też prezentowane takie postacie jak Kościuszko i Sobieski. Giersz atakowany był z jednej strony przez Polaków z Wielkopolski (starających się działać na rzecz pozyskania dla sprawy polskiej Mazurów) za lojalistyczną postawę wobec państwa pruskiego i potępiany przez Niemców za zdradę. Do nielicznych postaci doskonale rozumiejących trudne położenie redaktora należał Wojciech Kętrzyński.
Ciekawostki
- Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej.
- Znał 12 języków
- Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią.
Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. Zbigniewa Chojnowskiego, poety, krytyka i historyka literatury.
W 2008 roku w rodzinnej miejscowości Marcina Gerssa odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym określono go m.in. mianem "ojca mazurskiej literatury ludowej".
Zobacz też
- Hałun K., Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki", "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215.
- Kruk Erwin, Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej"), [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78.
Bibliografia
Chojnowski Zbigniew, Kultura mazurska w opowiastkach Marcina Gerssa, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 43-60.
Jasiński Grzegorz, Marcin Gerss (1808-1895). Zarys poglądów, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla (od połowy XV w. do 1945 roku), Warszawa 1963, s. 84-85.
- Strony zawierające wywołania szablonów z parametrami o takich samych nazwach
- Działacze społeczni
- Nauczyciele i dyrektorzy placówek oświatowych
- Wydawcy
- Pisarze i poeci
- Tłumacze
- Powiat gołdapski
- Gołdap (gmina miejsko-wiejska)
- Powiat giżycki
- Giżycko
- Powiat mrągowski
- Mikołajki (gmina miejsko-wiejska)
- Mrągowo (gmina wiejska)
- 1801-1918