Prusowie

Podział plemion pruskich w XIII w., wg. M. Toeppena, Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej, Olsztyn 1995

Prusowie (Prusy) – nazwa etniczna określająca zbiorczo plemiona zamieszkujące w średniowieczu tereny, według krzyżackiego kronikarza Piotra z Dusburga, między dolną Wisłą a Niemnem. Zgodnie z tym przekazem w skład Prus miały wchodzić następujące ziemie i plemiona:

• ziemia chełmińska wraz z ziemią lubawską (lub sasińską),

• Pomezanie (Pomezania),

• Pogezanie (Pogezania),

• Natangowie (Natangia),

• Warmowie (Warmia),

• Sambowie (Sambia),

• Bartowie (Barcja),

• Nadrowowie (Nadrowia),

• Skalowowie (Skalowia),

• Galindowie (Galindia),

• Sudowowie, Jaćwięgowie (Sudowia, Jaćwież).

Z powyższego zestawienia z całą pewnością można wyłączyć ziemię chełmińską, gdyż była zamieszkała przez polską ludność. Co do Galindów, a w szczególności Sudowów (Jaćwięgów), można powiedzieć, że wciąż toczy się dyskusja na temat ich przynależności do plemion pruskich. Jednak w ostatnim czasie przeważa pogląd o ich przynależności do Prusów.

Obszar Prus i liczbę mieszkańców na przełomie wieków XII i XIII szacuje się na około 42.000 km2 i 170.000 osób. Przy czym gęstość zaludnienia była bardzo zróżnicowana. Najgęściej zaludnione były obszary u wybrzeży Morza Bałtyckiego (w tym Sambia najgęściej).

Nazwa Prusowie (Bruzi) po raz pierwszy została wymieniona przez tzw. Geografa Bawarskiego w IX w., a następnie w X w. przez Ibrahima ibn Jakuba (Burus). We wcześniejszych źródłach mieszkańców terenu Prus zwano Estami (Aesti). Z przekazów historycznych i badań archeologicznych wiadomym jest, że praprzodkowie Prusów (również i Bałtów) przybyli na te tereny na początku II tysiąclecia p.n.e. i ciągle je zamieszkiwali, aż do wykrystalizowania się bezpośrednich przodków Prusów – Kultury Kurhanów Zachodniobałtyjskich.

Pomimo, iż przodkowie Prusów nie migrowali jak np. Germanie, czy Słowianie, to na przestrzeni wieków stykali się z obcymi sobie kulturami. Do takich spotkań międzykulturowych można zaliczyć przemarsz plemienia Gotów wzdłuż Wisły z północy na południe (od początku I w. n.e.). Wędrówka ta pozostawiła liczne ślady archeologiczne w postaci wytworzenia się nowej kultury archeologicznej – kultury wielbarskiej. Kolejnym przejawem łączności międzykulturowej był szlak bursztynowy, którego szczyt wymiany handlowej przypada na III w. n.e. W późniejszym czasie powstały na wybrzeżu dwa duże ośrodki handlu, założone przez Skandynawów Truso i Wiskiauty.

Historiografia często przedstawia Prusów jako naród doszczętnie wyniszczony przez Zakon Krzyżacki, co jest wielkim nadużyciem. Podczas podboju plemion pruskich (1232/3–1283) w prawdzie zginęło wielu Prusów, ale też wielu (wywodzących się z grupy nobilów) przeszło na stronę Zakonu i służyło dalej mu wiernie przez pokolenia (patrz witingowie).

Bibliografia

Piotr z Dusburga, Kronika ziemi pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, Toruń 2004.

Jan Powierski, Prussica, Malbork 2003.

Henryk Łowmiański, Prusy – Litwa – Krzyżacy, Warszawa 1989.

Henryk Łowmiański, Studia nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego, t. 1–2, Wilno 1932.