Jutrznia na Gody: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 33: | Linia 33: | ||
Erwin Kruk podaje, że dawniej misterium przedstawiano niekiedy "z wielką naocznością", np. z chóru opuszczano na dół na linie chłopca przebranego za anioła i śpiewającego "Z nieba wysokiego, stamtąd przybywam tu", przy czym zdarzały się niebezpieczne wypadki<ref>Tamże, s. 258.</ref>. | Erwin Kruk podaje, że dawniej misterium przedstawiano niekiedy "z wielką naocznością", np. z chóru opuszczano na dół na linie chłopca przebranego za anioła i śpiewającego "Z nieba wysokiego, stamtąd przybywam tu", przy czym zdarzały się niebezpieczne wypadki<ref>Tamże, s. 258.</ref>. | ||
| − | |||
== Symbole == | == Symbole == | ||
*pieśni | *pieśni | ||
| Linia 39: | Linia 38: | ||
*gwara mazurska | *gwara mazurska | ||
*przebierańcy | *przebierańcy | ||
| + | ==Ciekawostki== | ||
| + | W literackiej spuściźnie [[Michał Kajka|Michała Kajki]] zachował się utwór ''Jutrznia na Mazurach'' obrazujący trudności związane z kultem religijnym, a wynikające z bezwzględności polityki germanizacyjnej. W tekście tym poeta skarży się, że tradycyjna Jutrznia odprawiana po niemiecku nie ma nic wspólnego ze strawą duchową: | ||
| + | ''[...]<br/> | ||
| + | Lecz zawiodły nas nadzieje<br/> | ||
| + | Uszły śpiewy z szumem wiatru.<br/> | ||
| + | Jutrznia inaczej się dzieje,<br/> | ||
| + | Coś podobna do teatru''.<ref>Kajka Michał, ''Jutrznia na Mazurach'', [w:] tegoż, ''Mały kancjonał mazurski i opowieści ucieszne'', oprac. filolog. i wstęp Zbigniew Chojnowski, Olsztyn 2008, s. 43.</ref><br/> | ||
<references/> | <references/> | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
Wersja z 11:54, 30 wrz 2014
| Jutrznia na Gody | |
| | |
| M.E. Andriolli, Z gwiazdą.jpgM.E. Andriolli, Z gwiazdą.jpg | |
| Dzień | 24 grudnia |
| Typ święta | misterium religijne |
Jutrznia na Gody – widowisko misteryjne odprawiane w wigilię Bożego Narodzenia.
Niemieccy regionaliści określali je mianem Morgenstern i postrzegali jako znak rozpoznawczy polskiego kręgu kulturowego w Prusach Wschodnich.
Spis treści
[ukryj]Etymologia
Jutrznia to pora przed wschodem słońca, natomiast Gody to Boże Narodzenie.
Zwyczaje na Warmii i Mazurach
W tym okresie następowało zamknięcie starego roku i początek nowego. Podczas Jutrzni odtwarzano sceny związane z narodzinami Chrystusa. Początkowo uroczystości miały charakter misterium religijnego, ale w XVIII stuleciu nabrały charakteru teatru ludowego. Jutrznię organizowali wiejscy nauczyciele lub pastorzy. W okresie wzmożenia akcji germanizacyjnej pod koniec XIX wieku Jutrznia praktycznie zanikła. Odtworzył ją w okresie międzywojennym Karol Małłek, wydając Jutrznię Mazurską na Gody dla domów, szkół i zborów ewangelickich. Jutrznia Małłka zawiera wiele pieśni zaczerpniętych z "Nowo Wydanego Kancjonału Pruskiego" Jerzego Wasiańskiego (pierwsze wyd. 1741)[1].
Na tradycyjną Jutrznię składały się pieśni, oracje, dialogi. Bohaterami byli aniołowie, żaczkowie, sieroty, pasterze, pielgrzymi, pierwszy i drugi Betlejemczyk, Trzej Królowie, Herod, uczeni w Piśmie. Przygotowaniom poświęcano wiele tygodni. W uroczystościach brało udział nawet kilkadziesiąt osób, głównie dzieci, które w czasie ich trwania posługiwały się gwarą mazurską. Uczestnicy byli ubrani w białe koszule z długimi rękawami, przyozdobione różnobarwnymi szarfami. Anioł i żaczek trzymali w prawej ręce świecę palącą się w specjalnym lichtarzyku. Przedstawienie odbywało się w kościele, szkole, a niekiedy w domu.
Dzwony kościelne budziły na Jutrznię, która rozpoczynała się o świecie i mogła trwać nawet trzy godziny. Zaczynała się kancjonałową pieśnią Ślicznie świeci Jutrznia z rana i należała do jednych z najważniejszych wydarzeń na obszarze Warmii i Mazur. Na Mazury przywędrowała na przełomie XV i XVI wieku z sprawą franciszkanów i stanowiła bezpośrednie nawiązanie do tradycji jasełek. Zwyczaj miał typowo polski charakter i był kultywowany na terenach zamieszkanych przez ludność polskiego pochodzenia.
O Jutrzni na Gody odprawianej na Mazurach pisał w 1870 roku wschodniopruski regionalista Max P. Toeppen następująco:
[Chłopcy] Odziani w biały strój (najczęściej w ojcowską koszulę przepasaną kolorową wstęgą) i wysokie korony z kwiatów wykonanych z pozłacanego papieru, dziewczęta natomiast zakładają wianki. Pojawiają się w kościele niosąc świece lub ozdobione świeczkami choineczki i obchodzą dookoła ołtarz. Następnie część z nich siada przy ołtarzu, część na chórach i rozpoczynają antyfony, wygłaszają osobno lub chórem odpowiednią na tę uroczystość ewangelię albo pojedynczo recytują specjalnie na to święto przekazywane z pokolenia na pokolenie wierszyki (nazywa się to oracya). Na nauczycielu spoczywa obowiązek wyuczenia dzieci tych wierszy oraz ułożenia należycie akcji dramatycznej. W ceremonii tej, zwanej Jutrznią, żywo uczestniczy cała ludność polska, a również i wielu Niemców. Już od drugiej lub trzeciej nad ranem w domach widać poruszenie. Uroczystość rozpoczyna się około godziny czwartej[2].
Erwin Kruk podaje, że dawniej misterium przedstawiano niekiedy "z wielką naocznością", np. z chóru opuszczano na dół na linie chłopca przebranego za anioła i śpiewającego "Z nieba wysokiego, stamtąd przybywam tu", przy czym zdarzały się niebezpieczne wypadki[3].
Symbole
- pieśni
- oracje
- gwara mazurska
- przebierańcy
Ciekawostki
W literackiej spuściźnie Michała Kajki zachował się utwór Jutrznia na Mazurach obrazujący trudności związane z kultem religijnym, a wynikające z bezwzględności polityki germanizacyjnej. W tekście tym poeta skarży się, że tradycyjna Jutrznia odprawiana po niemiecku nie ma nic wspólnego ze strawą duchową:
[...]
Lecz zawiodły nas nadzieje
Uszły śpiewy z szumem wiatru.
Jutrznia inaczej się dzieje,
Coś podobna do teatru.[4]
- Skocz do góry ↑ Więcej na ten temat zob. np. Kruk Erwin, Kilka luźnych zapisków, [w:] Pierwszy między Mazurami. Wspomnienia o Karolu Małłku, wstęp i oprac. Jan Chłosta, Olsztyn 1998, s. 78.
- Skocz do góry ↑ Cyt. za: Kruk Erwin, Jutrznia na Gody, [w:] tegoż, Szkice z mazurskiego brulionu, Olsztyn 2003, s. 257.
- Skocz do góry ↑ Tamże, s. 258.
- Skocz do góry ↑ Kajka Michał, Jutrznia na Mazurach, [w:] tegoż, Mały kancjonał mazurski i opowieści ucieszne, oprac. filolog. i wstęp Zbigniew Chojnowski, Olsztyn 2008, s. 43.
Zobacz też
Jutrznia według nauczyciela Karahla z Turowa z "Kalendarza Królewsko-Pruskiego Ewangelickiego" na rok 1912, podał Erwin Kruk, "Kartki Mazurskie" [23.09.2014]
Bibliografia
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Szyfer Anna, Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, Olsztyn 1968.
Warmiacy i Mazurzy. Życie codzienne ludności wiejskiej w I połowie XIX wieku, red. Bogumił Kuźniewski, Olsztynek 2002.
Kruk Erwin, Jutrznia na Gody, [w:] tegoż, Szkice z mazurskiego brulionu, Olsztyn 2003, s. 254–259.
