Jawty Wielkie: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Zabytki) |
|||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Jawty Wielkie. Wjazd do wsi.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Jawty Wielkie. Wjazd do wsi |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 40: | Linia 40: | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś została założona w XIII wieku. Pierwotnie nosiła nazwę ''Jautin''. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pojawił się w roku 1287. W 1327 roku kapituła pomezańska wystawiła drugi akt lokacyjny dla wsi. Pierwotna lokacja nie jest znana. Miejscowość uległa zapewne zniszczeniu, co wymusiło na kapitule decyzję o wystawieniu nowego dokumentu. Zgodnie z jego treścią miejscowy sołtys Laurentis otrzymał przywilej zbudowania karczmy, zwolnionej od wszelkich powinności na rzecz kapituły. W tym zapewne czasie wzniesiony został miejscowy kościół, który uległ zniszczeniu albo w roku 1414 albo (najpóźniej) w okresie [[wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]]. Po zakończeniu [[wojny szwedzkie|wojen szwedzkich]] parafia została przeniesiona z Jawt Wielkich do [[Bałoszyce|Bałoszyc]]. Wskutek zniszczeń i wyludnienia wieś została włączona do domeny lennej księcia Prus. Następnie została przekazana rodzinie [[von Tettau]]. W 1700 roku Jawty Wielkie, [[Jawty Małe]], [[Wiśniówek]] oraz [[Nipkowie]] stały się własnością rodziny [[Schack von Wittenau]]. W 1789 roku Jawty Wielkie były wsią szlachecką z folwarkiem, liczącą 37 budynków mieszkalnych. W XIX wieku po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu, majątek trafił w ręce rodu [[von Borck]]. w połowie XIX stulecia majątek obejmował obszar 1601 ha. | + | [[File:Pałac w Jawtach Wielkich przed II wojną światową.jpg|thumb|300px|left|Pałac w Jawtach Wielkich przed II wojną światową]]Wieś została założona w XIII wieku. Pierwotnie nosiła nazwę ''Jautin''. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pojawił się w roku 1287. W 1327 roku kapituła pomezańska wystawiła drugi akt lokacyjny dla wsi. Pierwotna lokacja nie jest znana. Miejscowość uległa zapewne zniszczeniu, co wymusiło na kapitule decyzję o wystawieniu nowego dokumentu. Zgodnie z jego treścią miejscowy sołtys Laurentis otrzymał przywilej zbudowania karczmy, zwolnionej od wszelkich powinności na rzecz kapituły. W tym zapewne czasie wzniesiony został miejscowy kościół, który uległ zniszczeniu albo w roku 1414 albo (najpóźniej) w okresie [[wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]]. Po zakończeniu [[wojny szwedzkie|wojen szwedzkich]] parafia została przeniesiona z Jawt Wielkich do [[Bałoszyce|Bałoszyc]]. Wskutek zniszczeń i wyludnienia wieś została włączona do domeny lennej księcia Prus. Następnie została przekazana rodzinie [[von Tettau]]. W 1700 roku Jawty Wielkie, [[Jawty Małe]], [[Wiśniówek]] oraz [[Nipkowie]] stały się własnością rodziny [[Schack von Wittenau]]. W 1789 roku Jawty Wielkie były wsią szlachecką z folwarkiem, liczącą 37 budynków mieszkalnych. W XIX wieku po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu, majątek trafił w ręce rodu [[von Borck]]. w połowie XIX stulecia majątek obejmował obszar 1601 ha. |
Borckowie posiadali w Jawtach Wielkich własny dwór oraz kaplicę z rodzinnym grobowcem, zlokalizowaną na miejscowym cmentarzu. W 1870 roku majątek zakupił [[von Dewiz]]. Trzydzieści lat później należał już do polskiego hrabiego Mieczelskiego. Po jego śmierci, wdowa hrabina Dorota Mieczelska sprzedała dobra. Jawty Wielkie zostały zakupione przez Eugena Kruegera - właściciel przedsiębiorstwa osiedleńczego. Dobra zostały podzielone na 45 gospodarstw a pozostałe grunta wraz z wykupionym Wiśniówkiem przejął Erwin Krueger. W tym czasie w Jawtach Wielkich działała mleczarnia i gorzelnia. W 1929 roku wybudowana została miejscowa dwuklasowa szkoła wraz z dwoma mieszkaniami przeznaczonymi dla nauczycieli. We wsi powstała również w tym czasie jednostka ochotniczej straży pożarnej, której pierwszym komendantem został Paul Nickiel. W 1944 roku Jawty Wielkie były zamieszkane przez 600 osób i składały się ze 108 gospodarstw. | Borckowie posiadali w Jawtach Wielkich własny dwór oraz kaplicę z rodzinnym grobowcem, zlokalizowaną na miejscowym cmentarzu. W 1870 roku majątek zakupił [[von Dewiz]]. Trzydzieści lat później należał już do polskiego hrabiego Mieczelskiego. Po jego śmierci, wdowa hrabina Dorota Mieczelska sprzedała dobra. Jawty Wielkie zostały zakupione przez Eugena Kruegera - właściciel przedsiębiorstwa osiedleńczego. Dobra zostały podzielone na 45 gospodarstw a pozostałe grunta wraz z wykupionym Wiśniówkiem przejął Erwin Krueger. W tym czasie w Jawtach Wielkich działała mleczarnia i gorzelnia. W 1929 roku wybudowana została miejscowa dwuklasowa szkoła wraz z dwoma mieszkaniami przeznaczonymi dla nauczycieli. We wsi powstała również w tym czasie jednostka ochotniczej straży pożarnej, której pierwszym komendantem został Paul Nickiel. W 1944 roku Jawty Wielkie były zamieszkane przez 600 osób i składały się ze 108 gospodarstw. | ||
Wersja z 23:53, 9 kwi 2014
| Jawty Wielkie | |
| | |
 Jawty Wielkie. Wjazd do wsi
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | iławski |
| Gmina | Susz |
| Liczba ludności (2010) | 395 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Jawty Wielkie | |
| Położenie na mapie Polski  Jawty Wielkie | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Jawty Wielkie (niem. Gross Jauth) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Susz. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 395 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Józef Rzemieniewski[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, 27 km na północny zachód od Iławy i 8 km na południowy zachód od Suszu.
Dzieje miejscowości
Wieś została założona w XIII wieku. Pierwotnie nosiła nazwę Jautin. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pojawił się w roku 1287. W 1327 roku kapituła pomezańska wystawiła drugi akt lokacyjny dla wsi. Pierwotna lokacja nie jest znana. Miejscowość uległa zapewne zniszczeniu, co wymusiło na kapitule decyzję o wystawieniu nowego dokumentu. Zgodnie z jego treścią miejscowy sołtys Laurentis otrzymał przywilej zbudowania karczmy, zwolnionej od wszelkich powinności na rzecz kapituły. W tym zapewne czasie wzniesiony został miejscowy kościół, który uległ zniszczeniu albo w roku 1414 albo (najpóźniej) w okresie wojny trzynastoletniej. Po zakończeniu wojen szwedzkich parafia została przeniesiona z Jawt Wielkich do Bałoszyc. Wskutek zniszczeń i wyludnienia wieś została włączona do domeny lennej księcia Prus. Następnie została przekazana rodzinie von Tettau. W 1700 roku Jawty Wielkie, Jawty Małe, Wiśniówek oraz Nipkowie stały się własnością rodziny Schack von Wittenau. W 1789 roku Jawty Wielkie były wsią szlachecką z folwarkiem, liczącą 37 budynków mieszkalnych. W XIX wieku po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu, majątek trafił w ręce rodu von Borck. w połowie XIX stulecia majątek obejmował obszar 1601 ha.
Borckowie posiadali w Jawtach Wielkich własny dwór oraz kaplicę z rodzinnym grobowcem, zlokalizowaną na miejscowym cmentarzu. W 1870 roku majątek zakupił von Dewiz. Trzydzieści lat później należał już do polskiego hrabiego Mieczelskiego. Po jego śmierci, wdowa hrabina Dorota Mieczelska sprzedała dobra. Jawty Wielkie zostały zakupione przez Eugena Kruegera - właściciel przedsiębiorstwa osiedleńczego. Dobra zostały podzielone na 45 gospodarstw a pozostałe grunta wraz z wykupionym Wiśniówkiem przejął Erwin Krueger. W tym czasie w Jawtach Wielkich działała mleczarnia i gorzelnia. W 1929 roku wybudowana została miejscowa dwuklasowa szkoła wraz z dwoma mieszkaniami przeznaczonymi dla nauczycieli. We wsi powstała również w tym czasie jednostka ochotniczej straży pożarnej, której pierwszym komendantem został Paul Nickiel. W 1944 roku Jawty Wielkie były zamieszkane przez 600 osób i składały się ze 108 gospodarstw.
Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych
1817 - 272 osoby, 36 domów
1831 - 292 osoby, 29 domów
1864 - 390 osób, 20 domów
1871 - 394 osoby, 20 domów
1885 - 344 osoby, 22 domy
1895 - 293 osoby, 18 domów
1905 - 308 osób, 22 domy
1933 - 531 osób (łącznie z Wiśniówkiem)
1939 - 525 osób
Edukacja
Ludzie związani z miejscowością
Zabytki
- Kapliczka z końca XIX wieku
Bibliografia
- Iława. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.
- Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne, wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.
- Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Plan rozwoju lokalnego gminy i miasta Susz [data dostępu: 5.03.2014]
- Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 5.03.2014]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 5.03.2014]
Przypisy
- ↑ http://bip.susz.sisco.info/?id=1739 [data dostępu: 5.03.2014]
Zobacz też
