Susz

	Susz
	Herb Susza
	; Dworzec w Suszu. Fot. Yusek. Źródło: Commons Wikipedia [12.11.2014]
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Gmina	Susz
Liczba ludności (2012)	5 733
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego ; Susz
	Położenie na mapie Polski ; Susz
	{{#invoke:Koordynaty\|szablon}}

Susz (niem. Rosenberg in Westpreußen) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Susz. W latach 1975-1998 administracyjnie należało do województwa elbląskiego. Miasto jest siedzibą gminy. Miejscowość w 2012 roku liczyła 5 733 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje Marcin Mądry.

Położenie

Miejscowość jest położona na Pojezierzu Iławskim, nad Jeziorem Suskim, w odległości 23 km od Iławy.

Dzieje miejscowości

Miasto zostało założone w 1305 roku na obszarze dawnego staropruskiego grodziska Susse. 20 grudnia 1314 r. Susz otrzymał lokację na prawie chełmińskim oraz prawa miejskie. Miasto otrzymało nazwę Rosenberg. W 1319 roku miasto posiadało już ratusz, mury obronne (z dwiema bramami: Prabucką i Szpitalną), zamek oraz zabudowania otaczające centrum Susza - ówczesny rynek.W latach 1532-1817 Susz należał kolejno do biskupa Sambii Georga von Polentza, rodu von Tettau oraz rodziny Schack von Wittenau.

Do pierwszej połowy XV wieku miasto rozwijało się stosunkowo prężnie. Kwitło sukiennictwo, tkactwo, w Suszu działały aktywnie cechy piekarzy, rzeźników i szewców. Wojna głodowa, wojny polsko-krzyżackie i wreszcie wojna trzynastoletnia wyniszczyły i spustoszyły Susz. Podniesienie się z kryzysu utrudniały pożary dotykające miasto i epidemie, przede wszystkim dżumy i cholery oraz brak dogodnych połączeń drogowych.

W 1818 roku Susz liczył 990 mieszkańców. W tym samym roku, po przeprowadzeniu reformy administracyjnej, miasto stało się siedzibą powiatu. W tym okresie w Suszu pracował lekarz, rezydował garnizon wojskowy i szwadron huzarów. Działało towarzystwo kredytowe. W latach 1845-1860 wybudowano drogi z Susza do Kisielic, Zalewa i Iławy. W tym okresie starostą powiatu był baron Werner von Gustedt. Razem ze swoją żoną Jenny (córką Hieronima Bonaparte) wykupił stary park na terenie miasta oraz pozostałości dworu biskupiego: małżonkowie planowali wybudować w Suszu siedzibę starosty. Przeprowadzone zostały prace budowlane, których efektem stało się wybudowanie pałacyku w stylu biedermeier. Budowlę ochrzczono nazwą Hof Rosenberg. Funkcję siedziby kolejnych starostów pełnił nieprzerwanie w latach 1851-1945.

W 1876 roku uruchomiona została linia kolejowa Iława - Malbork, która przebiegała przez Susz. W tym okresie w mieście działało 6 wiatraków, młyn parowy, browar oraz zakład produkujący materiały budowlane. Osiem lat później otwarto nowy szpital powiatowy oraz szkołę miejską. W 1890 roku Susz liczył 2900 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku w mieście zaczęto wydawać lokalną gazetę "Rosenberger Kreisblatt", przemianowaną później na "Rosenberger Kreiszeitung".

Przed wybuchem II wojny światowej w mieście istniała synagoga, cmentarz żydowski, kościół ewangelicki i katolicki. Funkcjonowała szkoła podstawowa, liceum żeńskie, szpital, prywatny gabinet dentystyczny, kino, kawiarnia, leśny stadion sportowy. Mimo kryzysu, którego początek wiązał się ze skutkami I wojny światowej, w Suszu swoją silną reprezentację miały liczne gałęzie rzemiosła i przetwórstwa. Działał browar, mleczarnia, cegielnia, tartaki.

Po zakończeniu działań wojennych w 1945 roku miasto liczyło zaledwie 500 mieszkańców. Zniszczeniu uległo 60% budynków mieszkalnych. W Suszu już w 1945 roku zorganizowano Powiatowe Starostwo Suskie. W 1946 roku w mieście funkcjonował oddział "Społem" oraz Cech Rzemieślniczy. Pięć lat później działalność rozpoczął w Powiatowy Ośrodek Maszynowy.

Obecnie w Suszu działa Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Pomocy Społecznej, dwie apteki, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Gmina Susz wchodzi w skład Związku Gmin "Jeziorak".

Gospodarka

W mieście działają sklepy odzieżowe, zakłady fryzjerskie, firmy transportowe, sklepy spożywcze i spożywczo-przemysłowe, serwis samochodowy, serwis komputerowy, Bank Spółdzielczy, biuro rachunkowe, zakład krawiecki, hurtownie.

Kultura

Organizacje i stowarzyszenia

Stowarzyszenie byłych pracowników PGR-ów i POHZ-ów
Stowarzyszenie na rzecz Jeziora Suskiego
Stowarzyszenie Obrony Praw Bezrobotnych
Stowarzyszenie Twórców Kultury Regionu Iławskiego Filia w Suszu
PCK "Dar Krwi – Dar Serca"
"Civitas Christiana" w Suszu
"Caritas"
LGD Kanał Elbląski

Religia

Sport

Centrum Sportu i Rekreacji
Klub piłkarski LKS Susz

Edukacja

Turystyka

Rezerwat Jezioro Gaudy
Rezerwat przyrody Jezioro Jasne
Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego
Szlak Kanału Elbląskiego – Ostróda – Miłomłyn – Morąg – Małdyty – Pasłęk – Elbląg – Raczki Elbląskie – Jelonki – Drulity – Zalewo – Susz – Kisielice – Szymbark – Iława – Tynwałd – Boreczno – Miłomłyn – Ostróda

Zabytki

Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego, wzniesiony w 1. połowie XIV wieku
Kościół pw. św. Rozalii, wybudowany na początku XX wieku w stylu neogotyckim
Pozostałości miejskich murów obronnych
Budynek synagogi, wzniesiony w 1868 roku; obecnie siedziba Suskiego Ośrodka Kultury
Zabytkowa wieża ciśnień
układ urbanistyczny starego miasta

Przypisy

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, Iława i okolice, Poznań 1971.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku, Iława 2006.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura, Iława 2008.
Niesiobędzki Wiesław, Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy, Iława 2003.
Susz. Z dziejów miasta i okolic, red. Janusz Cygański, Olsztyn 2006.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura [24.11.2014]
Baza Informacji Lokalnej [24.11.2014]