Słobity

Słobity
Pałac w Słobitach przed 1945 rokiem
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Wilczęta
Liczba ludności (2010)	535 (łącznie z Karpówkiem)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Słobity
Położenie na mapie Polski Słobity
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Słobity (niem. Schlobitten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Wilczęta. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 535 mieszkańców (łącznie z Karpówkiem).

Położenie

Wieś położona jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej, 8 km na południowy zachód od Wilcząt, w pobliżu granicy z powiatem elbląskim nad rzeką Gardyną.

Dzieje miejscowości

W roku 1525 Piotr zu Dohna otrzymał Słobity od Zakonu Krzyżackiego. Prawdopodobnie wzniósł wkrótce niewielki dom - główna siedziba rodu znajdowała się w tym okresie w Morągu. Jego syn Achacy przeniósł swoją siedzibę do Słobit. Wybudował wówczas tzw. Nowy Dom. Pałac został wzniesiony dopiero w latach 1621-1624 przez wnuka Piotra zu Dohny - Abrahama. Abraham zdobył staranne wykształcenie humanistycze, nawiązując kontakty z namiestnikami Niderlandów.

Pałac stylistycznie nawiazywał do architektury niderlandzkiej początków XVII wieku. Zachowano jej zasadniczy kształt podczas wielkiej rozbudowy załozenia, jaka miała miejsce w latach 1696-1732, za czasów Aleksandra zu Dohna. Słobity (Schlobitten) zostały wówczas przekształcone w reprezentacyjna, barokowa rezydencje położona miedzy dziedzińcem a ogrodem, wkomponowana w rozległe, architektoniczno-krajobrazowe założenie przestrzenne. Aleksander zu Dohna (1661-1728) urodził sie i wykształcił na zachodzie Europy, ale całe swoje dorosłe życie poswiecił rozbudowie i upiekszaniu słobickiej posiadłosci, osiadł tu, doszedł do wysokich pozycji, był m.in. szefem rzadu prowincji pruskiej, gubernatorem Piławy, feldmarszałkiem, a także guwernerem pruskiego nastepcy tronu Fryderyka Wilhelma. Wykonanie projektu koncepcji całego założenia Aleksander zu Dohna zamówił u francuskiego architekta Jeana Baptisty Broebes'a. Zachowano pierwszy pałac, przedłuzono go po bokach galeriami, do których dostawiono prostopadle skrzydła boczne. Zamkniecie przestrzennej kompozycji architektonicznej tworzyły dwa symetryczne, prostokatne stawy, z kamiennym mostem na osi fasady pałacu.

Słobity (Schlobitten) nalezały do tzw. pałaców królewskich, gdzie monarchowie zatrzymywali sie podczas podrózy.

W wyniku działan wojennych, w poczatkach 1945 roku, pałac został spalony, podobnie budynek stajni z wozownia i oficyna. Od tego czasu pałac pozostaje w ruinie, po założeniu ogrodowym prawie nie ma sladu, zachowały sie jedynie fragmenty starego, parkowego drzewostanu: aleje debowe, pomnikowe lipy (sadzone w 1625 roku, z czasów pierwszej budowy rezydencji).

Neogotycki kościół w Słobitach

We wsi ruiny pałacu rodu Dohna-Schlobitten. Pałac wzniesiony w latach 1622-1624 był poważnie rozbudowany w latach 1696-1723. Rozległa rezydencja zawierała, m.in. dwukondygnacyjną salę balową oraz apartamenty królewskie.Słobity miały przywilej pałacu królweskiego, tj. takiego, w którym monarchowie zatrzymywali się w podróży.Pałac został spalony w marcu 1945r.,a jego wyposażenie uległo rozproszeniu. Zachowały się mury obwodowe korpusu pałacu i masztalni oraz fragmenty murów galerii bocznych.Pozostał budynek gorzelni i dwie kordegardy.

Ruiny słobickiego pałacu w 2012 roku

Jest dopiero rzeczą pewną, że w 1586 roku Burggraf i Graf Achatius zbudował w Słobitach kościół i w tym kościele było pochowanych dwoje jego dzieci Fabian i Barbara.Bliższych danych o tym kościele niema, ale przypuszczać należy, że był z drzewa i być może uległ jakiejś katastrofie, bo po 70 latach, w Słobitach powstaje nowy kościół 1656-1657, Burggraf i Graf zu Dohna Ryszard Fryderyk za własne pieniądze w ciągu dwóch lat wybudował nowy murowany kościół

"W latach 1718-1725 wybudowano w odległosci 1 km na południowy wschód od pałacu barokowy folwark według projektu Johanna C. Hindersina. Interesujaca koncepcja architektoniczna folwarku, opierajaca sie na symetrii i osiowosci, była integralnie zwiazana z kompozycja całosci załozenia rezydencjonalnego, niemajacego sobie równych w tej czesci Prus. Folwark uległ przez stulecia stosunkowo niewielkim przekształceniom, jest dobrze zachowany i obecnie stanowi unikatowy zespół przypałacowy z epoki baroku na terenie Polski północno-wschodniej."Aktualnie folwark z roku na rok popada w coraz większą ruinę. Nie uchowała się jedna z dwóch bram wjazdowych, zamieniona wiele lat temu na metalowy szlaban i stróżówkę. Folwark stał się łupem dla miejscowych mieszkańców, którzy nie zdaja sobie sprawy, że ta ruina, którą mijają na codzień opisywana jest jako architektoniczne cudo. Kilka lat temu doszło do pożaru dachu jednego z narożnych budynków. Kiedyś folwark należal do PGR'u. Dziś po budynkach z PRL'u nie ma juz śladu - rozebrano je. Mam wrażenie, ze barokowy folwark spotkałby ten sam los, gdy nie podlegał ochronie konserwatora zabytów.

Odcinek Tczew - Malbork, ze wzgledu na trwajaca budowe mostów na Wisle i Nogacie, do 1857 pasażerowie przebywali dyliżansami konnymi. Budowe linii kontynuowano i w 1860 poprzez Insterburg dotarła do granicy z Rosja w Eydtkuhnen (pol. Ejtkuny). Wykorszystujac fakt, iż Pasłek dyktował wysokie ceny wykupu gruntów i nie był skłonny do ustepstw, Dohnowie zaproponowali, by pominac Pasłęk, a linie poprowadzic z Elblaga przez Bogaczewo na Młynary, oczywiscie przez Słobity (Schlobitten). By nie powodowac zbednego wydłużenia linii kolejowej stacje zdecydowano wybudowac w pewnym oddaleniu od wsi, dzis sa to 4 km droga asfaltowa. Również z inspiracji tego rodu wybudowano w latach miedzywojennych linie kolejowa ze Słobit (Schlobitten) do Ornety (stacje kolejowe w Janówku, Dobrym i Bażynach), dzieki czemu można było m.in. dojechac bezposrednio do Ketrzyna (Rastenburg), w sumie 121,1km. Wkrótce stacja w Słobitach (Schlobitten) stała sie jednym z wiekszych kolejowych wezłów wiejskich w tej czesci Prus Wschodnich (Ostpreussen) i wydatnie umożliwiała nie tylko Dohnom korzystanie z dobrodziejstw tego srodka komunikacji. Niestety, linia do Dobrego została po niespełna 20-tu latach użytkowania rozebrana, tj. w lipcu 1945 r. przez Sowietów. Po 1991 roku ruch pasażerski z roku na rok był ograniczany. Obecnie dostępne sa dwa połaczenia ze Słobit (Schlobitten) do Elblaga

Edukacja

• Szkoła Podstawowa w Słobitach

Przedwojenny dworzec kolejowy w Słobitach

Ludzie związani z miejscowością

• Aleksander zu Dohna (1899-1997) - spadkobierca słobickiego majątku, ostatni przedwojenny gospodarz pałacu. W styczniu 1945 roku przygotował ewakuację części majątku, który udało mu się dowieźć do Niemiec. Po wojnie często odwiedzał Słobity i Prakwice.
• Jean Baptiste Bernadotte (1763-1844) - marszałek Francji, książę Pontecorvo, król Szwecji i Norwegii; podczas przygotowań do kampanii wschodniopruskiej 1807 roku był zakwaterowany w Słobitach, oddziały francuskiej umieszczono natomiast we wzniesionych specjalnie barakach.
• Wilhelm II Hohenzollern (1859-1941) - ostatni cesarz niemiecki i król Prus; epizod słobicki w jego życiu wiąże się z postacią Ryszarda Dohny - ówczesnego Łowczego Dworu. Za namową Dohny cesarz swoją letnią siedzibą uczynił [[Kadyny]. Od tamtej pory Wilhelm II był częstym gościem w Słobitach, gdzie zatrzymywał się między innymi w czasie swoich podróży do Królewca. Zaprzyjaźnionym gospodarzom pałacu pozostawiał zawsze cenną i oryginalną pamiątkę. Jedną z nich była tabakierka, należąca do Fryderyka Wielkiego. Prezent przechowywano w specjalnej żelaznej szafie. W 1906 roku cesarz mocno poróżnił się z Ryszardem. Przyczyny konfliktu nie są do końca jasne. Ochłodzenie wzajemnych relacji sprawiło, że cesarz zrezygnował z wizyt w słobickim pałacu. Wyjątek uczynił w czasie manewrów wojskowych 1910, kiedy nocował w posiadłości.

Zabytki

• Kościół neogotycki, wzniesiony w latach 1863-1865. W 1872 roku doszło do konsekracji świątyni. Patronem kościoła był burggraf i graf Ryszard Fryderyk zu Dohna. Po zakończeniu II wojny światowej świątynia stała się filią parafii katolickiej w Młynarach. Kościół ocalał z wojennej pożogi, ale dopiero od niedawna rozpoczęto działania zmierzającego do poprawy jego stanu technicznego
• Cmentarz przykościelny; od 1814 roku Dohnowie byli grzebani w miejscowej nekropolii. Do czasów współczesnych zachowały się nagrobki członków rodu, z których najstarsze pochodzą z XIX stulecia.
• Barokowe zabudowania gospodarcze, wzniesione w latach 1707-1732; dwie oficyny, budynki gospodarcze, stajnie z wozownią, z brama przejazdowa, wieżyczka zegarowa na osi.
• Pozostałości parku pałacowego
• Ruiny pałacu, wzniesionego na przełomie XVII i XVIII wieku

Bibliografia

1. Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
2. Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
3. Vogelsang Ernst, Das Oberland in 144 Bildern [data dostępu: 5.06.2014]
4. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
5. Plan odnowy miejscowości Słobity [data dostępu: 5.06.2014]
6. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wilczęta [data dostępu: 5.05.2014]
7. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 5.06.2014]
8. Baza Informacji Lokalnej [data dostępu: 5.06.2014]
9. Dom Warmiński [data dostępu: 5.06.2014]
10. Słobity [data dostępu: 5.06.2014]
11. Polska Niezwykła [data dostępu: 5.06.2014]

Zobacz też

• Bursztynowa Komnata
• Zamach na Hitlera w Wilczym Szańcu