Królewiec

Królewiec (niem. Königsberg) – miasto oraz stolica Prus Książęcych, następnie miasto będące częścią państwa pruskiego oraz cesarstwa niemieckiego. Miejsce koronacji królów pruskich.

Charakterystyka fizjograficzna

Miasto Królewiec zostało założone przez Krzyżaków na terenie Sambii, nad rzeką Pregołą wpadającą do Bałtyku.

Dzieje miejscowości

Zakon krzyżacki po podbiciu Sambii w 1255 roku na jej terenach założył miasto Królewiec, które powstało na cześć Przemysła II Ottokara, króla Czech, który dowodził wojskami zakonu krzyżackiego podczas podboju Prus. Zanim założono miasto, na tych terenach istniała wcześniej osada pruska Tuwangste. W 1256 roku Zakon krzyżacki zlecił wybudowanie w Królewcu zamku, który nazwano Królewska Góra w Sambii - castrum de Coningsberg in Zambia (łac. Mons Regius, następnie Regiomontium).

W następnych latach Królewiec awansował do rangi stolicy diecezji sambijskiej. Po ostatecznym podboju państwa pruskiego w 1273 roku oraz przekazaniu części miasta przez Henryka von Stritberga, biskupa sambijskiego, zakon krzyżacki przystąpił do rozbudowy miasta. W 1312 roku ukończono budowę zamku, który stał się siedzibą wielkiego marszałka zakonu krzyżackiego. Przełom XIII/XIV przyniósł kolejny rozwój miasta - wybudowano w nim m.in. katedrę pod wezwaniem św. Wojciecha.

27 maja 1300 roku Nowemu Miastu, będącego częścią składową Królewca, nadano prawa miejskie. Powszechnie przyjęto dla tej części nazwę "Lipnik". Rok 1322 przyniósł kolejne nadania. Kapituła uzyskała wschodnią część wyspy Knipawa. W zapisie nadania pojawił się punkt mówiący o tym, iż na kapitułę nałożono obowiązek wybudowania mostu na Pregole. W nowej części ówczesny biskup wzniósł nową katedrę. W 1327 roku Knipawa uzyskała prawa miejskie. Nadał je wielki mistrz zakonu krzyżackiego Wernerus de Orselle. Stare Miasto oraz Knipawa pozostawały własnością Hanzy, a od 1440 roku należały do Związku Pruskiego.

Napięcia pomiędzy Krzyżakami a poddanymi zamieszkującymi państwo krzyżackie doprowadziły do buntu, którego następstwem było wypowiedzenie posłuszeństwa Krzyżakom w 1454 roku. Przedstawiciele miast pruskich udały się do polskiego króla Kazimierza IV Jagiellończyka z prośbą o opiekę i przyjęcie do Korony. Aktem inkorporacji Jagiellończyk powołał województwo królewieckie, które stało się częścią Korony Polskiej. W 1455 roku poprzez najazdy zakon odzyskał miasto. W czasie wojny trzynastoletniej, wobec zdobycia Malborka przez wojska polskie, zakon krzyżacki przeniósł stolicę do Królewca.

Po zakończonych działaniach zbrojnych i zawarciu pokoju w Toruniu państwo zakonu krzyżackiego jako lenno zostało przyłączone do Korony Polskiej. Od teraz Królewiec był stolicą Prus Zakonnych. Taki stan utrzymał się do 1519 roku. Wojna polsko-krzyżacka spowodowała oblężenie Królewca przez Mikołaja Firleja, hetmana wielkiego koronnego. W 1525 roku na rynku krakowskim ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht Hohenzollern złożył hołd lenny polskiemu królowi, swojemu wujowi, Zygmuntowi I. Państwo zakonu krzyżackiego sekularyzowano, a ostatni wielki mistrz został pierwszym księciem pruskim władającym Prusami Książęcymi ze stolicą w Królewcu.

Albrecht Hohenzollern jako książę pruski dbał o rozwój państwa i samej stolicy. Powołał w niej szkołę partykularną, której zadaniem było kształcenie uczniów i przygotowanie ich do podjęcia dalszej edukacji na Uniwersytetach. Szkoła ta istniała do 1617 roku. W 1544 roku Albrecht powołał specjalnym przywilejem utworzenie Uniwersytetu. Pierwszym rektorem został Georgius Sabinus. Poza kształceniem przyszłych studentów, księciu pruskiemu zależało, aby Albertyna mogła nadawać tytuły naukowe. Było to możliwe poprzez uzyskanie specjalnego przywileju papieskiego lub cesarskiego. Zwróciwszy się o taki przywilej do papieża i cesarza, Albrecht Hohenzollern spotkał się z odmową. Dopiero w 1560 roku uzyskał on go od polskiego króla Zygmunta Augusta.

Kolejny rozwój miasta przyniosły lata 1614–1616. Staraniem króla Rzeczpospolitej Obojga Narodów, Zygmunta III Wazy oraz Szymona Rudnickiego, biskupa warmińskiego, w Królewcu wybudowano katolicki kościół. W 1618 roku, po zatwierdzeniu przez polski sejm, Prusy Książęce stały się częścią państwa Brandenburskiego rządzącego przez Hohenzollernów. Tym samym zniknęła zależność od Korony Polskiej, a pruscy książęta uzyskali samodzielność.

Prusy Książęce, jak i sam Królewiec, zyskały znaczenie w 1701 roku. To właśnie w tym roku nastąpiła koronacja elektora brandenburskiego Fryderyka III Hohenzollerna na króla w Prusach – od tego momentu Fryderyka I. Owa koronacja była możliwa dzięki temu, że Prusy będące częścią państwa brandenburskiego nie wchodziły w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Połączone państwo brandenbursko-pruskie stało się teraz Królestwem Pruskim. Królewiec jako stolica dawnych Prus Książęcych pozostawał miejscem koronowania się każdego władcy, natomiast Berlin był miastem, gdzie rezydował monarcha.

Powstanie jednolitego miasta Królewiec nastąpiło w 1724 roku z nadania Fryderyka Wilhelma I aktu scalającego trzy okręgi w jedną całość: Stare Miasto, Knipawę oraz Lipnik. Formalna nazwa miasta brzmiała: Królewsko-Pruskie Stołeczne i Rezydencjonalne Miasto Królewiec (niem. Königlich Preussische Haupt- und Residenzstadt Königsberg). W tym czasie miasto otrzymało również nowy herb, który funkcjonował jedynie na pieczęci miejskiej. Dopiero w 1906 roku zaczęto używać go formalnie jako herbu.

Rozwój miasta zahamowała wojna siedmioletnia. Aktem z 1757 roku cesarzowa Elżbieta Romanowa włączyła Królewiec do Cesarstwa Rosyjskiego. W rękach Rosjan pozostawał do 1763 roku.

W XIX wieku Królewiec był przez pewien czas siedzibą i miejscem pobytu króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III i jego żony Luizy Pruskiej. Spowodowane to było tym, iż Napoleon Bonaparte zajął Berlin, stolicę państwa pruskiego.

W 1871 roku Królewiec i cały obszar Prus Wschodnich zostały włączone do Cesarstwa Niemieckiego proklamowanego w wersalskim pałacu. Pierwszym władcą nowo powstałego państwa był król pruski, Wilhelm I.

Zabytki

Najważniejszymi zabytkami dawnego Królewca są:

• katedra na wyspie Knipawa, gdzie znajduje się również muzeum oraz mauzoleum Immanuela Kanta
• Miejskie fortyfikacje
  • baszta Wrangel i der Dohna wraz z Muzeum Bursztynu
  • Brama Królewska
  • Brama Brandenburska
  • twierdza Kronprinz
• kościół królowej Luizy Pruskiej, żony króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III
  
• kościół Świętej Rodziny
  
• kościół świętego Wojciecha
  
• rynek centralny

Polacy związani z Królewcem

Pierwszymi Polakami, którzy związali się z Królewcem, byli dwaj wykładowcy Albertyny: profesor Abraham Kulwieć, wykładowca języka greckiego i hebrajskiego, oraz Stanisław Rafajłowicz, nauczyciel teologii.

Ponadto z Królewcem byli związani: Erazm Gliczner, Marcin Kwiatkowski, Jan Kochanowski, Piotr Kochanowski, Andrzej Kochanowski oraz Stanisław Sarnicki, Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Gustaw Gizewiusz, Władysław Semadeni.

Bibliografia

J. Serczyk, Albertyna. Uniwersytet w Królewcu (1544-1945), Olsztyn 1994.
Królewiec w: Encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1974, s. 609.
A. Chwalba, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.
Wybitni Polacy w Królewcu, red. S. Augusiewicz, J. Jasiński, T. Oracki, Olsztyn 2005.