Kanał Elbląski: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 18 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Kanał Elbląski | |nazwa = Kanał Elbląski | ||
| Linia 7: | Linia 6: | ||
|dopełniacz wsi = Kanału elbląskiego | |dopełniacz wsi = Kanału elbląskiego | ||
|zdjęcie = Kanał Elbląski_5.jpg | |zdjęcie = Kanał Elbląski_5.jpg | ||
| − | |opis zdjęcia = Kanał Elbląski, pochylnia w Kątach | + | |opis zdjęcia = Kanał Elbląski, pochylnia w Kątach.<br>Fot. Adam Płoski. |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 23: | Linia 22: | ||
|mapa wsi = | |mapa wsi = | ||
|kod mapy = PL-WN | |kod mapy = PL-WN | ||
| − | |stopniN = | + | |stopniN = 54 |minutN = 10 |sekundN = 56 |
| − | |stopniE = | + | |stopniE = 19 |minutE = 24 |sekundE = 00 |
|commons = | |commons = | ||
|wikipodróże = | |wikipodróże = | ||
| Linia 31: | Linia 30: | ||
}} | }} | ||
| + | '''Kanał Elbląski''' do 1945 r. zwany Oberlandzkim – obecnie najbardziej znany zabytek hydrotechniczny [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]], poprzez zastosowane oryginalne rozwiązania techniczne obiekt unikalny na skalę światową. | ||
| + | <br/><br/> | ||
== Historia == | == Historia == | ||
| − | + | Kanał zaprojektowany został przez inżyniera [[Georg Jacob Steenke|Georga Jakoba Steenke]], który był także kierownikiem budowy drogi wodnej i późniejszym jej administratorem. Prace budowlane prowadzono w okresie 1844–1872. Uroczyste otwarcie kanału miało miejsce w 1860 r. W późniejszych latach kanał kilkakrotnie modernizowano, m.in. w okresie międzywojennym. W efekcie prac [[Elbląg]], [[Iława]], [[Zalewo]], [[Miłomłyn]] i [[Ostróda]] zostały połączone siecią kanałów. | |
| − | Kanał budowano z myślą o wykorzystaniu gospodarczym, co też miało miejsce (przewożono głównie drewno, płody rolne, węgiel, materiały budowlane), | + | Przerwa w użytkowaniu kanału miała miejsce w okresie drugiej wojny światowej (tabor zatopiono przed wkroczeniem Armii Czerwonej). Żeglugę wznowiono w 1946 r. Pod koniec lat 70. XX w. kanał został wpisany do rejestru zabytków. Od 2013 r. prowadzone są w obrębie kanału zakrojone na szeroką skale prace remontowo-rewitalizacyjne. |
| + | |||
| + | Kanał budowano z myślą o wykorzystaniu gospodarczym, co też miało miejsce (przewożono głównie drewno, płody rolne, węgiel, materiały budowlane), jednakże już przed pierwszą wojną światową kanał użytkowy był turystycznie. | ||
| + | |||
| + | ==Trasa== | ||
| + | Kanał łączy jeziora, w tym [[Jezioro Drużno|Drużno]], [[jezioro Szeląg|Szeląg]] i [[Jezioro Jeziorak|Jeziorak]], oraz żeglowne odcinki rzek (m.in. [[Rzeka Elbląg|Elbląg]], Nogat, Wisłę) z [[Zalew Wiślany|Zalewem Wiślanym]] i Morzem Bałtyckim. Obecnie jest to najdłuższy żeglowny kanał w Polsce, o długości ok. 150 km (z odgałęzieniami i jeziorami, właściwy kanał ma ok. 80 km długości) i różnicy poziomów wody dochodzącej do ponad 100 m. | ||
== Urządzenia hydrotechniczne == | == Urządzenia hydrotechniczne == | ||
| − | Wykorzystywane do dziś urządzenia kanału poruszane są siłą wody za pomocą kół wodnych lub turbin Francisa. Różnice poziomów wody pokonywane są przy pomocy pięciu | + | Wykorzystywane do dziś urządzenia kanału poruszane są siłą wody za pomocą kół wodnych lub turbin systemu Francisa. Różnice poziomów wody pokonywane są przy pomocy pięciu pochylni zaprojektowanych jako napędzane siłą wody ([[pochylnia w Buczyńcu]], Kątach, Oleśnicy, Jeleniach, Całunach), z wykorzystaniem platform z torowiskami i wyciągu linowego, za pomocą których wciągane są statki jednocześnie w dwóch przeciwnych kierunkach. Do zastosowania tego typu rozwiązań zainspirowała projektanta kanału wycieczka, podczas której wizytował Kanał Morrisa i Kanał Pensylwania w USA. W trakcie budowy Kanału Elbląskiego wykonano szereg prac i budowli hydrotechnicznych, w tym m.in.: mosty, przepusty, jazy, śluzy, suchy dok ze slipem ([[Ostróda]]). Na wyróżnienie zasługuje rozwiązanie hydrotechniczne niwelujące różnicę poziomów wody pomiędzy [[Jezioro Karnickie|Jeziorem Karnickim]] a kanałem, czego dokonano łącząc je przekopem w usypanej w poprzek jeziora grobli z kanałem. |
| + | |||
| + | ==Ciekawostki== | ||
| + | Kanał jest jedyną na świecie budowlą hyrotechniczną, gdzie działa tego typu system poruszanych siłą wody pochylni transportujących statki. | ||
| + | |||
| + | W 2011 r. kanał został uznany rozporządzeniem Prezydenta RP za Pomnik Historii. | ||
| + | ==Multimedia== | ||
| + | {{#ev:youtube|qw87at7p10s|500|left|}} | ||
| + | Film udostępniony w ramach projektu [http://rkf.warmia.mazury.pl/ Regionalna Kronika Filmowa] | ||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | [http://www.zegluga.com.pl/index.php zegluga.com] [08.02.2014]<br/> | ||
| + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kana%C5%82_Elbl%C4%85ski pl.wikipedia.org] [08.02.2014]<br/> | ||
| + | == Bibliografia== | ||
| + | R. Kowalski, C. Wawrzyński, ''100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda-Iława-Elbląg 1912-2012'', Olsztyn 2012.<br/> | ||
| + | A. Płoski, ''Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur'', "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski" 2014, nr 6.<br/> | ||
| + | |||
| − | + | [[Kategoria: Przyroda]][[Kategoria: Zabytki]] [[Kategoria: Zabytki techniki]][[Kategoria: Powiat elbląski]][[Kategoria: Powiat ostródzki]][[Kategoria: 1801-1918]] | |
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria:Rzeki i kanały]] |
Aktualna wersja na dzień 10:15, 30 cze 2016
| Kanał Elbląski | |
| | |
 Kanał Elbląski, pochylnia w Kątach.
Fot. Adam Płoski. | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | elbląski |
| Gmina | Elbląg |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Kanał Elbląski | |
| Położenie na mapie Polski  Kanał Elbląski | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Kanał Elbląski do 1945 r. zwany Oberlandzkim – obecnie najbardziej znany zabytek hydrotechniczny województwa warmińsko-mazurskiego, poprzez zastosowane oryginalne rozwiązania techniczne obiekt unikalny na skalę światową.
Spis treści
Historia
Kanał zaprojektowany został przez inżyniera Georga Jakoba Steenke, który był także kierownikiem budowy drogi wodnej i późniejszym jej administratorem. Prace budowlane prowadzono w okresie 1844–1872. Uroczyste otwarcie kanału miało miejsce w 1860 r. W późniejszych latach kanał kilkakrotnie modernizowano, m.in. w okresie międzywojennym. W efekcie prac Elbląg, Iława, Zalewo, Miłomłyn i Ostróda zostały połączone siecią kanałów.
Przerwa w użytkowaniu kanału miała miejsce w okresie drugiej wojny światowej (tabor zatopiono przed wkroczeniem Armii Czerwonej). Żeglugę wznowiono w 1946 r. Pod koniec lat 70. XX w. kanał został wpisany do rejestru zabytków. Od 2013 r. prowadzone są w obrębie kanału zakrojone na szeroką skale prace remontowo-rewitalizacyjne.
Kanał budowano z myślą o wykorzystaniu gospodarczym, co też miało miejsce (przewożono głównie drewno, płody rolne, węgiel, materiały budowlane), jednakże już przed pierwszą wojną światową kanał użytkowy był turystycznie.
Trasa
Kanał łączy jeziora, w tym Drużno, Szeląg i Jeziorak, oraz żeglowne odcinki rzek (m.in. Elbląg, Nogat, Wisłę) z Zalewem Wiślanym i Morzem Bałtyckim. Obecnie jest to najdłuższy żeglowny kanał w Polsce, o długości ok. 150 km (z odgałęzieniami i jeziorami, właściwy kanał ma ok. 80 km długości) i różnicy poziomów wody dochodzącej do ponad 100 m.
Urządzenia hydrotechniczne
Wykorzystywane do dziś urządzenia kanału poruszane są siłą wody za pomocą kół wodnych lub turbin systemu Francisa. Różnice poziomów wody pokonywane są przy pomocy pięciu pochylni zaprojektowanych jako napędzane siłą wody (pochylnia w Buczyńcu, Kątach, Oleśnicy, Jeleniach, Całunach), z wykorzystaniem platform z torowiskami i wyciągu linowego, za pomocą których wciągane są statki jednocześnie w dwóch przeciwnych kierunkach. Do zastosowania tego typu rozwiązań zainspirowała projektanta kanału wycieczka, podczas której wizytował Kanał Morrisa i Kanał Pensylwania w USA. W trakcie budowy Kanału Elbląskiego wykonano szereg prac i budowli hydrotechnicznych, w tym m.in.: mosty, przepusty, jazy, śluzy, suchy dok ze slipem (Ostróda). Na wyróżnienie zasługuje rozwiązanie hydrotechniczne niwelujące różnicę poziomów wody pomiędzy Jeziorem Karnickim a kanałem, czego dokonano łącząc je przekopem w usypanej w poprzek jeziora grobli z kanałem.
Ciekawostki
Kanał jest jedyną na świecie budowlą hyrotechniczną, gdzie działa tego typu system poruszanych siłą wody pochylni transportujących statki.
W 2011 r. kanał został uznany rozporządzeniem Prezydenta RP za Pomnik Historii.
Multimedia
Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa
Zobacz też
zegluga.com [08.02.2014]
pl.wikipedia.org [08.02.2014]
Bibliografia
R. Kowalski, C. Wawrzyński, 100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda-Iława-Elbląg 1912-2012, Olsztyn 2012.
A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski" 2014, nr 6.
