Bartąg

Bartąg
Bartąg nad Łyną. Fot. Mieczysław Kalski
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Stawiguda
Liczba ludności (2022)	3492
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bartąg
Położenie na mapie Polski Bartąg
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Bartąg (niem. Gross Bertung) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2012 r. wieś liczyła 106 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Grzegorz Kołakowski.

Fot. Mieczysław Kalski

Położenie

Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, nad lewym brzegiem Łyny, w odległości 6 km na południe od Olsztyna, nad jeziorem Bartąg.

Dzieje miejscowości

Wieś lokowano w 1345 r. na obszarze dawnej osady staropruskiej. Wystawcą przywileju na prawie chełmińskim był Henryk z Lutr. Odnowienie lokacji miało miejsce w 1463 r.

Pierwotna nazwa wsi Deutsche Bertung pojawiała się w różnych wersjach: Bertingshusen, Bering (1576), Gross Berting (1701). Przez miejscowych zwana była Bartonkiem. We wsi działała karczma, a w 1718 r. znajdował się tu folwark kapituły warmińskiej obejmujący obszar 60 łanów.

Zachowany do czasów współczesnych kościół gotycki w Bartągu pochodzi z drugiej poł. XIV w. Świątynia uległa zniszczeniu w XVII w. (1681). Po spaleniu została odbudowana na początku XVIII w. Konsekracji budowli w 1724 r. dokonał ówczesny biskup Jan Franciszek Kurdwanowski. W tym okresie przy kościele istniała szkoła oraz szpital. Od 1776 r. proboszczem w Bartągu był Tomasz Grem, który apelował do władz o poprawę stanu szkolnictwa na Warmii.

W 1807 r. miejscowość dotkliwie przeżyła przemarsz wojsk francuskich. Po 1863 r. do Bartąga przybywali szukający schronienia powstańcy z Królestwa Polskiego. W 1861 r. na 447 mieszkańców aż 385 posługiwało się językiem polskim. W czasie plebiscytu w 1920 r. w Bartągu za Polską padło 30 głosów, natomiast za Prusami – 385.

Po zakończeniu II wojny światowej Bartąg uzyskał status wsi sołeckiej, uruchomiona została szkoła, biblioteka oraz poczta. Obecnie we wsi działa poczta oraz ośrodek zdrowia.

Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:

• 1818 – 277 osób
• 1861 – 447 osób
• 1939 – 798 osób
• 1998 – 471 osób

Edukacja

W Bartągu funkcjonuje przedszkole.

Kultura

W Bartągu organizowany jest Letni Festiwal Teatrów Wiejskich "Pod Brzozą". Działa tu również Stowarzyszenie "Teatr Prawie Dorosły".

Ludzie związani z miejscowością

• Walenty Tolsdorf (1816-1905) – urodzony w Bartągu duchowny katolicki, działacz społeczny, filantrop
• Tomasz Grem – proboszcz w Bartągu, w 1781 r. założył w parafii Bractwo Opatrzności Bożej.
• Otto Langkau – proboszcz miejscowej parafii w latach 1913–1945, zasłynął z wygłaszanych w języku polskim kazań, prenumerował również "Gazetę Olsztyńską". Rozstrzelany przez Rosjan
• Georg Sterzinsky (1936–2011) – urodzony w Warławkach duchowny katolicki, biskup Berlina, kardynał;dzieciństwo spędził w Bartągu
• Józef Kupczyk (1846–1911) - urodzony w Bartągu poeta, rzeźbiarz ludowy
• Marta Hanowska-Sendrowska – urodzona w Bartągu pedagog, redaktorka "Słowa na Warmii i Mazurach"

Zabytki

• kościół gotycki pw. św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej z 2. poł. XIV w., odbudowany po zniszczeniach na przełomie XVII i XVIII w., rozbudowany w 1934 roku

We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny, ołtarze boczne z końca XVIII w. oraz barokowa ambona.

• pomnik poległych w czasie I wojny światowej wbudowany w kościelną bramę.

W 2006 r. płyty zostały skradzione. Dzięki staraniom miejscowego proboszcza dwa lata później doszło do odsłonięcia nowych tablic wykonanych z marmuru.

• cmentarz przykościelny
• przykościelna kapliczka wzniesiona w 1897 r.
• cmentarz rzymskokatolicki z końca XIX w.
• budynek plebanii wzniesiony w 1850 roku
• stajnia (1927) oraz obora (1 ćwierć XX w.) wchodzące w skład zabudowy plebanii
• pięć przydrożnych kapliczek warmińskich wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii, Olsztyn 1973.
Turowski Paweł, Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej, wstęp i oprac. Danuta i Norbert Kasparkowie, Olsztyn 2003.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
stawiguda.com.pl [05.03.2014]
Teatr Prawie Dorosły [05.03.2014]