Bisztynek: Różnice pomiędzy wersjami

	Bisztynek
	; Bisztynek kościół św. Macieja, Fot. Mirosław Garniec
Rodzaj miejscowości	miasto
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	gmina miejsko-wiejska
Liczba ludności (2013)	2516
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	11-230
Tablice rejestracyjne	NBA
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego ; Bisztynek
	Położenie na mapie Polski ; Bisztynek
	{{#invoke:Koordynaty\|szablon}}

[wersja nieprzejrzana]

[wersja zweryfikowana]

Aktualna wersja na dzień 11:47, 5 cze 2024

Spichlerz w Bisztynku.
Fot. Mieczysław Kalski

Brama Lidzbarska w Bisztynku.
Fot. Mieczysław Kalski

Bisztynek (niem. Bischofstein) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. W 2012 roku miejscowość liczyła około 2,5 tysiąca mieszkańców. Funkcję burmistrza miasta i gminy pełni Zbigniew Filipczyk.

Nazwa

Bisztynek powstał w miejscu dawnej pruskiej osady Strowangen, początkowo jako wieś o nazwie Schönflies ("piękny strumień"). Nazwa ta nie przyjęła się, a w 1385 w czasie lokacji - już jako miasta - nazwano miejscowość Bisztynkiem (niem. Bischofstein - "kamień biskupi") z uwagi na wyjątkowo duży głaz narzutowy, zwany również "Diabelskim kamieniem". Z kamieniem tym wiąże się legenda o trzynastym synu okolicznego drwala; według legendy ojcem chrzestnym tego dziecka był diabeł, któremu obiecano oddać je na służbę po ukończeniu 24. roku życia. Gdy chłopiec dorósł, postanowił jednak zostać kapłanem. Rozwścieczony diabeł cisnął ze złości kamieniem w chwili odprawiania mszy prymicyjnej przez niedoszłego sługę.

Położenie

Bisztynek leży w północnej części województwa. Odległość od Olsztyna wynosi 59 km.

Dzieje miejscowości

Wieś Schönflies została lokowana przez wójta warmińskiego Brunona Lutra w 1346 roku (zasadźcą był Jan z Rogoża), a w 1385 roku biskup Henryk Sorbom wydał przywilej lokacyjny na założenie na tym samym terenie miasta. Lokację zrealizował Jakub von Rosenau. W 1400 roku powstał gotycki kościół św. Macieja. W 1414 roku miasto uległo zniszczeniom wojennym, a ówczesny biskup warmiński Henryk Vogelsang podważył ważność przywileju miejskiego, w związku z czym jeden z jego następców, Franciszek Kuhschmalz, w 1448 roku wydał przywilej potwierdzający prawa miejskie.

Podstawą gospodarki miasta było rolnictwo i handel; prowadzono handel jęczmieniem, chmielem, miodem, przędzą, płótnem, lnem, działały także cechy rzemieślnicze, m.in. sukienników, piekarzy, rzeźników. Funkcjonowały także cegielnia, olejarnia i młyny. Od 1568 roku w Bisztynku odbywały się targi płodów rolnych, nici i płótna.

Miasto ulegało wielokrotnie zniszczeniom wojennym, szczególnie w XV wieku, w czasie wojny trzynastoletniej i tzw. wojny księżej. Miały też miejsce duże pożary, m.in. w 1589 roku. Zniszczenia rzędu 3/4 zabudowy miasta przyniósł schyłek II wojny światowej, rozebrano wówczas także linię kolejową.

Liczebność miasta oscyluje od wieków wokół kilku tysięcy; w 1772 roku mieszkało w Bisztynku 1709 osób, w 1939 roku - 3163, w 1997 roku - 2754. Zbliżona liczba mieszkańców, około 2,5 tysiąca, utrzymuje się w drugim dziesięcioleciu XXI wieku.

Zabytki

Do najważniejszych zabytków Bisztynka należą:

Brama Lidzbarska z XV-XVI wieku, jedyna zachowana brama miejska z trzech istniejących pierwotnie, przebudowana w XVIII wieku w stylu barokowym;
kościół cmentarny św. Michała z XVII wieku;
kościół poewangelicki z końca XIX wieku.
Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Chrystusa wielokrotnie rozbudowywany i odbudowywany (m.in. po pożarze z 1770 roku);

Transport

Bisztynek leży na trasie drogi krajowej nr 57 (Bartoszyce-Pasłęk) oraz drogi wojewódzkiej nr 594 (Bisztynek-Kętrzyn).

Od 1905 roku istniało połączenie kolejowe z Kętrzynem, zlikwidowane w 1945 roku. Obecnie autobusową obsługę pasażerską prowadzą przedsiębiorstwa PKS z Olsztyna, Mrągowa i Bartoszyc, a także prywatni przewoźnicy.

Sport

W Bisztynku działa Ludowy Klub Sportowy "Reduta" założony w 1948 roku. Sekcja piłkarska klubu dysponuje stadionem o pojemności około 1000 osób. Jako junior zawodnikiem tego klubu był znany z późniejszych występów w ekstraklasie piłkarskiej napastnik Łukasz Tumicz.

Edukacja

Bisztynek ma długie tradycje edukacyjne. Szkoła parafialna istniała od 1565 roku, wizytacja z 1597 roku potwierdziła istnienie szkoły dla dziewcząt. W latach 1919-1934 działało gimnazjum. Obecnie funkcjonuje:

Religia

W Bisztynku istnieje parafia rzymskokatolicka św. Macieja i Najdroższej Krwi Pana Jezusa. Działa też zbór Świadków Jehowy.

Od 1796 roku istniała gmina ewangelicka, która doczekała się budowy świątyni w 1888 roku. W Bisztynku istniała także gmina żydowska, po której pozostał kirkut z 1821 roku, zdewastowany w czasie II wojny światowej.

Ludzie związani z Bisztynkiem

W Bisztynku urodzili się bądź działali m.in.:

Franz Goerig – lekarz, deputowany
Edmund Fittkau – duchowny katolicki, obrońca polskości na Pomorzu przed 1939 rokiem
Eugeniusz Brachvogel – historyk Kościoła

Zobacz też

Gmina Bisztynek

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
pl.wikipedia.org [30 grudnia 2014]
portal bisztynek24.pl [30 grudnia 2014]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-'''Bisztynek''' (niem. ''Bischofstein'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat bartoszycki|powiecie bartoszyckim]], siedziba [[Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)|gminy miejsko-wiejskiej]]. W 2012 roku miejscowość liczyła około 2 i pół tysiąca mieszkańców. Funkcję burmistrza miasta i gminy pełni [[Marek Domniak]].
+{{Wieś infobox
+|nazwa                 = Bisztynek
+ |herb wsi              =
+ |flaga wsi             =
+ |herb artykuł          =
+ |dopełniacz wsi        = Bisztynku
+ |zdjęcie               = Bisztynek kościół św. Macieja.JPG
+ |opis zdjęcia          = Bisztynek kościół św. Macieja, Fot. Mirosław Garniec
+ |rodzaj miejscowości   = miasto
+ |województwo           = warmińsko-mazurskie
+ |powiat                = bartoszycki
+ |gmina                 = gmina miejsko-wiejska
+ |miejscowość podstawowa =
+ |sołectwo              =
+ |wysokość              =
+ |liczba ludności       = 2516
+ |rok                   = 2013
+ |strefa numeracyjna    =(+48) 87
+ |kod pocztowy          =11-230
+ |tablice rejestracyjne = 	NBA
+ |SIMC                  =
+ |mapa wsi              =
+ |kod mapy              = PL-WN
+ |stopniN = 54 |minutN = 05 |sekundN = 08
+ |stopniE = 20 |minutE = 54 |sekundE = 00
+ |commons               =
+ |wikipodróże           =
+ |wikisłownik           =
+ |www                   =
+}}
+[[Image:biszt spichl.jpg|thumb|right|290px|Spichlerz w Bisztynku.<br>Fot. Mieczysław Kalski]]
+[[Image:biszt brama.jpg|thumb|right|290px|Brama Lidzbarska w Bisztynku.<br>Fot. Mieczysław Kalski]]
+'''Bisztynek''' (niem. ''Bischofstein'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat bartoszycki|powiecie bartoszyckim]], siedziba [[Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)|gminy miejsko-wiejskiej]]. W 2012 roku miejscowość liczyła około 2,5 tysiąca mieszkańców. Funkcję burmistrza miasta i gminy pełni [[Zbigniew Filipczyk]].
 <br/><br/>
 ==Nazwa==
@@ Linia 8: / Linia 41: @@
 ==Dzieje miejscowości==
-Wieś ''Schönflies'' została lokowana przez wójta warmińskiego [[Brunon Luter|Brunona Lutra]] w 1346 (zasadźcą był Jan z Rogoża), a w 1385 biskup [[Henryk Sorbom]] wydał przywilej lokacyjny na założenie na tym samym terenie miasta. Lokację zrealizował Jakub von Rosenau. W 1400 roku powstał gotycki kościół św. Macieja. W 1414 miasto uległo zniszczeniom wojennym, a ówczesny biskup warmiński [[Henryk Vogelsang]] podważył ważność przywileju miejskiego, w związku z czym jeden z jego następców, [[Franciszek Kuhschmalz]], w 1448 wydał przywilej potwierdzający prawa miejskie.
+Wieś ''Schönflies'' została lokowana przez wójta warmińskiego [[Brunon Luter|Brunona Lutra]] w 1346 roku (zasadźcą był Jan z Rogoża), a w 1385 roku biskup [[Henryk III Sorbom|Henryk Sorbom]] wydał przywilej lokacyjny na założenie na tym samym terenie miasta. Lokację zrealizował Jakub von Rosenau. W 1400 roku powstał gotycki kościół św. Macieja. W 1414 roku miasto uległo zniszczeniom wojennym, a ówczesny biskup warmiński [[Henryk IV Vogelsang|Henryk Vogelsang]] podważył ważność przywileju miejskiego, w związku z czym jeden z jego następców, [[Franciszek Kuhschmalz]], w 1448 roku wydał przywilej potwierdzający prawa miejskie.
 Podstawą gospodarki miasta było rolnictwo i handel; prowadzono handel jęczmieniem, chmielem, miodem, przędzą, płótnem, lnem, działały także cechy rzemieślnicze, m.in. sukienników, piekarzy, rzeźników. Funkcjonowały także cegielnia, olejarnia i młyny. Od 1568 roku w Bisztynku odbywały się targi płodów rolnych, nici i płótna.
@@ Linia 14: / Linia 47: @@
 Miasto ulegało wielokrotnie zniszczeniom wojennym, szczególnie w XV wieku, w czasie wojny trzynastoletniej i tzw. wojny księżej. Miały też miejsce duże pożary, m.in. w 1589 roku. Zniszczenia rzędu 3/4 zabudowy miasta przyniósł schyłek II wojny światowej, rozebrano wówczas także linię kolejową.
-Liczebność miasta oscyluje od wieków wokół kilku tysięcy; w 1772 mieszkało w Bisztynku 1709 osób, w 1939 - 3163, w 1997 - 2754. Zbliżona liczba mieszkańców, około 2 i pół tysiąca, utrzymuje się w drugim dziesięcioleciu XXI wieku.
+Liczebność miasta oscyluje od wieków wokół kilku tysięcy; w 1772 roku mieszkało w Bisztynku 1709 osób, w 1939 roku - 3163, w 1997 roku - 2754. Zbliżona liczba mieszkańców, około 2,5 tysiąca, utrzymuje się w drugim dziesięcioleciu XXI wieku.
 ==Zabytki==
@@ Linia 21: / Linia 54: @@
 * kościół cmentarny św. Michała z XVII wieku;
 * kościół poewangelicki z końca XIX wieku.
-*[[lkwim:  Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Chrystusa w Bisztynku| Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Chrystusa]] wielokrotnie rozbudowywany i odbudowywany (m.in. po pożarze z 1770);
+*[[lkwim:  Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Chrystusa w Bisztynku| Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Chrystusa]] wielokrotnie rozbudowywany i odbudowywany (m.in. po pożarze z 1770 roku);
 ==Transport==
 Bisztynek leży na trasie drogi krajowej nr 57 (Bartoszyce-Pasłęk) oraz drogi wojewódzkiej nr 594 (Bisztynek-Kętrzyn).
@@ Linia 31: / Linia 64: @@
 ==Edukacja==
-Bisztynek ma długie tradycje edukacyjne. Szkoła parafialna istniała od 1565, wizytacja z 1597 potwierdziła istnienie szkoły dla dziewcząt. W latach 1919-1934 działało gimnazjum. Obecnie funkcjonuje:
+Bisztynek ma długie tradycje edukacyjne. Szkoła parafialna istniała od 1565 roku, wizytacja z 1597 roku potwierdziła istnienie szkoły dla dziewcząt. W latach 1919-1934 działało gimnazjum. Obecnie funkcjonuje:
 *[[Przedszkole Samorządowe w Bisztynku]]
-*[[|Szkoła Podstawowa w Bisztynku|Szkoła Podstawowa im. Ziemi Warmińskiej w Bisztynku ]]
+*[[Szkoła Podstawowa w Bisztynku|Szkoła Podstawowa im. Ziemi Warmińskiej w Bisztynku]]
 *[[Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Bisztynku]]
 ==Religia==
 W Bisztynku istnieje [[ Parafia pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Pana Jezusa w Bisztynku| parafia rzymskokatolicka św. Macieja i Najdroższej Krwi Pana Jezusa]]. Działa też [[Zbór Świadków Jehowy w Bisztynku|zbór Świadków Jehowy]].
-Od 1796 istniała gmina ewangelicka, która doczekała się budowy świątyni w 1888. W Bisztynku istniała także gmina [[Żydzi na Warmii i Mazurach|żydowska]], po której pozostał kirkut z 1821, zdewastowany w czasie II wojny światowej.
+Od 1796 roku istniała gmina ewangelicka, która doczekała się budowy świątyni w 1888 roku. W Bisztynku istniała także gmina [[Żydzi na Warmii i Mazurach|żydowska]], po której pozostał kirkut z 1821 roku, zdewastowany w czasie II wojny światowej.
 ==Ludzie związani z Bisztynkiem==
 W Bisztynku urodzili się bądź działali m.in.:
 * [[Franz Goerig]] – lekarz, deputowany
-* [[Edmund Fittkau]] – duchowny katolicki, obrońca polskości na Pomorzu przed 1939
+* [[Edmund Fittkau]] – duchowny katolicki, obrońca polskości na Pomorzu przed 1939 rokiem
 * [[Eugeniusz Brachvogel]] – historyk Kościoła
+==Zobacz też==
+*[[Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)|Gmina Bisztynek]]
 ==Bibliografia==
 Chłosta Jan, ''Słownik Warmii (historyczno-geograficzny)'', Olsztyn 2002.<br/>
@@ Linia 50: / Linia 86: @@
 [http://www.bisztynek24.pl/ portal bisztynek24.pl] [30 grudnia 2014]
-[[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria:Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)]][[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: 1301-1400]]
+[[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria:Miasta]][[Kategoria:Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)]][[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: 1301-1400]]