Związek Polaków w Niemczech

Związek Polaków w Niemczech
Rodło - symbol Związku Polaków w Niemczech. Autor: Pernambuko. Źródło: pl.wikipedia.org [15.11.2014]
Rodzaj organizacji	towarzystwo
Profil działalności	organizacja polonijna
Rok założenia	1922

Związek Polaków w Niemczech - organizacja polonijna w Niemczech, założona 27 sierpnia 1922 roku, działająca do 1939 roku. W 1950 roku organizacja została ponownie zarejestrowana w Republice Federalnej Niemiec z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. W 1956 roku siedzibę reaktywowanego Związku przeniesiono do Bochum.

Historia

Inicjatywa powołania jednej organizacji kierującej działaniami ruchu polskiego w zaborze pruskim sięga swoją genezą okresu przed wybuchem I Wojny Światowej. 3 grudnia 1918 roku zebrał się w Poznaniu Sejm Dzielnicowy. W jego obradach uczestniczyli przedstawiciele Warmii, Mazur, Powiśla, Pomorza, Wielkopolski i Śląska. Podjęto decyzję o wyłonieniu Naczelnej Rady Ludowej, mającej czuwać w charakterze naczelnej władzy politycznej nad położeniem polskiej ludności w państwie niemieckim.

W 1919 roku Komitet Polityczny w Berlinie powołał komisję, która miała przygotować statut przyszłego regionalnego związku naczelnego. W marcu tego roku Komitet Wykonawczy Polaków w Niemczech z siedzibą w Bochum ogłosił, że od tej chwili pełni rolę najwyższej władzy politycznej Polaków emigrantów w Niemczech. Trzeci ważny ośrodek kierowniczy o charakterze regionalnym znajdował się w Prusach Wschodnich. 30 listopada 1920 roku swoją działalność zainicjował Związek Polaków w Prusach Wschodnich. Wszystkie trzy wymienione organizacje poparły decyzję o wyznaczeniu zjazdu założycielskiego Związku Polaków w Niemczech na 27 sierpnia 1922 roku. Zjazd odbył się w Berlinie. Uczestniczyli w nim przedstawiciele Komitetu Wykonawczego, Związku Polaków w Prusach Wschodnich, Komitetu Politycznego oraz Komitetu Polaków na Górnym Śląsku.

15 grudnia 1937, z okazji 15-lecia istnienia Związku Polaków w Niemczech, podjęto uchwałę o zorganizowaniu w roku następnym Kongresu Polaków, którego rozpoczęcie miały poprzedzać sejmiki regionalne. Kongres odbył się 8 marca 1938 roku w Berlinie. Uczestniczyło w nim ponad 5 tys. osób. W czasie jego trwania Rada Naczelna Związku Polaków w Niemczech podjęła dwie uchwały. Pierwsza stwierdzała, że władze niemieckie nie wywiązują się z postanowień deklaracji dotyczącej mniejszości narodowych. Druga natomiast był związana z planowanym spisem ludności w Niemczech. Formularz po raz pierwszy miał zawierać pytanie o przynależność narodową.

Wraz z dojściem do władzy Adolfa Hitlera wpływy i możliwości działania Związku Polaków w Niemczech zaczęły się drastycznie zmniejszać. Od 1933 roku coraz częściej dochodziło do napadów na działaczy, ogłaszania zakazów obejmujących organizację polskich zjazdów, zebrań. Działacze byli narażeni na niespodziewane rewizje i aresztowania. Wszelkimi metodami ograniczano możliwość pracy instytucji oświatowych, gospodarczych, redakcji polskich gazet. Stopniowo zmniejszała się ilość członków Związku Polaków w Niemczech oraz naczelnych organizacji dzielnicowych, a przede wszystkim aktywność lokalnych towarzystw i stowarzyszeń. Do 1939 roku ruch polski w Niemczech praktycznie zamarł.

Organizacja używa wprowadzonego do obiegu publicznego w 1933 roku symbolu Rodła będącego wizerunkiem biegu rzeki Wisły z zaznaczonym Krakowem. Rodło autorstwa polskiej graficzki i malarki Janiny Kłopockiej zostało wprowadzone po dojściu do władzy Adolfa Hitlera i upowszechnienia się w życiu publicznym wyłącznie nazistowskiej symboliki.

Cele i zadania organizacji

Program Związku Polaków w Niemczech ukształtował się po 1926 roku.Głównym zadaniem powstałej organizacji miała być ochrona ludności polskiej oraz zapewnienie jej pełni praw przysługujących mniejszości narodowej.Organizacja uznawała jednak niemieckie ustawodawstwo i odrzucała ideę irredentystyczne. Patriotyzm polski w tym wypadku nie stał na przeszkodzie lojalności wobec niemieckiego państwa. W swoich działaniach Związek Polaków w Niemczech kierował się normami prawa międzynarodowego, dotyczącymi mniejszości narodowych. Organizacja nie była w stanie nawiązać współpracy z żadną niemiecką partią. Najsilniejszy konflikt zrodził się pomiędzy Związkiem Polaków a partią Centrum, która, szczególnie na terenie Warmii, cieszyła się znacznymi wpływami. Ostrze krytyki skierował Związek również w stronę Komunistycznej Partii Niemiec. Z drugiej jednak strony, organizacja polska nie podjęła kroków zmierzających do ożywienia ruchu polskiego wśród robotników, skupiając się jedynie na obawach związanych ze wzrostem wpływów komunistów, a tym samym radykalizacją postaw społecznych.

Związek popierał polską działalność praktycznie we wszystkich sferach: społecznej, kulturalnej, gospodarczej i politycznej. Kierunek ten był realizowany za pośrednictwem wybranych stowarzyszeń i towarzystw: Związku Towarzystw Szkolnych w Niemczech, Związku Spółdzielni Polskich, Zjednoczenia Zawodowego Polskiego. Powołanie Związku Polaków w Niemczech przyczyniło się do rozwoju organizacji młodzieżowych. W 1923 roku powstał Związek Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich, a trzy lata później Westfalsko-Nadreński Okręg Polsko-Katolickiego Związku Młodzieży z siedzibą w Bochum. Natomiast w 1928 roku założono Okręg Młodzieży Polskiej w Berlinie. W 1925 roku utworzono Związek Harcerzy Polskich w Niemczech. Organizacja zainicjowała ponadto utworzenie w 1924 roku Związku Mniejszości Narodowych w Niemczech. Efektem działalności na polu gospodarczym były oddziały banków ludowych oraz utworzony w 1922 roku Związek Spółek Warmińskich. W 1933 roku powołana została spółka akcyjna Bank Słowiański. Instytucja miała pełnić rolę centralnego banku polskiego w Niemczech.

Rolę partii wyborczej, reprezentującej Związek Polaków w Niemczech pełniła Polska Partia Ludowa, działająca w latach 1922-1933. Rolę organów prasowych na terenie Warmii i Mazur pełniły "Gazeta Olsztyńska" oraz "Mazurski Przyjaciel Ludu". W 1923 roku podjęto decyzję o utworzeniu Centrali Redakcyjnej Związku Polaków w Niemczech z siedzibą w Berlinie.

Działalność

W roku 1922 prezesem Związku został Stanisław Sierakowski. W Radzie Naczelnej zasiedli: Jan Baczewski, W. Wesołowski, ks. Wacław Osiński, Franciszek Grzelachowski, M. Szynaka, Ambroży Pordzik, S. Weber.

Pod względem struktury organizacyjnej teren państwa niemieckiego został podzielony na pięć dzielnic:

• I Dzielnica - obejmująca Górny Śląsk z siedzibą w Opolu
• II Dzielnica - obejmująca Berlin, Saksonię, Brandenburgię, Hamburg, Dolny Śląsk, Pomorze Zachodnie, Pogranicze z siedzibą w Berlinie
• III Dzielnica - obejmująca Westfalię, Nadrenię, Badenię i Palatynat z siedzibą w Bochum
• IV Dzielnica - obejmująca Warmię, Mazury i Powiśle z siedzibą w Olsztynie
• V Dzielnica - utworzona w 1923 roku, obejmująca pogranicze poznańsko-pomorskie z siedzibą w Złotowie

Członkiem Związku Polaków w Niemczech mógł zostać każdy Polak po ukończeniu 18 lat. Wstępujący musiał zaaprobować treść statutu oraz zobowiązać się do opłacania składek członkowskich. O każdym przyjęciu w szeregi decydował zarząd poszczególnych Dzielnic. Oddziały terenowe były tworzone przez członków zamieszkujących jedną miejscowość. Na czele oddziału stawali wybierani co roku mężowie zaufania, których wybór musiał być zatwierdzany przez zarząd dzielnicowy. Natomiast mężowie zaufania decydowali o wyborze delegatów dzielnicowych, ci natomiast dokonywali wyboru zarządu dzielnicy. Związek Polaków w Niemczech tworzył w ramach dzielnicowych struktur okręgi. W IV Dzielnicy funkcjonowały trzy: warmiński, mazurski i powiślański. Przynajmniej raz na dwa lata zwoływano Walne Zebranie, na którym wybierano skład Zarządu Wykonawczego. Organizacja nie zlikwidowała regionalnych stowarzyszeń i towarzystw, przekształcając je w dzielnicowe władze Związku. Związek Polaków w Niemczech miał w zamierzeniu przybrać charakter organizacji masowej, ostatecznie jednak doszło do wykształcenia się organizacji kadrowej.

Osoby związane z organizacją

Prezesi Związku Polaków w Niemczech:

• Stanisław Sierakowski (3 XII 1922-9 I 1933)
• Bolesław Domański (9 II 1933-21 IV 1939)
• Stanisław Szczepaniak (21 IV 1939-wrzesień 1939)
• Stanisław Szczepaniak (1950-1964)
• Józef Styp-Rekowski (1964–1969)
• E. Forycki (1970-1988)
• T. Wesołowski (1988-1991)
• S. Jabłoński (1991-1993)
• Tadeusz Hyb (1993-1997)
• Józef Młynarczyk (1997-luty 2004)
• Zdzisław Duda (luty 2004-maj 2009)
• Marek Wójcicki (czerwiec 2009-maj 2013)
• Józef Malinowski (maj 2013-)

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Adamiec Franciszek, Świerc Piotr, Związek Polaków w Niemczech, Opole 1968.
Gąsiorowski Andrzej, Młodzież polska Prus Wschodnich 1919-1939, Olsztyn 1989.
Hawranek Franciszek, Rysiak Gwidon, Rola Związku Polaków w Niemczech jako organizatora mniejszości narodowych w Niemczech, Opole 1972.
Hładkiewicz Wiesław, Związek Polaków w Niemczech w zachodnich strefach okupacyjnych 1945-1950: odrodzenie-osiągnięcia-rozłam, Zielona Góra 1993.
Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919-1939, Olsztyn 1980.
Łukaszewicz Bohdan, IV Dzielnica Związku Polaków w Niemczech 1922-1939, Olsztyn 1982.
Nadolny Anastazy, Działalność księży w Związku Polaków w Niemczech, Poznań 1984.
80 rocznica Związku Polaków w Niemczech, red. Sylwia Kawska-Tatara, Andrzej Lubiński, Henryk Michalik, Sztum 2002.
Poniatowska Anna, Polacy w Berlinie 1918-1945, Poznań 1986.
Wrzesiński Wojciech, Polski ruch narodowy w Niemczech 1922-1939, Poznań 1970.
Wrzesiński Wojciech, Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939, Olsztyn 1973.
Wrzesiński Wojciech, Związek Polaków w Niemczech na Warmii, Mazurach i Powiślu, Olsztyn 1962.
Zientara-Malewska Maria, Działacze spod znaku Rodła, wstęp, opracowanie i przypisy Tadeusz Oracki, Olsztyn 1974.
Związek Polaków w Niemczech w latach 1922-1982, red. Jerzy Marczewski, Warszawa 1987.
Oficjalna Strona Związku Polaków w Niemczech [25.10.2014]