Drygały: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(wikizacja) |
(drobne stylistyczne) |
||
| (Nie pokazano 22 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Drygały | |nazwa = Drygały | ||
| − | |herb wsi = | + | |herb wsi = |
| − | |flaga wsi = | + | |flaga wsi = |
| − | |herb artykuł = | + | |herb artykuł = |
|dopełniacz wsi = Drygał | |dopełniacz wsi = Drygał | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = mozaikadrygaly.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = piski | |powiat = piski | ||
|gmina = Biała Piska | |gmina = Biała Piska | ||
| − | |miejscowość podstawowa = | + | |miejscowość podstawowa = |
|sołectwo = Drygały | |sołectwo = Drygały | ||
| − | |wysokość = | + | |wysokość = 141.21 |
| − | |liczba ludności = | + | |liczba ludności = 1474<ref>[http://www.polskawliczbach.pl/wies_Drygaly Strona polskawliczbach.pl]</ref> |
| − | |rok = | + | |rok = 2011 |
|strefa numeracyjna = (+48) 87 | |strefa numeracyjna = (+48) 87 | ||
|kod pocztowy = 12-230 | |kod pocztowy = 12-230 | ||
|tablice rejestracyjne = NPI | |tablice rejestracyjne = NPI | ||
| − | |SIMC = | + | |SIMC = |
| − | |mapa wsi = | + | |mapa wsi = |
|kod mapy = PL-WN | |kod mapy = PL-WN | ||
| − | |stopniN = 53 | + | |stopniN = 53 |minutN = 42 |sekundN = 0 |
| − | + | |stopniE = 22 |minutE = 06 |sekundE = 0 | |
| − | |||
| − | |stopniE = 22 | ||
| − | |||
| − | |||
|commons = | |commons = | ||
|wikipodróże = | |wikipodróże = | ||
| Linia 33: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | [[ | + | [[Plik:chamowodrygaly.jpg|thumb|right|290px|Osiedle mieszkalne Chamowo w Drygałach]] |
| − | ''' Drygały''' (niem. ''Drygallen'', od 1938 r. ''Drigelsdorf'') – duża wieś położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat piski | powiecie piskim]], w [[Biała Piska (gmina miejsko-wiejska)|gminie Biała Piska]]. Do 1954 roku siedziba gminy Drygały. W latach 1975–1998 miejscowość | + | [[Plik:drygaly2.jpg|thumb|right|290px|Przykościelny cmentarz ewangelicki z nagrobkami ofiar I wojny światowej]] |
| + | ''' Drygały''' (niem. ''Drygallen'', od 1938 r. ''Drigelsdorf'') – duża mazurska wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat piski | powiecie piskim]], w [[Biała Piska (gmina miejsko-wiejska)|gminie Biała Piska]]. Do 1954 roku siedziba gminy Drygały. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
| + | |||
| + | == Położenie == | ||
| + | Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego, w odległości 9 km na północ od [[Biała Piska|Białej Piskiej]], przy drodze wojewódzkiej nr 667; znajduje się tu dworzec kolejowy na linii [[Olsztyn]] - [[Ełk]]. | ||
| + | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś czynszowa, | + | Wieś czynszowa założona została około 1435–1436 roku, nadana Marcinowi Drygale (Drygalskiemu), od którego pochodzi nazwa osady. Była to największa z okolicznych wsi, nadanie obejmowało część 60-łanowej dąbrowy nad jeziorem ''Swentczk'' oraz inne grunty. Drygały wraz z sołectwem liczyły 85 łanów na [[Prawo chełmińskie |prawie chełmińskim]]. W 1436 roku Marcin Drygała nadał niejakiemu Staśkowi sześć łanów w dziedziczne władanie wraz z zezwoleniem na karczmę – ów Staśko był tzw. lemanem, który w zamian za nadanie miał obowiązek pełnić służbę zbrojną. Z kolei w 1438 roku Marcin nadał po cztery łany sołeckie i jedną karczmę braciom: Maćkowi i Jaroszowi, którzy mieli zająć się obsadzeniem wsi Drygały. Chłopi z Drygał musieli płacić nieco wyższy czynsz: pół grzywny i trzy kury od łanu, a także pełnić cztery dni szarwarku rocznie na rzecz dworu i podwody. W późniejszym czasie dobra Marcina – zarówno wieś czynszowa Drygały, jak i „Lemany” – powróciły na własność [[Zakon Krzyżacki|zakonu]], jednak nie wiadomo, kiedy dokładnie do tego doszło. W XV i XVI wieku wieś występowała pod nazwami ''Drigelsdorf'', ''Drigall'', ''Drygallen'', ''Drigaller''. |
| + | W 1480 roku przy Drygałach powstał niewielki (4 łany) majątek na prawie chełmińskim, nadany Szymonowi Botticher z [[Nitki|Nitek]]. Następnie majątek ten należał do Langhemdów (zwanych później Langheimami), lecz zawsze wykazywano go w granicach Drygał. W 1494 roku sołtys z Drygał uzyskał przywilej na założenie młyna wodnego oraz 2 łany ziemi na prawie chełmińskim; na początku XVI wieku wciąż działały tu dwie karczmy, założono również drugi młyn. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do Drygał w sierpniu 1710 roku, zmarło 185 mieszkańców. | ||
| + | |||
| + | 13 stycznia 1813 roku przebywał w Drygałach cesarz Rosji Aleksander I, który ruszył stąd w dalszą drogę – przez skute lodem jezioro [[Jezioro Roś|Roś]] do Pisza. | ||
| + | |||
| + | Rozwój wsi znacznie przyspieszył po wybudowaniu linii kolejowej [[Pisz]] – [[Ełk]] w 1885 roku. Przed [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach |II wojną światową]] była to jedna z największych wsi w powiecie piskim. Działało tu kilka zakładów przetwórczych, m.in. tartak, gorzelnia, młyn, mleczarnia, cegielnia; był tu również ośrodek zdrowia, remiza strażacka, hotel z restauracją, sklep żelazny, sklep tekstylny, drogeria. | ||
| + | Po II wojnie światowej ponownie uruchomiono tartak (1947) i gorzelnię (1948). Pierwszym powojennym wójtem został Marcin Tarasiewicz. | ||
| + | |||
| + | [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciech Kętrzyński]] pisał, że parafia w Drygałach została założona w 1428 roku, jednak najnowsze badania nie potwierdzają jej istnienia przed wojną trzynastoletnią. Pierwszą wzmiankę o plebanie (Petrus de Mieski) w Drygałach mamy z 1480 roku; kościół otrzymał tu również cztery łany uposażenia. Po reformacji była tu siedziba parafii ewangelickiej. Po II wojnie światowej powstała tu siedziba katolickiej [[Parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Drygałach |parafii]]. | ||
| + | |||
| + | W miejscowej szkole w 1935 roku pracowało pięciu nauczycieli, a uczęszczało 302 uczniów. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono już w 1945 roku, głównie staraniem Kazimierza Skwarskiego i Stanisława Chrostowskiego. Obecnie w Drygałach działa [[Szkoła Podstawowa im. Stanisława Palczewskiego w Drygałach|szkoła podstawowa]]. | ||
| + | |||
| + | Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: | ||
| + | |||
| + | *1857 r. – 531 osób | ||
| + | |||
| + | *1864 r. – 638 osób | ||
| + | |||
| + | *1867 r. – 651 osób | ||
| + | |||
| + | *1885 r. – 1110 osób | ||
| + | |||
| + | *1933 r. – 1611 osób | ||
| − | + | *1939 r. – 1760 osób | |
| − | + | *1992 r. – 1521 osób | |
| − | + | *2011 r. – 1474 osób | |
==Edukacja== | ==Edukacja== | ||
| − | W Drygałach działa | + | W Drygałach działa [[Szkoła Podstawowa im. Stanisława Palczewskiego w Drygałach |Szkoła Podstawowa im. Stanisława Palczewskiego]]. |
| + | <br/> | ||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | * | + | *Paweł Paulini (1801–1886) – pastor w Drygałach w latach 1830-1845; bliski współpracownik [[lkwim:Gustaw Gizewiusz|Gustawa Gizewiusza]] |
*[[Joanna Burzyńska]] (ur. 1968) – urodzona w Drygałach, uznawana za pierwszą polską gwiazdę windsurfingu na arenie międzynarodowej, od ponad 20 lat mieszka w Kanadzie | *[[Joanna Burzyńska]] (ur. 1968) – urodzona w Drygałach, uznawana za pierwszą polską gwiazdę windsurfingu na arenie międzynarodowej, od ponad 20 lat mieszka w Kanadzie | ||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | *barokowy [[ | + | *barokowy [[Parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Drygałach|kościół]] z lat 1732–1734, inspirowany projektami Joachima Schultheissa von Unfrieda, wieża z barokowym hełmem |
*plebania z pierwszej połowy XVIII wieku | *plebania z pierwszej połowy XVIII wieku | ||
*zespół dworski z przełomu XIX i XX wieku: piwnice dawnego dworu oraz pozostałości zabudowań gospodarczych (obora, stajnia, magazyn – murowane) | *zespół dworski z przełomu XIX i XX wieku: piwnice dawnego dworu oraz pozostałości zabudowań gospodarczych (obora, stajnia, magazyn – murowane) | ||
| − | *zespół budynków szkolnych okresu międzywojennego, ul. Szkolna 1 i 2: szkoła i bursa, murowane | + | *zespół budynków szkolnych okresu międzywojennego, ul. Szkolna 1 i 2: szkoła i bursa, murowane |
| − | |||
*zabudowa murowana z przełomu XIX i XX wieku, m.in. budynek dawnej karczmy (ul. Grunwaldzka 18), gorzelnia z początku XX wieku | *zabudowa murowana z przełomu XIX i XX wieku, m.in. budynek dawnej karczmy (ul. Grunwaldzka 18), gorzelnia z początku XX wieku | ||
*zespół dworca kolejowego z 1883 roku: dworzec drewniany, dom, budynek spedycji kolejowej i magazynowy – murowane | *zespół dworca kolejowego z 1883 roku: dworzec drewniany, dom, budynek spedycji kolejowej i magazynowy – murowane | ||
*dawny cmentarz ewangelicki, przykościelny. Znajduje się tu kwatera wojenna z okresu [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] | *dawny cmentarz ewangelicki, przykościelny. Znajduje się tu kwatera wojenna z okresu [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] | ||
| − | *dawny cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki | + | *dawny cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki |
*dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na południowy zachód od wsi, w lesie | *dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na południowy zachód od wsi, w lesie | ||
*dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, po wschodniej stronie linii kolejowej | *dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, po wschodniej stronie linii kolejowej | ||
| − | * | + | *aleja dębów przy kościele – pomniki przyrody |
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
Aktualna wersja na dzień 20:11, 17 maj 2020
| Drygały | |
| | |
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | piski |
| Gmina | Biała Piska |
| Sołectwo | Drygały |
| Wysokość | 141.21 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2011) | 1474[1] |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 12-230 |
| Tablice rejestracyjne | NPI |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Drygały | |
| Położenie na mapie Polski  Drygały | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Drygały (niem. Drygallen, od 1938 r. Drigelsdorf) – duża mazurska wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Biała Piska. Do 1954 roku siedziba gminy Drygały. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego, w odległości 9 km na północ od Białej Piskiej, przy drodze wojewódzkiej nr 667; znajduje się tu dworzec kolejowy na linii Olsztyn - Ełk.
Dzieje miejscowości
Wieś czynszowa założona została około 1435–1436 roku, nadana Marcinowi Drygale (Drygalskiemu), od którego pochodzi nazwa osady. Była to największa z okolicznych wsi, nadanie obejmowało część 60-łanowej dąbrowy nad jeziorem Swentczk oraz inne grunty. Drygały wraz z sołectwem liczyły 85 łanów na prawie chełmińskim. W 1436 roku Marcin Drygała nadał niejakiemu Staśkowi sześć łanów w dziedziczne władanie wraz z zezwoleniem na karczmę – ów Staśko był tzw. lemanem, który w zamian za nadanie miał obowiązek pełnić służbę zbrojną. Z kolei w 1438 roku Marcin nadał po cztery łany sołeckie i jedną karczmę braciom: Maćkowi i Jaroszowi, którzy mieli zająć się obsadzeniem wsi Drygały. Chłopi z Drygał musieli płacić nieco wyższy czynsz: pół grzywny i trzy kury od łanu, a także pełnić cztery dni szarwarku rocznie na rzecz dworu i podwody. W późniejszym czasie dobra Marcina – zarówno wieś czynszowa Drygały, jak i „Lemany” – powróciły na własność zakonu, jednak nie wiadomo, kiedy dokładnie do tego doszło. W XV i XVI wieku wieś występowała pod nazwami Drigelsdorf, Drigall, Drygallen, Drigaller. W 1480 roku przy Drygałach powstał niewielki (4 łany) majątek na prawie chełmińskim, nadany Szymonowi Botticher z Nitek. Następnie majątek ten należał do Langhemdów (zwanych później Langheimami), lecz zawsze wykazywano go w granicach Drygał. W 1494 roku sołtys z Drygał uzyskał przywilej na założenie młyna wodnego oraz 2 łany ziemi na prawie chełmińskim; na początku XVI wieku wciąż działały tu dwie karczmy, założono również drugi młyn. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do Drygał w sierpniu 1710 roku, zmarło 185 mieszkańców.
13 stycznia 1813 roku przebywał w Drygałach cesarz Rosji Aleksander I, który ruszył stąd w dalszą drogę – przez skute lodem jezioro Roś do Pisza.
Rozwój wsi znacznie przyspieszył po wybudowaniu linii kolejowej Pisz – Ełk w 1885 roku. Przed II wojną światową była to jedna z największych wsi w powiecie piskim. Działało tu kilka zakładów przetwórczych, m.in. tartak, gorzelnia, młyn, mleczarnia, cegielnia; był tu również ośrodek zdrowia, remiza strażacka, hotel z restauracją, sklep żelazny, sklep tekstylny, drogeria. Po II wojnie światowej ponownie uruchomiono tartak (1947) i gorzelnię (1948). Pierwszym powojennym wójtem został Marcin Tarasiewicz.
Wojciech Kętrzyński pisał, że parafia w Drygałach została założona w 1428 roku, jednak najnowsze badania nie potwierdzają jej istnienia przed wojną trzynastoletnią. Pierwszą wzmiankę o plebanie (Petrus de Mieski) w Drygałach mamy z 1480 roku; kościół otrzymał tu również cztery łany uposażenia. Po reformacji była tu siedziba parafii ewangelickiej. Po II wojnie światowej powstała tu siedziba katolickiej parafii.
W miejscowej szkole w 1935 roku pracowało pięciu nauczycieli, a uczęszczało 302 uczniów. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono już w 1945 roku, głównie staraniem Kazimierza Skwarskiego i Stanisława Chrostowskiego. Obecnie w Drygałach działa szkoła podstawowa.
Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1857 r. – 531 osób
- 1864 r. – 638 osób
- 1867 r. – 651 osób
- 1885 r. – 1110 osób
- 1933 r. – 1611 osób
- 1939 r. – 1760 osób
- 1992 r. – 1521 osób
- 2011 r. – 1474 osób
Edukacja
W Drygałach działa Szkoła Podstawowa im. Stanisława Palczewskiego.
Ludzie związani z miejscowością
- Paweł Paulini (1801–1886) – pastor w Drygałach w latach 1830-1845; bliski współpracownik Gustawa Gizewiusza
- Joanna Burzyńska (ur. 1968) – urodzona w Drygałach, uznawana za pierwszą polską gwiazdę windsurfingu na arenie międzynarodowej, od ponad 20 lat mieszka w Kanadzie
Zabytki
- barokowy kościół z lat 1732–1734, inspirowany projektami Joachima Schultheissa von Unfrieda, wieża z barokowym hełmem
- plebania z pierwszej połowy XVIII wieku
- zespół dworski z przełomu XIX i XX wieku: piwnice dawnego dworu oraz pozostałości zabudowań gospodarczych (obora, stajnia, magazyn – murowane)
- zespół budynków szkolnych okresu międzywojennego, ul. Szkolna 1 i 2: szkoła i bursa, murowane
- zabudowa murowana z przełomu XIX i XX wieku, m.in. budynek dawnej karczmy (ul. Grunwaldzka 18), gorzelnia z początku XX wieku
- zespół dworca kolejowego z 1883 roku: dworzec drewniany, dom, budynek spedycji kolejowej i magazynowy – murowane
- dawny cmentarz ewangelicki, przykościelny. Znajduje się tu kwatera wojenna z okresu I wojny światowej
- dawny cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki
- dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na południowy zachód od wsi, w lesie
- dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, po wschodniej stronie linii kolejowej
- aleja dębów przy kościele – pomniki przyrody
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51-57.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, Węzeł kolejowy w Piszu (Część II), Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 100-125.
von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83-157.
Kulęgowski Mieczysław, Drygały, Znad Pisy, nr 8, 1999, ss. 26-31.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49-69.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73-90.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.08.2013]
Strona Urzędu Gminy Biała Piska [29.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [29.08.2013]
Strona Gminy Biała Piska [30.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [15.07.2014]
Przypisy
