Boże: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
 
(Nie pokazano 23 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
|nazwa                 = Boże   
+
|nazwa                 = Boże   
 
  |herb wsi              =
 
  |herb wsi              =
 
  |flaga wsi            =
 
  |flaga wsi            =
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        = Boża   
 
  |dopełniacz wsi        = Boża   
  |zdjęcie              = Kościół w Bożem.jpg
+
  |zdjęcie              = DSC03991.JPG
  |opis zdjęcia          = Kościół z XVIII w. [http://www.mojemazury.pl Moje Mazury] [12.09.2013] 
+
  |opis zdjęcia          = Kościół z XVIII w. Fot. Mieczysław Kalski
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
Linia 30: Linia 29:
 
  |www                  =
 
  |www                  =
 
}}<br/>
 
}}<br/>
'''Boże''' (niem. ''Bosemb'') – wieś sołecka w Polsce w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat mrągowski|powiecie mrągowskim]], w [[Gmina Mrągowo|gminie Mrągowo]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. Wieś liczy 517. mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni W 2011 r. [[Jan Mikłasz]]<ref>[http://www.soleckie.samiswoje.pl/ Urząd Gminy Mrągowo][10.06.2014]</ref>.  
+
'''Boże''' (niem. ''Bosemb'') – wieś sołecka w Polsce w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat mrągowski|powiecie mrągowskim]], w [[Mrągowo (gmina wiejska)|gminie Mrągowo]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. Wieś liczy 517 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni [[Jan Mikłasz]]<ref>[http://www.soleckie.samiswoje.pl/ Sami Swoje][10.06.2014]</ref>.  
 
+
<br/><br/>
 +
[[Plik:Kościół w Bożem.jpg|thumb|290px|right|XIX-wieczna kuźnia z arkadami. Fot. Mieczysław Kalski]]
 +
== Położenie ==
 +
Miejscowość położona jest w północnej części powiatu mrągowskiego na trasie między [[Szestno|Szestnem]] a [[Kętrzyn|Kętrzynem]], w odległości 14 km od [[Mrągowo|Mrągowa]].
 
<br/>
 
<br/>
 
+
== Dzieje miejscowości ==
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
Miejscowość lokowano w 1370 r. na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Wielki mistrz [[Winrich von Kniprode]] nadał ośmiu braciom Reimannom majątek ziemski. Osada stanowiła najprawdopodobniej zespół dóbr służebnych nad [[Jezioro Boskie|Jeziorem Boskim]]. Geneza nazwy miejscowości nie jest do końca ustalona, a wieś w ciągu stuleci nosiła różne nazwy: Bosem, Buessen, Bosemb, Bussen.  
Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[powiat mrągowski | powiatu mrągowskiego]], który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii [[Lipowo]] - [[Kosewo]] - [[Baranowo]] - [[Cudnochy]] to obszar wyniesień [[Pojezierze Mrągowskie | Pojezierza Mrągowskiego]]; część wschodnia to [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich]], stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni).  
 
 
<br/>
 
<br/>
 
+
Od XVIII w. majątek Boże należał do ariańskiej [[Rodzina Suchodolskich|rodziny Suchodolskich]], dla której w 1754 r. wybudowano tutaj mauzoleum. W 1822 r. wieś przyłączono do [[Parafia luterańska w Szestnie|parafii luterańskiej w Szestnie]]. Suchodolscy w 1880 r. zrealizowali projekt [[Założenie dworsko-parkowe w Bożym|założenia dworsko-parkowego]] z częścią gospodarczą. Projekt założenia wykonał Johanna Larassa.  
=== Dzieje miejscowości ===
 
Miejscowość lokowano w 1370 r. na [[prawo chełmińskie  |prawie chełmińskim]]. Wielki mistrz [[Winrych von Kniprode]] nadał ośmiu braciom Reimannom majątek ziemski wielkości 57 [[włóka| włók]]. Osada stanowiła najprawdopodobniej zespół dóbr służebnych nad [[Jezioro Boskie  |Jeziorem Boskim]]. Geneza nazwy miejscowości nie jest do końca ustalona, a wieś w ciągu stuleci nosiła różne nazwy: Bosem, Buessen, Bosemb, Bussen. Jest kilka hipotez wywodzących pochodzenie nazwy miejscowości: pierwsza - Gerulliusa mówi, że pochodzi od nazwy jeziora – Bosemb; druga - Przybytka mówi, że od imienia staropruskiego Bosite - Boisite, albo Busse-Buze; trzecia - P. Glassa twierdzi, że nazwa wywodzi się od zamku Bussen, w pobliżu Riedlingen w Szwabii, gdzie mieszkali bracia Reimann; ostatnia  podaje, iż nazwa wsi pochodzi od nazwy lasu „Bosin”. Natomiast w spisie nazw pruskich u [[Hennenberg |Hennenbergera]] figuruje jako  „Posen”.  
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
 
+
W XIX w. majątek Boże powiększył się o [[Boże Małe]] (Klein Bosem), które powstało około 1832 r. na obszarze leśnym, wydzielonym z dóbr Bożego. Boże Małe zostało połączone z nowym osiedlem, które w 1846 r. otrzymało urzędową nazwę „Waldhausen”. Miejscowość ta stanowiła osobny dwór. Należało do niego 17 [[Włóka|włók]] ziemi. W 1838 r. były tam dwa gospodarstwa liczące 36 osób. W 1815 r. w Bożym mieszkało 156 osób, a w 1833 roku – 152 osoby.
W XV w. Erazm Compasch (Konopacki) miał nabyć we wsi 7 [[włóka |włók]] od Jakuba von Sellen. W 1490 r. szlachcic - Hans von Zantern  - sprzedał 17 [[włóka |włók]] Frycowi Milgedeinowi. W 1562 r. 57 [[włóka |włók]] należało do rodziny von Schlubhut. W tym okresie wymienia się parafię katolicką, która administracyjnie należała do [[archiprezbiteriat reszelski | archiprezbiteriatu reszelskiego]]. Funkcjonowała również szkoła dla zamożniejszych dzieci.  
 
 
 
<br/>
 
<br/>
 +
W XX w. istniała we wsi szkoła publiczna. W miejscowości działała kolej wąskotorowa, która łączyła Mrągowo z Kętrzynem. W 1920 r. majątek znalazł się w rękach [[Towarzystwo Ziemskie w Królewcu|Towarzystwa Ziemskiego w Królewcu]] (Ostpreussenlandgesellschaft). W latach 1925-1929 majątek rozdzielono na gospodarstwa chłopskie. Na wniosek władz niemieckich w ramach porozumienia niemiecko-sowieckiego i niemiecko-polskiego w 1924 r. na rozparcelowanych działkach osadzono repatriantów niemieckich z Wołynia.
  
Od XVIII w. majątek Boże należał do ariańskiej rodziny Suchodolskich, dla której w 1754 r. wybudowano tutaj mauzoleum. W 1822 r. wieś przyłączono do [[parafia luterańska w Szestnie  |parafii luterańskiej w Szestnie]]. Suchodolscy w 1880 r. zrealizowali projekt założenia dworsko-parkowego z częścią gospodarczą. Projekt założenia wykonał Johanna Larassa.
+
==Gospodarka==
 
+
W XVII w. ludność wsi trudniła się wytwarzaniem włókna lnianego i konopi, tłoczeniem oleju z ziaren lnu (siemienia) oraz bartnictwem. W XVIII w. odbywały się tutaj cztery jarmarki rocznie, w trakcie których handlowano końmi, bydłem, wyrobami z lnu i konopi, samodziałami (tkanymi w licznych wówczas warsztatach tkackich), wyrobami z drewna.  
 
<br/>
 
<br/>
 
+
W drugiej połowie XIX w. we wsi Boże istniała [[Poczta w Bożym|poczta]]. Do naszych czasów zachowały się stemple i nieliczne przesyłki pocztowe.  
W XIX w. majątek Boże powiększył się o Boże Małe (Klein Bosem), które powstało około 1832 r. na obszarze leśnym, wydzielonym z dóbr Bożego. Boże Małe zostało połączone z nowym osiedlem, które w 1846 r. otrzymało urzędową nazwę „Waldhausen”. Miejscowość ta stanowiła osobny dwór, do którego należało 17 [[włóka| włók]] ziemi, a w 1838 r. były tam 2 [[dym |dymy]] liczące 36 osób. W 1785 r. były tu 23 [[dym |dymy]], a w 1833 r. – 10. W 1815 r. mieszkało tu 156 osób, a w 1833 – 152.
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
 
+
Pod koniec XIX w. Boże i [[Boża Wólka]] nastawione były na hodowlę rasowych koni, bydła, trzody chlewnej i owiec. Posiadały parową mleczarnię, cegielnię, tartak, zakład ogrodniczy i własny targ koński. W majątku działał zakład ogrodniczo-handlowy, jedyny w powiecie, który uprawiał na znaczną skalę nie tylko warzywa, ale również kwiaty.  
W XX w. funkcjonowała we wsi szkoła publiczna. W miejscowości działała kolej wąskotorowa, która łączyła [[Mrągowo]] z [[Kętrzyn| Kętrzynem]]. W 1920 r. majątek znalazł się w rękach [[Towarzystwo Ziemskie w Królewcu |Towarzystwa Ziemskiego w Królewcu]] (Ostpreussenlandgesellschaft). W latach 1925-1929 majątek rozdzielono na gospodarstwa chłopskie. Większość budynków (zachowanych do dzisiaj) z tego okresu powstała przy szosie w kierunku Wyszemborka, Małego Bożego i Bożej Wólki. Ponadto w ramach porozumienia niemiecko-sowieckiego i niemiecko-polskiego w 1924 r., na rozparcelowanych działkach osadzono repatriantów niemieckich z Wołynia.  Po 1934 r. we wsi aresztowano kilku mężczyzn pod pretekstem przynależności do Komunistycznej Partii Niemiec i rozprowadzanie wśród ludności czasopism w języku polskim (mazurskim). Po II wojnie światowej we wsi funkcjonował PGR. Zabudowa wsi ma kształt podworski i kolonijny.  
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
 
+
W 1920 r. założono leśniczówkę, która strzegła tutejszej suszarni nasion. Była to pierwsza tego typu instytucja w powiecie. W tym okresie istniało we wsi specjalistyczne gospodarstwo rolne, zajmujące się hodowlą kwalifikowanych sadzeniaków i kartofli oraz ziarna siewnego zbóż i roślin pastewnych. Dodatkowo swoje pola doświadczalne miało tutaj [[Wschodniopruskie Towarzystwo Hodowli Nasion „Nordost” w Bożym|Wschodniopruskie Towarzystwo Hodowli Nasion "Nordost"]]. Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] we wsi założone zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne.  
===Gospodarka===
 
 
 
W XVII w. ludność wsi trudniła się wytwarzaniem włókna lnianego i konopi, tłoczeniem oleju z ziaren lnu (siemienia) oraz bartnictwem. W XVIII w. odbywały się tutaj cztery jarmarki rocznie, w trakcie których handlowano końmi, bydłem, wyrobami z lnu i konopi, samodziałami (tkanymi w licznych wówczas warsztatach tkackich), wyrobami z drewna, jak: masłobojki, beczki, cepy, krosna, termice do łamania lnu itp. Na targ przyjeżdżali bogaci kupcy żydowscy z [[Królewiec  |Królewca]], [[Ełk  |Ełku]], Żydzi Polscy z Mazowsza i Wilna.  
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
 
+
==Sport==
W drugiej połowie XIX w. we wsi Boże istniała [[poczta w Bożem|poczta]]. Do naszych czasów zachowały się stemple i nieliczne przesyłki pocztowe. W stajni kurierzy pocztowi (pocztylioni) trzymali konie, które zaprzęgano do ciągnięcia dyliżansu pocztowego.  
+
We wsi istnieje klub piłkarski [[Klub Piłkarski GLKS Salęt Boże|GLKS "Salęt" Boże]], który w sezonie 2012/2013 występował w A-klasie.  
 
 
 
<br/>
 
<br/>
 
+
==Edukacja==
W 1885 r. nowym właścicielem dóbr został Ferdynand Rogalla von Bieberstein z [[Baranowo| Baranowa]]. W XIX w. do majątku Boże (90 [[włóka |włók]]) należała Boża Wólka, a także znajdowało się w nim Witomino. Folwarki Boże i Boża Wólka nastawione były na hodowle rasowych koni, bydła, trzody chlewnej i owiec. Posiadały parową mleczarnię, cegielnię, tartak, zakład ogrodniczy i własny targ koński. Gospodarstwo zaopatrywało, w materiał hodowlany, majątki na Półwyspie Sambijskim. Natomiast na dachówkach wytwarzanych przez miejscową cegielnię zwykle widniał napis „Boże zbaw mowę polską”. W majątku funkcjonował zakład ogrodniczo-handlowy, jedyny w powiecie, który uprawiał na znaczną skalę nie tylko warzywa, ale również kwiaty.
+
We wsi jest [[Szkoła Podstawowa w Bożym| szkoła podstawowa]].
 
 
 
<br/>
 
<br/>
 
+
== Ludzie związani z miejscowością==
W 1920 r. założono [[leśniczówka w Bożem| leśniczówkę]], która strzegła tutejszej suszarni nasion. Była to pierwsza tego typu instytucja w powiecie. W tym okresie istniało we wsi specjalistyczne gospodarstwo rolne, zajmujące się hodowlą kwalifikowanych sadzeniaków i kartofli oraz ziarna siewnego zbóż i roślin pastewnych. Dodatkowo swoje pola doświadczalne miało tutaj [[Wschodniopruskie Towarzystwo Hodowli Nasion „Nordost” w Bożem|Wschodniopruskie Towarzystwo Hodowli Nasion "Nordost"]]. Po 1920 r. funkcjonowały tu: mleczarnia, tartak i cegielnia.
+
Z miejscowością związany jest trener piłkarski [[Udo Lattek]].
 
 
 
<br/>
 
<br/>
 +
== Zabytki ==
 +
We wsi znajdują się następujące zabytki:
 +
*[[Kościół w Bożym|kościół]] z XVIII w. (dawne mauzoleum rodziny Suchodolskich)
 +
*[[Dwór w Bożym |klasycystyczny dwór]] wybudowany w 1848 r. (obecnie szkoła podstawowa)
 +
* budynki z końca XIX i początków XX w
 +
== Bibliografia==
 +
Pawłowicz Ewa, ''Monografia wsi Boże'', Mrągowo 2008.
  
===Sport===
+
[http://www.it.mragowo.pl/ Informacja Turystyczna - Mrągowo] [12.09.2013]
  
We wsi istnieje zespół piłkarski: [[GLKS "SALĘT" BOŻE]], który w sezonie 2012/2013 występuje w A-klasie.
+
[http://www.soleckie.samiswoje.pl/ Sami Swoje][10.06.2014]
 
 
<br/>
 
 
 
===Edukacja===
 
 
 
We wsi jest [[Szkoła Podstawowa w Bożem| szkoła podstawowa]].
 
 
 
<br/>
 
 
 
=== Ludzie związani z miejscowością===
 
 
 
Ze wsią związany jest trener piłkarski [[Udo Lattek]]. W 2011 r. sołtysem wsi został wybrany [[Jan Mikłasz]].
 
 
 
<br/>
 
 
 
=== Zabytki: ===
 
We wsi znajdują się następujące zabytki: [[kościół w Bożem|kościół]] z XVIII w. (dawne mauzoleum Suchodolskich), [[klasycystyczny dwór w Bożem |klasycystyczny dwór]] wybudowany w 1848 r. (obecnie szkoła podstawowa),[[budynek rządcówki w Bożem | budynek rządcówki]], budynki gospodarcze z końca XIX i początków XX w.
 
 
 
<br/>
 
 
 
=== Bibliografia===
 
 
 
Pawłowicz Ewa, ''Monografia wsi Boże'', Mrągowo 2008.
 
 
 
http://www.it.mragowo.pl/media/art/707/file/historia.pdf, 12.09.2013.
 
[http://www.soleckie.samiswoje.pl/ Urząd Gminy Mrągowo][10.06.2014]
 
 
<br/>
 
<br/>
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
 
<references/>
 
<references/>
 
 
== Zobacz też ==
 
== Zobacz też ==
 +
[http://www.mragowotm.pl/ Mrągowo]
  
http://www.mragowotm.pl
+
[[Kategoria: Powiat mrągowski]]
 
+
[[Kategoria: Mrągowo (gmina wiejska)]]
<br/>
+
[[Kategoria: Wsie sołeckie]]
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: Powiat mrągowski]][[Kategoria:Gmina Mrągowo]][[Kategoria: Wieś sołecka]]
+
[[Kategoria: 1301-1400]]
[[Użytkownik:Kinlis|Kinlis]] ([[Dyskusja użytkownika:Kinlis|dyskusja]]) 14:14, 13 wrz 2013 (CEST)
 

Aktualna wersja na dzień 20:19, 4 mar 2015

Boże

Kościół z XVIII w. Fot. Mieczysław Kalski
Kościół z XVIII w. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat mrągowski
Gmina Mrągowo
Sołectwo Boże
Liczba ludności (2012) 517
Strefa numeracyjna (+48) 89
Tablice rejestracyjne NMR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Boże
Boże
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Boże
Boże
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Boże (niem. Bosemb) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Mrągowo. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Wieś liczy 517 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Jan Mikłasz[1].

XIX-wieczna kuźnia z arkadami. Fot. Mieczysław Kalski

Położenie

Miejscowość położona jest w północnej części powiatu mrągowskiego na trasie między Szestnem a Kętrzynem, w odległości 14 km od Mrągowa.

Dzieje miejscowości

Miejscowość lokowano w 1370 r. na prawie chełmińskim. Wielki mistrz Winrich von Kniprode nadał ośmiu braciom Reimannom majątek ziemski. Osada stanowiła najprawdopodobniej zespół dóbr służebnych nad Jeziorem Boskim. Geneza nazwy miejscowości nie jest do końca ustalona, a wieś w ciągu stuleci nosiła różne nazwy: Bosem, Buessen, Bosemb, Bussen.
Od XVIII w. majątek Boże należał do ariańskiej rodziny Suchodolskich, dla której w 1754 r. wybudowano tutaj mauzoleum. W 1822 r. wieś przyłączono do parafii luterańskiej w Szestnie. Suchodolscy w 1880 r. zrealizowali projekt założenia dworsko-parkowego z częścią gospodarczą. Projekt założenia wykonał Johanna Larassa.
W XIX w. majątek Boże powiększył się o Boże Małe (Klein Bosem), które powstało około 1832 r. na obszarze leśnym, wydzielonym z dóbr Bożego. Boże Małe zostało połączone z nowym osiedlem, które w 1846 r. otrzymało urzędową nazwę „Waldhausen”. Miejscowość ta stanowiła osobny dwór. Należało do niego 17 włók ziemi. W 1838 r. były tam dwa gospodarstwa liczące 36 osób. W 1815 r. w Bożym mieszkało 156 osób, a w 1833 roku – 152 osoby.
W XX w. istniała we wsi szkoła publiczna. W miejscowości działała kolej wąskotorowa, która łączyła Mrągowo z Kętrzynem. W 1920 r. majątek znalazł się w rękach Towarzystwa Ziemskiego w Królewcu (Ostpreussenlandgesellschaft). W latach 1925-1929 majątek rozdzielono na gospodarstwa chłopskie. Na wniosek władz niemieckich w ramach porozumienia niemiecko-sowieckiego i niemiecko-polskiego w 1924 r. na rozparcelowanych działkach osadzono repatriantów niemieckich z Wołynia.

Gospodarka

W XVII w. ludność wsi trudniła się wytwarzaniem włókna lnianego i konopi, tłoczeniem oleju z ziaren lnu (siemienia) oraz bartnictwem. W XVIII w. odbywały się tutaj cztery jarmarki rocznie, w trakcie których handlowano końmi, bydłem, wyrobami z lnu i konopi, samodziałami (tkanymi w licznych wówczas warsztatach tkackich), wyrobami z drewna.
W drugiej połowie XIX w. we wsi Boże istniała poczta. Do naszych czasów zachowały się stemple i nieliczne przesyłki pocztowe.
Pod koniec XIX w. Boże i Boża Wólka nastawione były na hodowlę rasowych koni, bydła, trzody chlewnej i owiec. Posiadały parową mleczarnię, cegielnię, tartak, zakład ogrodniczy i własny targ koński. W majątku działał zakład ogrodniczo-handlowy, jedyny w powiecie, który uprawiał na znaczną skalę nie tylko warzywa, ale również kwiaty.
W 1920 r. założono leśniczówkę, która strzegła tutejszej suszarni nasion. Była to pierwsza tego typu instytucja w powiecie. W tym okresie istniało we wsi specjalistyczne gospodarstwo rolne, zajmujące się hodowlą kwalifikowanych sadzeniaków i kartofli oraz ziarna siewnego zbóż i roślin pastewnych. Dodatkowo swoje pola doświadczalne miało tutaj Wschodniopruskie Towarzystwo Hodowli Nasion "Nordost". Po II wojnie światowej we wsi założone zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne.

Sport

We wsi istnieje klub piłkarski GLKS "Salęt" Boże, który w sezonie 2012/2013 występował w A-klasie.

Edukacja

We wsi jest szkoła podstawowa.

Ludzie związani z miejscowością

Z miejscowością związany jest trener piłkarski Udo Lattek.

Zabytki

We wsi znajdują się następujące zabytki:

  • kościół z XVIII w. (dawne mauzoleum rodziny Suchodolskich)
  • klasycystyczny dwór wybudowany w 1848 r. (obecnie szkoła podstawowa)
  • budynki z końca XIX i początków XX w

Bibliografia

Pawłowicz Ewa, Monografia wsi Boże, Mrągowo 2008.

Informacja Turystyczna - Mrągowo [12.09.2013]

Sami Swoje[10.06.2014]

Przypisy

  1. Sami Swoje[10.06.2014]

Zobacz też

Mrągowo