Pieniężno

Pieniężno
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Pieniężno
Liczba ludności (2012)	2 956
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pieniężno
Położenie na mapie Polski Pieniężno
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Pieniężno (niem. Mehlsack) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim. Jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Liczba ludności w 2012 wynosiła niemal trzy tysiące. W 2014 na kolejną kadencje burmistrzowską w Pieniężnie wybrany został Kazimierz Kiejdo.

Nazwa

Niemiecka nazwa miasta ma swoje podłoże w pruskiej nazwie Malcekuke, oznaczającej "czarci las", i została zaadaptowana przez osadników jako zbliżone fonetycznie "Mehlsack" - worek mąki. Osadnictwo mazurskie przyczyniło się do wytworzenia wersji spolszczonej nazwy - Melzak. Bezpośrednio po II wojnie światowej w użyciu była "przetłumaczona" nazwa polska Mąkowory, ale ostatecznie w 1946 miasto przemianowano na Pieniężno, upamiętniając osobę zamordowanego przez hitlerowców wydawcy i redaktora "Gazety Olsztyńskiej", Seweryna Pieniężnego. Pieniężny nie miał z miastem szczególnych powiązań.

Położenie

Pieniężno leży nad rzeką Wałszą, w paśmie Wzniesień Górowskich. Przed 1998 znajdowało się na terenie województwa elbląskiego.

Dzieje miejscowości

W okolicy dzisiejszego Pieniężna istniał staropruski gród Malcekuke, zarządzany u schyłku swojego istnienia prawdopodobnie przez księcia Wewa, który w połowie XIII wieku poniósł klęskę w walkach z Zakonem Krzyżackim. Po podziałach wpływów na Warmii terytorium trafiło pod zarząd kapituły, której biskup nakazał w 1282 założenie parafii i wzniesienie kościoła. Pierwsza wzmianka o miejscowym proboszczu Ekhardzie pochodzi z 1304. W 1312 Melzak nazywany jest już w dokumentach miastem. 17 września 1326 kapituła odnowiła chełmiński przywilej lokacyjny miasta.

W Melzaku znajdowała się siedziba komornictwa, na zamku rezydował wójt mianowany przez kapitułę. Budowę kościoła zrealizowano w pierwszej połowie XIV wieku; został on rozebrany (z wyjątkiem wieży) w 1893, a kolejną świątynię konsekrował cztery lata później biskup Andreas Thiel. Istniał system murów obronnych, z bramami braniewską i ornecką.

Mieszczanie zajmowali się produkcją rolną, wyrobem sukna i kapeluszy, wytwórstwem piwa i wódki, handlem zbożem, lnem, skórami. Zachował się wilkierz miejski z 1653. W 1772 mieszkało w Melzaku 1930 osób, a najwięcej mieszkańców było w latach 30. XX wieku, kiedy ich liczba przekraczała cztery i pół tysiąca. W 1885 miasto uzyskało połączenie kolejowe z Olsztynem i Braniewem,a niebawem także z Królewcem. Od 1910 działało gimnazjum humanistyczne, a w 1922 zostali do Melzaku sprowadzeni werbiści, którzy założyli klasztor i seminarium duchowne.

Nie omijały miasta klęski wojenne; w 1414 Melzak najechali Tatarzy, w 1455 miasto spaliły wojska polskie za opowiedzenie się mieszczan po stronie Zakonu, w 1520 zniszczeń dokonały wojska księcia Albrechta Hohenzollerna. Zniszczenia i straty pozostawili za sobą także Szwedzi (1627). Około 90% zabudowy miasta nie przetrwało walk u schyłku II wojny światowej, co przyczyniło się do utraty praw miejskich po wojnie. W walkach pod Pieniężnem w 1945 zginął radziecki generał Iwan Czerniachowski, upamiętniony w mieście budzącym po 1989 kontrowersje pomnikiem. Dopiero od 1973 Pieniężno jest ponownie miastem.

Zabytki

Wśród zabytków Pieniężna są:

• zamek kapituły warmińskiej z XIV wieku, wielokrotnie przebudowywany, zachowany w formie szczątkowej;
• ratusz z XIV-XV wieku, odbudowywany po zniszczeniach wojennych;
• most kolejowy z 1885;
• wieża ciśnień z 1905;
• klasztor werbistów wraz z Misyjnym Muzeum Etnograficznym;
• kościół św. Piotra i Pawła z 1897.

Transport

Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:

• nr 507 (z Braniewa do Dobrego Miasta);
• nr 510 (z Pieniężna do Głebocka);
• nr 512 (z Pieniężna do Szczurkowa przez Bartoszyce).

W mieście znajduje się stacja kolejowa, obsługująca linię nr 221 (Gutkowo-Braniewo).

Religia

Działają w Pieniężnie następujące wspólnoty wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Apostołów Piotra i Pawła;
  • klasztor i seminarium misyjne księży werbistów;
• Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego - parafia św. Michała Archanioła;
• Świadkowie Jehowy - zbór.

W XIX wieku działała gmina ewangelicka (w 1851 powstała świątynia). Istniała także gmina żydowska.

Współpraca z innymi miastami

Pieniężno ma umowy partnerskie z niemieckim Lichtenau i rosyjskim Gusiewem.

Ludzie związani z Pieniężnem

W Melzaku (Pieniężnie) urodzili się lub działali m.in.:

• Jan Kretzmer, kanonik warmiński, sekretarz biskupa Marcina Kromera;
• Fabian Emmerich, duchowny rzymskokatolicki, kanonik dobromiejski, lekarz kapitulny;
• Piotr Kolberg, burmistrz, malarz;
• Franciszek Strachowski, kanonik warmiński;
• Karl Selke, nadburmistrz Elbląga;
• Victor Röhrich, polityk, deputowany;
• Georg Matern, duchowny katolicki, historyk Warmii;
• Otto Miller, duchowny katolicki, poeta;
• Johannes Muntau, polityk;
• Georg Fuhg, rzeźbiarz;
• Bruno Weichsel, duchowny katolicki, kandydat do beatyfikacji;
• Ulrich Fox, rzeźbiarz i grafik.

Bibliografia

• Jan Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002;
• Pieniężno w polskojęzycznej Wikipedii (dostęp: 28 grudnia 2014).